Yabancı Eğitim Uzmanlarının Türkiye İncelemeleri

1924’ten itibaren Türkiye’ye pek çok yabancı heyetler ve eğitimciler çağrıldı. Böylece ülkenin eğitim durumuna yönelik olarak aksayan yönler ve yapılması gerekenlere ilişkin raporlar hazırlamaları istendi.101

Bu raporların ilki, 1924 yılında Atatürk’ün emri ile davet edilen çağın en büyük eğitimcisi ve filozoflarından olan Amerikalı John Dewey tarafından hazırlandı. John Dewey bizzat Atatürk’e sunulmak üzere hazırladığı iki raporunda Köy Enstitülerine benzer okullar tavsiye etmiş, eğitimin ülkenin sosyal ve ekonomik şartları doğrultusunda yeniden organize edilmesini ileri sürmüştür.

Ertesi yıl Türkiye’ye çağrılan, Alman eğitimci Dr. Rühne teknik öğretim üzerine bir rapor verdi. John Dewey ve Dr. Rühne’nin köye göre eğitim üzerine görüşleri, 1927’den itibaren başlatılan köy öğretmenlerini yetiştirme çabalarını etkiledi. Yine John Dewey öğretmenlerin ekonomik sorunlarını Türk eğitiminin “temel sorunu” olarak görmüş, Dr.Rühne’de öğretmenlerin çok az maaş almasını “büyük bir tehlike” olarak nitelendirmiştir. Bu görüşlerden sonra, Mustafa Necati öğretmen maaşlarını artırmıştır. Dr. Rühne’nin teknik öğretim ile ilgili bazı tavsiyeleri bakanlık tarafından değerlendirildi. Yabancı eğitim uzmanlarının hazırladığı raporlar içerisinde eğitim sistemimizin iyi bir analizi ve yararlı görüşleri de yok değildi. Örneğin John Dewey’in okul ile ilgili görüşleri bir çok Türk eğitimci tarafından da benimsenmiştir.102

1927 yılında Belçikalı tanınmış eğitim Profesörü Omer Buyse sanat ve meslek okullarının geliştirilmesi hakkında mufassal [ayrıntılı] bir etüde dayanan raporunu yazdı. 1932’de İsviçre’li Proesör. Albert Malhe üniversite reformu için davet edildi. 1933 ve 1934 yıllarında geniş çapta ekonomik ve sosyal incelemeler

100

Müjgan Cunbur, “Kütüphanecilik Bakımından ‘Eğitim Milli Komisyonu Raporu’”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 1960, Sayı: 2-3, s.83.

101

M.Şükrü Koç, “Mühimdir Baylar!”, Demokrat İzmir, 17 Kasım 1959, s.6; Yahya Akyüz, a.g.e. , s.409.

102

yapan bir Amerikan heyeti tarafından hazırlanan raporda eğitime ait uzun bir bölüm ilave edildi. Böylece W.Hines Brehon Somervell, F.Gardner Kemmerer gibi tanınmış bilim adamları Türk Eğitimi’nin ihtiyaç duyduğu önemli ıslahat ve sorunları açıkça ortaya koydular. 1934 yılında Amerikalı öğretim uzmanı Miss Parker tarafından ilk ve ortaokulların çalışma şekilleri hakkında gözlemlere dayanan bir rapor hazırlandı.

Daha sonraları da Watson Dickerman, Wafford, Mackenzie gibi Amerikan ve İngiliz eğitimcileri davet edildi. Bu uzmanlar ilköğretim, halk eğitimi ve özel eğitim konularında dikkate değer fikirleri içeren raporlar yazdılar. Bu raporların hepsi de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlandı. Bu raporların inkılap yıllarına ait olanları cumhuriyet döneminde eğitimin sistematize edilişinde müracaat kaynağı olarak kullanıldı.

Bilhassa 1950-1954 tarihleri arasında çalışmış bulunan dönemin bakanlık müstearı Reşat Tardu zamanında Amerika’dan bir çok uzman getirildi.103_{Fakat 1953} yılından itibaren Türk eğitiminde çeşitli reformları öngören bu ıslah kanunlarının hiçbiri TBMM’ye verilmedi. Bu kanunlar başbakanlıktan geçirilip meclis komisyonlarına ulaştırılamadı.104

Türkiye’ye konferans vermek, öğretmenlik yapmak ve rapor sunmak gibi değişik amaçlarla çağrılan yabancı uzmanların geliş tarihlerini 1923-1950 ve 1950- 1960 olmak üzere iki dönem halinde incelemek mümkündür. Buna göre 1923-1950 yılları arasında değişik alanlarda ve farklı ülkelerden 79, ikinci dönemde 44 olmak üzere 1923-1960 yılları arasında Türkiye’ye toplam 123 yabancı eğitim uzmanı gelmiştir. 1923-1960 yılları arasında Türkiye’ye gelen 123 yabancı eğitim uzmanın

103

Sabri Kolçak, İzmir Rehberlik ve Araştırma Merkezinin Kurulmasına Temel Olan Çalışmalar, Karınca Matbaacılık, İzmir, 1961, s.5.

