1939 yılı itibariyle Konya’nın eğitim alanında ihtiyaçlarını anlamak için halkın sesini dinlemek gerekir. Seçim bölgelerinde yıllık araştırma gezilerini yapan Konya milletvekillerinden Dr. Osman Şevki Uludağ, Şevki Ergun, Galip Güntekin halkevinde vatandaşlarla konuşma yaparak dilekleri tespit ettiler. Toplantıda CHP il yönetim kurul başkanı Halis Ulusan, Belediye Başkanın Dr. Muhsin Faik Dündar, Halkevi Başkanı Ferit Uğur, Parti Sekreteri ve çeşitli mesleklerden birçok vatandaşlar salonu tamamen doldurdular. Milletvekillerine kısaca şu istekler
604
Ekekon, 5 Ekim 1939, S:1180, s:2. 605
Gönül Güneş, II. Dünya Savaşı Yıllarında Ankara’da Günlük Yaşam, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004, s.58.
iletilmiştir: Köylerde beş sınıflı okulların açılması, Kız Lisesi, Erkek Öğretmen Okulu, Askeri Lise, Ticaret Okulu, Ziraat Okulunun açılması606.
O yıllarda eğitim veren bazı ilkokullar şunlardı: Altınçeşme (Çifte Merdiven), Akçeşme (Kara Kurt), Akif Paşa, Anafartalar, Cumhuriyet, Gazi Mustafa Kemal, Hâkimiyeti Milliye, İhsaniye, İnönü (1950’de istimlâk edildi), İsmet Paşa, Köprü Başı, Kurtuluş (Nakiboğlu), M. Şevket Paşa, Necati Bey, 19 Mayıs (Rehberi Hürriyet), Sadırlar, Şehit Sadık, Şükrü Doruk, Uluırmak, Topraklık, Kız Takibat (Kız. Öğr.) okulları vardı. Bunun dışında mesleki öğretim yapan okullar ise: Sanat Enstitüsü, Biçki Dikiş Yurtları ile Akşam Kız Sanat Okulu 1944’te birleşerek Kız Sanat Enstitüsü ismini aldı. Orta Ticaret Okulu, Ticaret Lisesi (1944’te açıldı) gibi okullar vardı. Bunların dışında Konya Lisesi ve Askeri Okullar eğitim vermekteydi607.
Türkiye’de resmi ilkokullarda çalışan öğretmenler 1931–32 ders yılında 14.064 iken bu miktar 1939–40 ders yılında 18.187’ yi bulmuştur. Hususi Türk ilkokulları ile ekalliyet ve yabancı ilkokullarda 1931–32 ders yılında 16973 öğretmen varken, 939–40 yılında bu rakam 19,062’ye yükselmiştir608. İlköğretimden mezun olanların yıllara göre bakacak olursak 1937–38: 45759, 1941–42: 67378, 1943–44: 75286609.
1939’da Konya’da 21 okul, 107 öğretmen mevcuttu610. Merkez Ortaokulunun sayısı 30 öğrenciden 1120 gibi büyük bir miktara ulaşmıştı. Konya Lisesi mevcudu da 134 öğrenciden 800’e yükselmişti. Bölge Sanat Okulu 82 öğrenciden 400 öğrenciye ulaşmıştı. Kız Öğretmen Okulunda ise daha önce 40 yatılı öğrenci varken 220’ye, yatısız öğrenci ise 420’ye ulaşmıştı611. Görüldüğü gibi okullara olan ilgi gittikçe yükselmiştir.
606
Ekekon, 17 Ağustos 1939, S:1138, s:3. 607
Muammer Muşta, “Türkiye ve Konya’da Cumhuriyet Dönemi’nde Eğitim- Öğretim Hayat”ı, Dünden Bugüne Konya’nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya 1999, s. 308-312.
608
Ekekon, 19 Mayıs 1942, :1902, s:4. 609
İsmet İnönü, “İlköğretim Davamız”, Konya Halkevi Dergisi, S:70, Ağustos 1944, s:2. 610
Ekekon, 5 Ekim 1939, S:1180, s:2. 611
1939–1940 ders yılında Konya ve merkeze bağlı yerlerde 5 sınıflı ilkokulların verdiği mezun sayısı 1108 erkek ve 322 kız olmak üzere 1430’du. Bu sayı yalnız Konya merkezinde ise 342 erkek ve 146 kız olarak 488’di612. Kız Öğretmen Okulu’nun orta kısmından 19, mesleki kısmından da 29 öğrenci diploma alabilmişti. Bölge Sanat Okulu’ndan ise mezun olan öğrenci sayısı 28’di. Bunlar 15 tesviyeci, 6 dökümcü, 6 modelci ve 1 marangozdu613. Lise Mezunu da 700’den fazlaydı614. 1940–1941 ders yılında Kız Öğretmen, Bölge Sanat ve Orta Okullardan 183 öğrenci mezun oldu. Konya Kız Öğretmen Okulu lise kısmından 60 öğrenci ve orta kısmından da 32 talebe mezun olmuştur. Konya Sanat Okulundan 24 öğrenci mezun olmuş ve 6 öğrencide bütünlemeye kalmıştır615. Bunlardan 10 öğrenci tesviyeci,4 demirci, 4 modelci ve 6 öğrencide marangozdu. Ortaokul ders yılı içinde Konya Ortaokulu’ndan 67 öğrenci mezun olmuştur.
