Yapılan araştırmayla tıbbi aromatik bitki kokularının Selçuk Üniver-sitesi öğrencilerinin davranışları üzerindeki etkiler, duygu değişimleri incelenmiş ve bulgular raporlanmıştır. Yapılan bu çalışmada aromatik ko-kuların olumlu ruh halinin, yanı sıra dikkat çekme hatırlama ve rahatlama etkilerininde olduğu ortaya çıkmıştır.
Tıbbi aromatik bitkilerin kokularının otobiyografik hafızada duygu-sal ve özlem duygularını açığa çıkardığı belirlenmiştir. Kokuların bireyler üzerinde uyarıcı etkisi ile çevresel uyaranlarında yardımıyla hafıza için bir ipucu görevi gördüğü anlaşılmıştır.
Selçuk Üniversitesi öğrencileri üzerinde yapılan ankette kokuların özelliklerine göre duygu değişimi farklılığı tespit edilmiş ve kokunun insan vücudunda farklı tepkilere neden olduğunu kabul etmekle birlikte davranış üzerindeki etkisi de gözlemlenmiştir.
Yapılan araştırma verileri sonucunda öğrencilere koklatılan tıbbi aro-matik bitkiler içerisinde lavanta, papatya ve kekik kokularının olumlu
Sertaç Güngör, Ayşe Gül Karasi̇pahi 16.
bir ruh hali yaratmıştır. Lavantanın rahatlatıcı ve hatırlatma etkisi, kekik bitkisinin özlemi ve papatya bitkisinin de kaygı azaltıcı etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bu bitkilerin yanı sıra melisa bitkisinin rahatlatıcı etkisi olmasına rağmen nane bitkisi ile olan koku benzerliği sebebi ile lezzet yönünü çağrıştırmıştır.
Adaçayı bitkisi ise hastalığı, endişeyi, kaygıyı ve anneye olan özlemi çağrıştırdığı için olumsuz bir etki ortaya koymuştur.
Ihlamur bitkisi hoş kokusunun yanı sıra polen alerjisi olan öğrencile-rin üzeöğrencile-rinde kaygı etkisi yaratmıştır.
Ekinezya ve mürver bitkilerinin kokularının belirgin olmaması sebe-bi ile sadece görselliği ile değerlendirilmiştir. Ekinezya sebe-bitkisinin taç yap-rakları ile göz doldururken mürver bitkisi ise meyveleri ile dikkat çekmiş ve tadılmıştır. Mürver bitkisi meyvelerinin lezzetli olmasının yanı sıra faydalı bir bitki oluşu ile peyzajda bolca kullanılması istenmiştir. Fakat koku bakımından öğrenciler tarafından olumlu veya olumsuz bir duygu değişimi gözlemlenememiştir. Ekinezya bitkisinin dikkat çekici görüntü-sü ile park ve bahçelerde kullanımı talep edilmiştir.
Lavanta bitkisinin kokusunun rahatlatıcı yönünün yanı sıra uyarıcı ve hatırlatıcı etkisi ile Selçuk Üniversitesi öğrencileri tarafından hatırlama etkisi ile ders çalışma isteği uyandırmıştır.
Belirli koku koşullarının ayrıntılı etkilerini tartışmak daha kapsamlı çalışmalarla mümkün olabilecektir, ancak bu konuya odaklanan daha faz-la araştırma yapılmasıyfaz-la, koku alma ile ilgili duygufaz-ların daha iyi anfaz-laşıl- anlaşıl-ması açısından umut verici sonuçlara ulaşılabilecektir.
Ayrıca yapılan çalışma, anket yapılan bireylerin 18-24 yaş grubun-dan oluştuğu ve öğrenci oldukları göz önüne alınarak yapılmıştır. Farklı şehirlerden gelen öğrencilerin genellikle memleket özlemi hissettikleri ve yaşadıkları bölgede bulunan bitkileri hatırladıkları tespit edilmiştir. Kok-latılan bitkilerden birkaçının hatırlama ve özlemin yanı sıra kaygı, korku hissetmişlerdir. Bu araştırmanın sonucunda kokuların bireyler üzerinde hatırlatıcı etkisi olduğunun göstergesidir.
