Yaşamı Tehdit Eden Risklere Karşı Koruma

Devletlerin 2. madde kapsamındaki yaşamı koruma yükümlülüğü, yaşamı tehdit eden çevresel riskler ve tehlikeli faaliyetlerle ilgili olaylar açısından da söz konusu olabilmektedir.

Bu alandaki yükümlülük, devletlere, öncelikle, yaşama hakkına yönelik tehditleri etkin bir şekilde önlemeyi hedefleyen yasal ve idari çerçeveyi yürürlüğe koyma ödevi yüklemektedir. Bu düzenlemeler, söz konusu faaliyet için ruhsat verme, tesis kurma, işletme, güvenliği sağlama ve denetim konularını içermelidir. Bunların yanı sıra, işin doğasında bulunan riskler nedeniyle yaşamları tehlikeye giren vatandaşların etkin şekilde korunmaları için ilgilileri pratik önlemler almaya da zorlamalıdır. Bu önleyici tedbirler arasında, Sözleşme organlarının içtihatlarında ortaya koyduğu üzere, halkın

673 Reid, s.768; Örneğin bkz. Younger-Birleşik Krallık Kararı, no.57420/00, 7 Ocak 2003. 674

Keenan-Birleşik Krallık Kararı, s.92.

675 Cezaevinde ölümle ilgili önemli bazı davalar için bkz. Keenan-Birleşik Krallık Kararı; Paul ve Audrey Edwards-Birleşik Krallık Kararı; Renolde-Fransa Kararı, no.5608/05, 16 Ekim 2008; Kats ve Diğerleri-Ukrayna Kararı, no.29971/04, 18 Aralık 2008; Gagiu-Romanya Kararı, no.63258/00, 24 Şubat 2009; Raducu-Romanya Kararı, no.70787/01, 21 Nisan 2009; Jasinska-Polonya Kararı, no.28326/05, 1 Haziran 2010; Iorga ve Diğerleri-Romanya Kararı, no.26246/05, 25 Ocak 2011; De Donder ve De Clippel-Belçika Kararı, no.8595/06, 6 Aralık 2011; Ketreb-Fransa Kararı, no.38447/09, 19 Temmuz 2012.

676 Örneğin bkz. Kılavuz-Türkiye Kararı, no.8327/03, 21 Ekim 2008; Beker-Türkiye Kararı, no.27866/03, 24 Mart 2009; Lütfi Demirci ve Diğerleri-Türkiye Kararı, no.28809/05, 2 Mart 2010; Servet Gündüz ve Diğerleri-Türkiye Kararı, no.4611/05, 11 Ocak 2011.

143

bilgi edinme hakkına büyük önem verilmelidir. Söz konusu düzenlemeler, teknik yönlerini de dikkate alarak, bir faaliyetin işleyişindeki kusurları ve çeşitli düzeylerde görevliler tarafından yapılan hataları ortaya çıkarmak için gerekli usulleri de öngörmelidir.⁶⁷⁷

Devletin, çevresel riskler ve tehlikeli faaliyetler kapsamında meydana gelen bir ölümden sorumlu tutulabilmesi için;

Yetkililerin bireyin yaşamına yönelik gerçek ve yakın bir riskin var olduğu biliyor olmaları ya da olayın gerçekleştiği şartlar göz önünde bulundurulduğunda bilmeleri gerekmesi,

Buna rağmen, riski önlemek adına makul tedbirlerin alınmamış olması gerekmektedir.⁶⁷⁸

Çöplük patlamasıyla ilgili Öneryıldız kararı, devletin pozitif yükümlülüğü konusunda AİHM’in geliştirdiği içtihadın kilometre taşlarından biri olarak görülebilir. Bu kararla, devletin yaşama hakkı çerçevesindeki yükümlülükleri genişletilmiş, AİHS ve çevresel sorunlar arasında bağ kurulmuş ve yaşama hakkı açısından risk taşıyan çevresel sorunlardan devletin Sözleşme kapsamında sorumlu olabileceği ortaya konulmuştur.⁶⁷⁹ Bu davaya, üçüncü bölümde, daha ayrıntılı şekilde tekrar değinilecektir.

Daha sonraki Budayeva ve Diğerleri-Rusya davasıyla pozitif yükümlülüğün kapsamı, doğa olaylarından kaynaklanan ve yaşamı tehdit eden durumlara da uygulanacak şekilde genişletilmiştir. Bu davada, başvuranlar, Elbrus Dağı’na komşu dağlık bir bölge olan Tyrnauz’da yaşamaktaydılar. Özellikle yaz aylarında olmak üzere, 1937 yılından beri bölgede her yıl heyelan olmaktadır. Başvuranlar, 2000 yılının Temmuz ayında meydana gelen ve Tyrnauz’u yerle bir eden büyük heyelan öncesi Rus yetkililerin bölgede yaşayanları uyarmadığından ve olaydan sonra acil yardım

677 Öneryıldız-Türkiye Kararı, p.90-91. 678 Öneryıldız-Türkiye Kararı, p.101. 679

Özdek, Avrupa İnsan Hakları Hukuku ve Türkiye, s.156. Öneryıldız-Türkiye kararının devletin endüstriyel faaliyeti bağlamında pozitif yükümlülüğü açısından ayrıntılı analizi için bkz. Dimitris Xenos, “Asserting the Right to Life (Article 2, ECHR) in the Context of Industry”, German Law

Journal, Vol.8, No.3, 2007,

http://www.germanlawjournal.org/pdfs/Vol08No03/PDF_Vol_08_No_03_231-254_Articles_Xenos.pdf (15 Şubat 2013), ss.231-253.