Okulların eğitim-öğretim süreleri ve sınav sistemleri günümüzden biraz farklıydı. 1941 yılının eğitim-öğretim takvimi şöyledir: Lise öğretmen, Orta ve Meslek Okulları 21 Mart’tan 27 Mart’a kadar ve ilkokullarda 1 Nisan’dan 7 Nisan’a kadar sömestr tatilli yapmışlardı616. Milli Eğitim Bakanlığı’nın kararı gereğince bütün okullar 16 Mayıs 1941 tarihine kadar bütün faaliyetlerini bitirmişlerdi. Bütün ilkokullar bu tarihe kadar imtihanlarına son vermişler, orta, liseye, öğretmen okullarında 16 Nisan akşamı derslere son verilmişti. 21 Nisan lise bitirme imtihanlarına, 22 Nisan ortaokul elemeye, 30 Nisan’da sözlü imtihanlara başlanmıştı. Lise bitirme imtihanları 8 Mayısta başlamış ve 12 Mayısta hem ortaokulların sözlü imtihanları, hem lise devlet olgunluk imtihanları bitmişti. Öğretmen okullarının son sınıf sözlü imtihanları 26 Nisan ve 10 Mayıs tarihleri arasında yapılmıştı. Meslek okullarında son sınıf imtihanlarına 17 Nisan başlanmış ve 15 Mayıs’ta 1941 eğitim- öğretim dönemi sona ermişti617.
Orta Öğrenim için kazalardan Konya’ya gelen birçok öğrencinin barınma meselesi oldukça düşünülecek bir haldeydi. Cemiyet tarafından 50 yataklı pansiyon 612 Ekekon, 18 Ekim 1940, S:1494, s:3. 613 Ekekon, 9 Temmuz 1940, S:1407, s:2. 614 Ekekon, 13 Temmuz 1940, S:1411, s:2. 615 Ekekon, 17 Temmuz 1941, S: 1723, s:2. 616 Ekekon, 15 Mart 1941, S:1617, s:2. 617 Ekekon, 7 Nisan 1941, S:1636, s:2.
yapılmışsa da bunun yetersizliği üzerine Türk Maarif Cemiyeti 100 yataklı bir binanın yapılmasına karar vermişti. Konya bu önemli işle alakadar olarak pansiyon binası için eski rehberi Hürriyet Okulu yerini Cemiyete vermiştir. Yeni bina bu arsaya yapılmıştır618. Bu bina 1941 yılının sonlarına doğru bitmiştir619.
Kız öğrencilerine ulaşılmaya çalışılıyordu. Bu yolda açılan Akşam Kız Sanat Okulu Konya’da 1936’dan beri faaliyette bulunan ve memleket kadınlığı üstünde pek güzel etkileri olan bir kültür müesseseydi. Bu müessese iki yıllık bir tahsille mesleki ve teknik tahsil görmemiş kadınlara ev ve kadın işlerini öğretmekte, hayatını çalışarak kazanmaya mecbur olanları bir kadın sanatından meslek sahibi yapmaya çalışmaktaydı.
Biçki, dikiş, moda, çiçek, çamaşır ve nakış dersleri veren bu sanat yuvası her ders yılı sonunda bir sergi açmakta, öğrencilerinin yıllık faaliyetleri bu sergilerde Konya halkına gösterilmekteydi620. Akşam Kız Sanat Okulu sergisinde sergilenen ürünler olarak mükemmel goblenler bin itina ile hazırlanmış aplikasyonlar çamaşırlar, hesap işleri, çiçekler, şapkalar, mükemmel bluzlar, çay takımları, etamin üzerine yapılmış havlu, erkek ve kadın pijamaları, gömlekler vs. vardı621.