Bu çalışma, hangi duygunun algılanan kokunun yoğunluğuna bağlı olarak, değiştiğini tespit etmeyi amaçlamıştır. İleride cinsiyet farklılıkla-rından ileri gelen bir farklılık olup olmayacağı konusunda yeni çalışmalar yapılması planlanmaktadır..
TEŞEKKÜR
Araştırmanın anketlerinin uygulanması aşamasında yardımcı olan li-sans öğrencilerimizden Aslıhan Günel ve Hümeyra Tanrısever’e teşekkür ederiz.
.17
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler
KAYNAKLAR
Akben, A. G. C., & Coşkun, H. (2018). Aromatik Kokuların Bilişsel ve Duygusal Etkileri Üzerine Bir İnceleme. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2018, 8(1), 215-235, doi: 10.23863/kalem.2018.101
Altuntaş, A., (2020) Research in Medicinal and Aromatic Plants, Bölüm adı: The Use of Medicinal and Aromatic Plants in Landscape Architecture: Sen-sory Therapy Gardens, İKSAD Publishing, Editör:Dr. Öğr. Üyesi Gülen ÖZYAZICI, Basım sayısı:1, Sayfa Sayısı 349, ISBN:978-625-7687-44-7, İngilizce.
Anonymous (2021). Fears and Phobias. KidsHealth Behavioral Health Experts.
https://kidshealth.org/en/teens/phobias.html
Anonymous (2021b). Overview - Generalised anxiety disorder in adults. https://
www.nhs.uk/mental-health/conditions/generalised-anxiety-disorder/over-view/
Anonymous (2021c.) Relaxation (psychology). https://en.wikipedia.org/wiki/
Relaxation_(psychology)
Anonymous (2021d). What-is-sadness? https://www.paulekman.com/univer-sal-emotions/what-is-sadness/
Babar A, Al-Wabel NA, Shams S, Ahamad A, Khan SA, Anwar F. (2015) Essenti-al oils used in aromatherapy: A systemic review. Asian Pac J Trop Biomed.
2015; 5(8): 601-611. doi: 10.1016/j.apjtb.2015.05.007
Bengtsson, S.; Berglund, H.1; Gulyas, B.; Cohen, E.; Savic, I. (2001). Brain acti-vation during odor perception in males and females, Neuroreport: July 3, 2001 - Volume 12 - Issue 9 - p 2027-2033
Bowring, J., (2006). The smell of memory : sensorial mnemonics. In The Lands-cape Architect, IFLA conference papers May 2006 (pp. 156-170). Austra-lian Institute of Landscape Architects.
Campenni, C. E., Crawley, E. J., & Meier, M. E. (2004). Role of Suggestion in Odor-Induced Mood Change. Psychological Reports, 94(3_suppl), 1127–
1136. https://doi.org/10.2466/pr0.94.3c.1127-1136
Cooke, B., & Ernst, E. (2000). Aromatherapy: a systematic review. The British journal of general practice : the journal of the Royal College of General Practitioners, 50(455), 493–496.
Dalton, Pamela H; & Jaén, Cristina. (2010) Responses to odors in occupatio-nal environments, Current Opinion in Allergy and Clinical Immuno-logy: April 2010 - Volume 10 - Issue 2 - p 127-132 doi: 10.1097/ACI.
0b013e3283373470.
Hadjittofi, M., Gleeson, K., Arber, A., (2020). The experience of disgust by he-althcare professionals: a literature review. Int. J. Nurs. Stud. 110, 103720.
Sertaç Güngör, Ayşe Gül Karasi̇pahi 18.
Harmon-Jones C, Bastian B, Harmon-Jones E (2016) The Discrete Emotions Questionnaire: A New Tool for Measuring State Self-Reported Emo-tions. PLoS ONE 11(8): e0159915. https://doi.org/10.1371/journal.
pone.0159915
Herz, R. S., (2009) Aromatherapy Facts and Fictions: A Scientific Analysis of Olfactory Effects on Mood, Physiology and Behavior, International Jour-nal of Neuroscience, 119:2, 263-290, DOI: 10.1080/00207450802333953 Herz, R., S., (2004) A Naturalistic Analysis of Autobiographical Memories Tri-ggered by Olfactory Visual and Auditory Stimuli, Chemical Senses, Vo-lume 29, Issue 3, March 2004, Pages 217–224, https://doi.org/10.1093/
chemse/bjh025
Ilmberger J, Heuberger E, Mahrhofer C, Dessovic H, Kowarik D, Buchbauer G.