144 tedbirlerini almadıklarından şikâyetçi olmuşlardır.

AİHM, kararında, bölgede heyelan yaşanabileceğinin yetkililer tarafından bilindiğini, önceki olayların büyük çaplı bir heyelan yaşanma olasılığını ortaya koyduğunu, uzman kişiler tarafından koruyucu bir baraj yapılması gerektiği yönünde uyarılar yapıldığını belirtmiştir. Mahkeme, makul bir gözle bakıldığında, yetkililerin tehlikenin farkında olmalarının, sivilleri bilgilendirmelerinin, erken uyarıya elverişli gözlem kulübesi kurmak dâhil olmak üzere acil tahliye için hazırlık yapmış olmalarının beklenebileceğini ifade etmiştir. Bu bağlamda, yaşama karşı tehditleri en aza indirecek etkin bir sistem kurmayı gerektiren pozitif yükümlülüğün yerine getirilmediği gerekçesiyle 2. maddenin ihlal edildiğine karar vermiştir.⁶⁸⁰

Bu kararlardan, 2. madenin, pozitif yükümlülük kapsamında, devletin sorumluluğunda olan kamu güvenliği alanında da uygulanabileceği anlaşılabilir.⁶⁸¹

Başvuranın kocasının aracıyla başka iki araçla çarpışması neticesinde öldüğü Rajkowska-Polonya davasında Mahkeme, kamu sağlığı alanında belirlediği ilkeleri trafik kazalarında ölümleri de kapsayacak şekilde genişletmiştir.⁶⁸²

Gemi ve tren kazaları da, kamuya ya da özel sektöre ait olup olmadığına bakılmaksızın, aynı kapsamda değerlendirilmektedir.⁶⁸³ Fransa sularında bir geminin batması olayında, Mahkeme, büyük oranda iç hukukta yürütülen yargılamaya dayanarak, yasal çerçevede ya da düzenlenen kurtarma operasyonunda bir eksiklik bulunmadığını tespit etmiştir.⁶⁸⁴ Bir trenden yanlış taraftan inmesi neticesinde bir gencin ölmesi olayında, Mahkeme, bu üzücü olayın asıl nedeninin ölenin kendi hatalı davranışı olduğunu belirtmiş ve yetkililerin otomatik kapı kilitleme sistemi

680

Budayeva ve Diğerleri-Rusya Kararı, no.15339/02, 11673/02, 15343/02, 20058/02 ve 21166/02, 20 Mart 2008, p.147-160.

681 Reid, s.766.

682 Rajkowska-Polonya Kararı, no.37393/02, 27 Kasım 2007. Ancak, AİHM bu davada, iç hukuk yolları tüketilmediği gerekçesiyle kabul edilemezlik kararı vermiştir. Başvuranın oğlunun bir arabanın çarpması neticesinde öldüğü sonraki başka bir davada, olayla ilgili yapılan soruşturmaların yetersiz olduğu gerekçesiyle 2. maddenin usulî açıdan ihlal edildiğine karar verilmiştir. Bu davada, başvuran esasla ilgili

şikâyeti bulunmadığı için bu husus Mahkeme tarafından incelenememiştir (Railean-Moldova Kararı, no.23401/04, 5 Ocak 2010, p.25-35).

683 Reid, s.766.

145

bulunmasını zorunlu hale getirmedikleri için kusurlu kabul edilemeyeceğine karar vermiştir.⁶⁸⁵ Buna karşın, benzer bir olayla ilgili Kalender-Türkiye davasında Mahkeme, ihlal kararı vermiştir. Bu karara, üçüncü bölümde ayrıntılı değinilecektir. AİHM, başvuranın kocasının belediyeye ait bir parkta ağaçtan düşerek öldüğü başka bir davada, devletin yaşama hakkını güvenceye alma görevinin, halka açık yerlerde kişilerin güvenliğini sağlamak için makul önlemler almayı da kapsayacak şekilde yorumlanması gerektiğini ifade etmiştir.⁶⁸⁶

Şantiyede çalışan bir işçinin, bina yıkımıyla ilgili bir çalışma sırasında kazayla öldüğü bir davada AİHM, işçilerin güvenliğinin de 2. maddenin korumasından yararlanacağına karar vermiştir.⁶⁸⁷

AİHM’in mayınlı arazilerde masum insanların yaşamlarını koruyabilecek nitelikte güvenlik önlemlerinin alınmamasıyla ilgili de ihlal kararları mevcuttur. Konuyla ilgili Paşa ve Erkan Erol-Türkiye davasına üçüncü bölümde ayrıntılı değinilecektir.

Diğer taraftan, çevre kirliliğiyle ilgili olayların, şimdilik, 2. maddeden ziyade, 8.

madde kapsamında Mahkeme’nin gündemine gelmesi muhtemel gözükmektedir.⁶⁸⁸