Cihanbeyli’nde köylü çocuklarını yatılı olarak okutmak ve köy enstitülerine, köy öğretmeni yetiştirmek amacıyla, il bütçesiyle inşa edilen 5 bin lira keşifli, Cihanbeyli ilkokulunun temeli atıldı622. Çocuk Esirgeme Kurumu’nda Konya Valisinin başkanlığında bir toplantı yapılarak Çocuk yuvası kurulması kararlaştırıldı. Elli yataklı olan planı ileride 100 ve 150 yataklı olabilecek şekilde yaptırılacak şekilde planlanmıştır623. Çeşitli kurumlar okul çocuklarına yardımlarda bulunmuşlardır. Çocuk esirgeme kurum Konya merkezi, kıymetli idare heyetinin alaka ve faaliyeti neticesi olarak bu sene her seneden fazla mesai sarf etmişti. Şöyle ki 1940–41 ders yılı içindeki ilkokullara devam eden 206 çocuğa öğle yemekleri verdiği gibi bunlardan 101 çocuğa okul formasına uygun elbise yaptırmış ve bir kısmına da kasket, ayakkabı, çamaşır ve okul kitapları almak gibi yardımlarda 618 Ekekon, 24 Mart 1941, S:1624, s:2. 619 Ekekon, 24 Eylül 1941, S:1782, s:2. 620 Ekekon, 29 Haziran 1944, S:2224, s:2. 621 Ekekon, 19 Mayıs 1941, S:1672, s:2. 622 Ekekon, 7 Mayıs 1942, S:1897, s:1. 623 Ekekon, 8 Temmuz 1944, S:2228, s:2.
bulunmuştur. 23 Nisan 1941’de tertip ettiği çocuk balosu ile 68 lira kadar bir gelir temin etmiştir624.
Bunların dışında okulların odun ve kömür ihtiyacı giderilmeye çalışılmış ve sıra ile okullara linyit kömürü ve odun dağıtımına başlanmıştı625. Dünyanın ve Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik şartlar bilhassa savaşın sonlarına doğru artmış olan kâğıt yokluğu, kitap yayınına hiç tesir etmemiş gibiydi. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan Türkiye bibliyografyası ve radyo kitap saati konuşmaları, bize 1944 ‘ün en çok kitap yayınlanan yıl olduğunu gösteriyor. Bu ilk bakışta sevindirici bir olaydır. Yılda 2051 eser basılması çok güzel bir olaydır. Göğüs kabartacak bir durumda ise de halk kültürü ve edebiyat bakımından iş tamamıyla bunun tersidir626. Milli Eğitim Müdürlüğü Belediye Sineması’na gelen kültür filmlerinden öğrencinin istifade etmesini tavsiye edince, Konya öğrencilerini grup grup sinemaya taşındılar627. Ayrıca yeni sinemada da ilkokul öğretmenlerine eğitimsel amaçlı Tarzan gibi filmler gösterilmiştir628.
Milli Eğitim Bakanlığı köy kalkınmasına çok önem vermekteydi. Bakanlık bütün köylere sanayi kültürünü sokmak amacıyla müfettişlerinden bir ikisi köylere gönderilerek incelemeler yapılmıştı. Amaç, demir işlemesini bilmeyen köylere usta bir demirci öğretmen gönderilerek, bu öğretmen tarafından köylüye demircilik dersleri verilecekti. Dersler birkaç ay sürdükten sonra demirci öğretmen bütün alet ve edevatını köyde bırakarak, diğer köylerde de aynı şeyi yapmak üzere oradan ayrılacaktı629. Kasım 1940’da Ayrancı’da açılan kurstan 9 Demirci ve 9 Marangoz olmak üzere 18 kişi mezun olmuştur630. Doğan Bey nahiyesi kursunda 4.5 ayda verilen eğitim iyi sonuçlar vermiştir. Kursun sonunda Bölge Sanat Okulu marangozluk ve demircilik şefleri huzurunda yapılan sınav sonucunda marangozluktan 11, demircilikten 14 mezun verilmiştir. Kurslara talebin çok olmasına karşı, öğrenci sayısının az olmasının sebebi ise malzeme eksikliğinden 624 Ekekon, 29 Kasım 1941, S:1831, s:1. 625 Ekekon, 20 Şubat 1943, :2017, s:2. 626
Fuat Tuygan, “Yeni Yayın”, Konya Halk Evi Dergisi, Aralık 1944- Ocak-Şubat-Mart 1945, S:74- 77, s.58–60. 627 Ekekon, 18 Şubat 1943, S:2016, s:3. 628 Ekekon, 3 Mart 1945, S:2326, s:2 629 Ekekon, 7 Ağustos 1939, S:1129, s:2. 630 Ekekon, 18 Kasım 1940, S:1518, s:2.
dolayı bütün isteklilerin kabul edilememesiydi631. Köy eğitmenleri vilayetçe satın alınan 50 pulluk ile sebze tohumları dağıtımını yaptılar. Bunun sayesinde çeşitli ziraat için eğitmenler örnek olmuştu632.
Cumhuriyet döneminde Konya’nın ilk yüksek okulu 1926–1927 yılında açılan ve 1929–1930 eğitim-öğretim yılında Ankara’ya nakledilen Orta Muallim Mektebi’dir.1930’dan 1945 kadar geçen dönemde Konya’nın gündeminde bir yüksek okul talebi yoktur633. Bu yolda ses getirebilmek için İstanbul Mahmut Paşa İlkokulu’na 1943 yılında tayin olan Ali Kemal Akça, İhsan Hınçer ve Dr. Feti Uğur’la birlikte 1944 yılında Konya Yüksek Öğrenim Yaptırma Derneği kurucu üyeleri oldular634.