104

İktidarın politika ve felsefelerine aykırı düşen bu raporlar için dönemin Milli Eğitim Bakanı Vekili’nin düşüncesi “Mühim bir şey değildir. Yayınlamaya ve tatbike mecbur değilim. İstersem emir verir aksi tezleri ihtiva eden bir rapor hazırlatırım.” şeklindedir. Yabancı uzmanların raporlarında ifade ettikleri bazı hususlar; Halkevleri ve Köy Enstitülerinin yerlerinin boş olduğu, okul programlarının, metotlarının, araçlarının, personelin yetersizliği ve amaca hizmet

edememeleri, din ticareti yapan imam-hatip okulları kadrosuna sızmakta, yeni bir medrese sistemi hortlatılmaya çalışılmakta, şimdiden tedbir alınmazsa, inkılapları tehlikeye sokacak bazı sosyal çatırdamalar başlayacaktır. Bu konu ile örnek olarak ta Doğu’daki Atatürk Üniversitesinde irticai hareketler tahrik edilmektedir. Maarif teşkilatının bürokrasiye hizmetten başka önemli bir iş yapamadığı şeklindeki tespitlerdir. Bkz: M.Şükrü Koç, a.g.m. ,s.2.

ülkelere göre dağılımına bakıldığında ABD’li uzman sayısı 1923-1950 arasında 7, 1950-1960 yılları arasında 41 olmak üzere toplam 48’dir.105

Milli Eğitim Bakanlığı 1951-1952 öğretim yılında tecrübelerinden yararlanmak amacıyla dört Amerikalı uzmanı davet etti.

Bu dönemlerde gelen uzmanlardan; ABD Florida Üniversitesi Eğitim Koleji İlkokul Bölüm Başkanı Kate Wofford Şubat 1952 yılında incelemeleri sonucunda ‘Köy İlkokulları Hakkında’, ABD Trinity Collage Profesörlerinde Lester Beals ve Tompkins Ekim 1952 yılında Türkiye’de rehberlik hizmetleri ve eğitimi hakkında, ABD Washngton DC’den Prof.Ellsworth Tomkins Ekim 1952 yılında, ortaokul ve liselerde, ABD Oregon Öğretmen Koleji Rektörü Ord.Prof. Roben J.Maaske 1953 yılının Ocak ve Mart aylarında Türkiye’de incelemelerde bulundular.106

1950-1960 döneminde Türkiye’ye gelen uzmanlar, eğitimle ilgili pek çok projenin hazırlanmasına ve uygulanmasına katkıda bulundular. Yabancı uzmanlar bu projelerinde, köy eğitimi, halk eğitimi, tarım eğitimi, İngilizce okulu, ev idaresi, orta eğitim, mesleki ve teknik eğitim, kütüphanecilik ve öğretmen yetiştirme konularıyla ilgilendiler. ABD’li uzmanlar Türkiye’de uzun süreli kalmadılar, çeşitli inceleme, araştırma, görüşme ve anket çalışmaları ile daha somut bilgiler elde ettiler ve çağrıldıkları bölgelerde konferanslar, söyleşiler vb. gibi etkinliklerde bulundular. Yaptıkları çalışmalarla ilgili hazırlıkları Milli Eğitim Bakanlığı’na rapor olarak da sundular. Genel olarak bakıldığında, Türkiye’ye gelen ABD’li uzmanların raporlarının bir kısmı dikkate alınmamışken, bir kısmı eğitim sisteminde oldukça etkili olmuştur. Ayrıca bu projeler doğrultusunda Amerikalı uzmanlar Milli Eğitim Bakanlığı’nın merkez örgütünde çeşitli seminerler ve konferanslar da vermişlerdir.107

105

Mustafa Şahin, a.g.e. , s.71-72,77; Yahya Akyüz, a.g.e. , s. 409.

106

Mustafa Şahin, a.g.e. , s.130-149;“Dört yabancı eğitim uzmanı geliyor”, Demokrat İzmir, 8 Ağustos 1951.

107