(2001). The influence of essential oils on human attention. I: alertness.
Chem Senses. 2001 Mar;26(3):239-45. doi: 10.1093/chemse/26.3.239.
PMID: 11287383.
Levy, Lucien M.; Henkin, Robert I.; Lin, Chin S.; Hutter, Alf; Schellinger, Dieter.
(1999). Odor Memory Induces Brain Activation as Measured by Functio-nal MRI, JourFunctio-nal of Computer Assisted Tomography: July 1999 - Volume 23 - Issue 4 - p 487-498
Lombion-Pouthier S, Vandel P, Nezelof S, Haffen E, Millot JL. (2006). Odor perception in patients with mood disorders. J Affect Disord (2006) 90(2–
3):187–91. doi:10.1016/j.jad.2005.11.012
Perry, N., Perry, E. (2006) Aromatherapy in the Management of Psychiatric Disor-ders. CNS Drugs 20, 257–280 (2006). https://doi.org/10.2165/00023210-200620040-00001
Pouya, S., Demir, S. (2017) Peyzaj Mı̇marliğinda Tibbı̇ ve Aromatı̇k Bı̇tkı̇lerı̇n Kullanimi.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 10 Sayı: 54 Yıl:
2017. Sayfa: 1114-1125. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175434680 Sakalli E, Temirbekov D, Bayri E, Alis EE, Erdurak SC, Bayraktaroglu M. (2020)
Ear nose throat-related symptoms with a focus on loss of smell and/or taste in COVID-19 patients. Am J Otolaryngol. 2020 Nov-Dec;41(6):102622.
doi: 10.1016/j.amjoto.2020.102622. Epub 2020 Jun 23. PMID: 32629147;
PMCID: PMC7309902.
Sapolsky, R.M. (2007) Stress, Stress-Related Disease, and Emotional Regulation.
In: Gross, J.J. (Ed.), Handbook of Emotion Regulation. Guilford Press, New York, NY, pp. 606–615.
Schroeder, T. (2006). Desire. Philosophy Compass, 1(6), 631–639. doi:10.1111/
j.1747-9991.2006.00047.x.
Sezen, I., Demircan, N. ve Sezen Karaoğlan, E. (2018). Use of Medicinal and Aromatic Plants Naturally Growing in Erzurum City in Landscape Arc-hitecture. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD), 3 (2), 81-88. DOI: 10.30785/mbud.457781.
.19
Mimarlık Planlama ve Tasarım Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler Sowndhararajan K, Kim S. (2016). Influence of Fragrances on Human
Psychop-hysiological Activity: With Special Reference to Human Electroencepha-lographic Response. Scientia Pharmaceutica. 2016; 84(4):724-751. htt-ps://doi.org/10.3390/scipharm84040724
Tillett, J., & Ames, D. (2010) The Uses of Aromatherapy in Women’s Health, The Journal of Perinatal & Neonatal Nursing: July/September 2010 - Volume 24 - Issue 3 - p 238-245. doi: 10.1097/JPN.0b013e3181ece75d
Toet, A., Smeets, M. A., van Dijk, E., Dijkstra, D., & van den Reijen, L. (2010).
Effects of Pleasant Ambient Fragrances on Dental Fear: Comparing App-les and Oranges. Chemosensory perception, 3(3-4), 182–189. https://doi.
org/10.1007/s12078-010-9078-9
Walla, P.; & Deecke, L. (2010) Odours Influence Visually Induced Emotion:
Behavior and Neuroimaging. Sensors 2010, 10, 8185-8197. https://doi.
org/10.3390/s100908185
Willander, J., Larsson, M. (2006). Smell your way back to childhood: Autobi-ographical odor memory. Psychonomic Bulletin & Review 13, 240–244.
https://doi.org/10.3758/BF03193837
Zubi, Y. (2020) What is anger? Mental Health Matters. Vol. 7, No. 1. Publis-hed Online: December 13, 2020 | pp. 22–23. https://journals.co.za/doi/
abs/10.10520/EJC-203bf969ce
Sertaç Güngör, Ayşe Gül Karasi̇pahi 20.