Çin’de Yabancı Sermaye Hareketleri

Çin’in 1979’dan itibaren başlattığı ekonomik reformların en önemli sonuçlarından birisi yabancı sermaye hareketlerinin Çin’e doğru yönelmesidir. Çin’in 1980’lerden itibaren gerçekleştirdiği kalkınma hamlesinde çok önemli bir rol üstlenmiş olan yabancı sermayenin günümüzde en önemli alıcılarından birisidir. Özellikle 1990’lardan itibaren gelişmiş ülkeler içerisinde dünyada en fazla yabancı sermaye çeken ülke Çin’dir. Çin’e yönelen bu güçlü sermaye akımının ülkenin ekonomik yapısını önemli ölçüde etkilerde sanayi büyümesini ciddi bir şekilde artırdığı görülmektedir.

Yapılan bir analize göre 2006 yılında Çin sanayisinin ürettiği katma değerin % 28’i yabancı sermayeli şirketler tarafından üretilirken vergi gelirlerinin % 21’den fazlası yine bu şirketlere aittir. Yerel istihdamın da yaklaşık % 11’in gerçekleştiren bu işletmelerin üretimlerinin % 58’den fazlasını ihraç ettiği de görülmektedir (Ford vd., 2010: 1). Bu veriler Çin’deki yabancı sermayeli yatırımların ülkenin sanayisi ve ihracat faaliyetleri için taşıdığı önemi açık bir şekilde ortaya koyar niteliktedir.

Çin’e yönelen DYS rakamları ile ilgili veriler, reformlar başladıktan sonra yabancı sermayenin Çin’e ilgisinin önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Dünya Bankası’nın resmi internet sitesinden derlenen ve aşağıda tablo ve grafiklerle ortaya

85

konulan verilere göre reformların başlamasından itibaren 1997 yılına kadar Çin’e her yıl artan tutarda yabancı sermaye girişi olmuştur. Başlangıç yıllarında çok cüzi miktarlarda olan DYS girişi özellikle 1992 yılından itibaren önemli bir ivme kazanmıştır. Artan bu ivmenin bir sonucu olarak Çin’in dünya genelindeki sermaye girişlerinden aldığı pay da hızla artmıştır. Çin’in 1980’li yıllarda % 1’in bile altında olan payının 2014 yılında % 14,91 ile tarihi bir zirve yaptığı görülmektedir. Bunun anlamı ise Çin’e giren yıllık DYS miktarının reformların başladığı yıllara göre onlarca artmasıdır. Bu artışların sonunda 1997 yılında 44,23 milyar seviyesine ulaşan DYS girişi 1998 ve 1999 yıllarında kısmi bir düşüş göstermiştir. Söz konusu iki yılın Asya Krizi’nin bütün dünyada etkisini belirgin bir şekilde gösterdiği yıllardır. Dolayısıyla söz konusu yıllardaki sermaye girişi yavaşlamasını doğrudan Çin ile ilgili olarak görmemek gerekmektedir. Daha sonra tekrar yükselişe geçen DYS girişlerinin 2000 yılında 42 milyar $’a ve 2005 yılında da 104,1 milyar $’a ulaştığı görülmektedir. Bu ara dönemde DYS girişinin hızla arttığı görülmektedir. Bu tarihlerde Çin’in DTÖ üyeliğinin gerçekleştiğini hatırda bulundurmak yerinde olur. DTÖ üyeliği ile birlikte Çin’in dış dünyaya ekonomik olarak eklemlenme yolunda önemli bir adım attığını söylemek mümkündür. Dış dünya ile ekonomik ilişkilerini bu tarihlerden itibaren bir DTÖ üyesi olarak sürdürmesinin Çin’in kredibilitesine önemli bir etki ettiğini söylemek mümkündür.

Çin’in DTÖ üyeliğinden itibaren hız kazanan yabancı sermaye girişinin 2010 yılına kadar kesintisiz bir şekilde arttığı ve bu yılın sonunda toplamda 243 milyar $’a ulaştığı görülmektedir. Çin’in yabancı sermaye için cazip bir ülke olmasının sonucu olarak Çin’in dünyadaki yabancı sermaye girişlerindeki payının da % 13’ü geçtiği görülmektedir. Sonraki yıllarda da sermaye girişlerinin temposunu düşürmediği ve 2015 yılında 242 milyar $ seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Fakat 2016 yılında DYS girişinde önemli bir düşüşün olduğu ve toplamda 170 milyar $ seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir.

Çin’e yönelen yabancı sermaye hareketlerindeki dönemsel değişimi dünya genelindeki sermaye hareketlerinin dönemsel değişimi ile karşılaştırdığımızda Çin’in dünya toplamına karşı önemli bir üstünlüğünün olduğu görülmektedir. 1982-2016 yılları arasında dünyadaki yabancı sermaye girişleri toplamı 31 kat civarında artış gösterirken

86

Çin’e giriş yapan DYS miktarı ise 395 kat civarında artış göstermiştir. Çin’in dünya toplamından aldığı pay ise 1982 yılına göre 11 katın üzerinde bir artış göstermiştir.

Tablo 5. Çin’in Yabancı Sermaye Hareketleri İçindeki Payı (%)

Yıllar Çin'e Yönelen Yabancı

Sermaye Dünya Toplamı Çin'in

Toplamdaki

87

Kaynak: World Bank, Erişim: 15.05.2017.

Not: Rakamlar giriş yapan cari DYS rakamlarını ifade etmektedir¹⁴. Şekil 14. Çin’de Dış Yatırımlar (Milyon $ )

Kaynak: UNCTAD, Erişim: 15.05.2017.

Çin’e yönelen yabancı sermayeyi Çin’in GSYİH ile karşılaştırdığımızda dalgalı bir hareket görülmektedir. Reformların başladığı ilk yıllarda ülkeye gelen yabancı sermayenin yurt içi milli gelire oranı yok denecek kadar azdır. 1982 yılında % 0,21 olan

14 Sayısal verileri içeren çalışmalarda sıklıkla görüldüğü gibi bu araştırmada da aynı değişkene ilişkin olarak farklı veri kaynaklarından elde edilen verilerin uyumsuzluğu ile karşılaşılmıştır. Bu uyumsuzluk milli gelir verilerinde olduğu gibi DYS rakamlarında da söz konusudur. Farklı hesaplama teknikleri nedeniyle ortaya çıkan bu farklılığın Çin’e giriş yapan DYS verileri için 2008-2016 yıllarında belirginleştiği görülmektedir. Araştırmanın sıhhati açısından bu farklılık gözden uzak tutulmadan yorumlamalar yapılmaya çalışılmıştır. Elde edilen verilerin küresel ölçekte birer veri kaynağı da olan UNCTAD ve BM olması nedeniyle her iki kaynaktan da elde edilen verilerin aralarındaki farklara rağmen araştırma içinde kullanılmasında bir sakınca görülmemiştir. Verileri karşılıklı olarak incelemek için http://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.CD.WD?end=2015&locations=CN&start=1970&vie w=chart ve http://unctadstat.unctad.org/wds/TableViewer/tableView.aspx web adreslerine bakılabilir.

0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

China FDI inflow (milyon $)

88

bu oranın 1990’lı yıllarda % 1 seviyesine ulaştığı ve 1992 yılında bir sıçrama ile % 2,61 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Ancak DYS/GSYİH açısından en yüksek gerçekleşmenin 1993 yılında % 6,19 ile gerçekleştirdiği ve bu oranın inceleme kapsamındaki tüm zamanlar için bir rekor olduğu görülmektedir.

Şekil 15. Çin’e Giriş Yapan Yabancı Sermayenin Milli Gelire Oranı

Kaynak: World Bank, Erişim: 15.05.2017.

Çin’e giren DYS’nin Çin milli gelirine oranının 1990’larda zirve yapmasının ardından devam eden yıllarda göreli bir düşüşe geçtiği ve 2015 yılına gelindiğinde % 2,26 seviyesine kadar indiği görülmektedir. Ancak bu düşüş giriş yapan sermaye miktarından ziyade Çin ekonomisinin yakaladığı büyüme trendini uzun yıllar boyunca koruması ile ilgilidir. Dolayısı ile 1990’lardan itibaren sermaye giriş hızından daha yüksek bir ekonomik büyüme hızının gerçekleşmesi DYS/GSYİH oranının kademeli bir şekilde düşüş göstermesine neden olmuştur.

DYS/GSYİH oranının 1990’lardaki zirvenin ardından düşüşe geçmesini, Çin’in büyüme dinamiklerinin harekete geçmesi ile açıklamak ve Çin’e artarak giriş yapan yabancı sermayenin büyümede bir tetik mekanizması gibi iş gördüğünü söylemek

0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00

1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

0,21 0,28 0,48 0,54 0,62 0,85 1,02 0,98 0,97 1,14 2,61 6,19 5,99 4,88 4,65 4,60 4,25 3,54 3,48 3,51 3,61 3,49 3,48 4,55 4,84 4,40 3,73 2,56 3,99 3,70 2,82 3,03 2,56 2,26

DYS/GSYİH, (%)

89

mümkündür. 1990’lı yılların başında ani sıçrama gösteren sermaye/milli gelir oranının toplam sermaye stokunu artırdığını ve artan sermaye stoklarının ülkedeki üretim kapasitesini güçlü bir şekilde harekete geçirdiğini söylemek mümkündür. Büyümenin hareketlenmesi ile birlikte de devam eden yıllarda devam eden sermaye girişlerine karşın büyüme oranları daha yüksek oranlarda seyretmiş ve büyüme mekanizması belirli ölçülerde kendini sürdürebilir bir dinamiğe kavuşmuştur.