Yükseköğretim Kurumlarında Stratejik Planlama

YÖK’ün mevcut yapısında gerekli değişiklik ve yenilikler en kısa zamanda Türk yüksek öğretiminin başarılı gelecegi için yapılmak zorundadır. Bu değişime üniversitelerin tüm birimleri ve tarafları yani akademik ve idari, yönetici ve yönetilen personel ile bireyler, kurullar herkes dahil, hatta maddi ve teknolojik alt yapı ve donanım dahil meydana gelen değişikliklere uyum sağlamaya çalışmalıdır ki bu yenilik ve değişim atmosferi için üniversitelerde oluşturulacak kültür yardımcı olacaktır(Sporn, 2001:132) .

Dünya çapında genel bir değerlendirme yapıldığında, 1980’lerde başlayan ve 1990’larda hız kazanan kamuda yeniden yapılanma çalışmaları “Yeni Kamu Yönetimi” anlayışının etkisinde olmuştur. Türkiye’deki kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması sürecinde bu anlayışın ilke ve araçlarının referans alındığı görülmektedir (Erkan, 2008:195). Eski kamu yönetimi anlayışından farklı olarak “yeni kamu yönetimi” anlayışının getirdikleri kısaca şunlardır; katılımcı, şeffaf, etkili ve verimli, hesap verme sorumluluğu olan, pro-aktif ve gelecek yönelimli, adem-i merkeziyetçi, performans kriterlerinin ve standartlarının belirlendiği, hedef ve çıktı odaklı, vatandaşı müşterisi olarak gören bir anlayıştır (Dinçer ve Yılmaz; 2003: 29-52). Bunlar Türkiye’de hem tüm kamu kurumları hem de üniversiteler için gerekli olan anlayıştır.

Bu anlayışa sahip 59. hükümet, Dünya Bankası (Dünya Bankası, 2005; 2007), AB gibi uluslararası kuruluşlarında etkisi ve isteğiyle kamuda gerekli reformun yapılabilmesi için çalışmaları başlatmış ve ilgili yasal düzenlemeleri yapmış ve yapmaya devam etmektedir. 59’uncu hükümet 5018 sayılı Kanunun çıkarılmasını sağlayarak reform çalışmalarının hukuki basamaklarından ilkini yerine getirmiştir.

Türkiye’nin gerçekleştirdiği bu reform çalışmalarında ülke içindeki istek kadar AB uyumlaştırma sürecinin de önemli bir etkisi olduğu aşikârdır. Türkiye’nin AB uyumlaştırma süreci tüm alanlarda geniş çaplı devam ederken yükseköğretimle ilgili önemli yere sahip olan Bologna Süreci’ne de 2001 yılında dahil olmuştur (Visakorpi, ve diğ. 2008:59). Türkiye o tarihten itibaren Bolonya süreci çalışmalarında ülke olarak aktif şekilde yer almakta ve uyum çalışmaları çerçevesinde faaliyetlerini yürütmektedir.

Uyum çalışmaları çerçevesinde özellikle stratejik planlamaya geçiş noktasında konuyla doğrudan ya da dolaylı olarak hazırlanmış hukuki dökümanlar kronolojik sıraya göre EK4’te verilmiştir. Türkiye devlet olarak Bologna Süreci ile yeniden şekillenen ve yapılanan genelde tüm kamu kurumları özelde yükseköğretim kapsamında öngörülen tüm uyum çalışmaları kendi yükseköğretim yapısı içerisinde etkin bir biçimde yürütmektedir. Đlgili mevzuat değişiklikleri yapılmakta ve gereğinde yeni kanunlar çıkarılmaktadır. Çıkarılan 5018 sayılı kanunda tüm kamu kurumlarının stratejik planlarını ve performans esasına dayalı bütçelerini hazırlamaları istenmektedir.

DPT tarafından hazırlanmış olan kılavuzda (Kamu Kuruluşları Đçin Stratejik Planlama Klavuzu, 2003:3) “Kuruluşların … hazırlayacakları stratejik planlar, kaynakların stratejik önceliklere göre dağıtılması hususunda makro, sektörel ve bölgesel kriterler ile birlikte yönlendirici/referans belgeler olacaktır” denilmektedir. Buna göre stratejik planlar hazırlanırken makro ekonomik alandaki referans belgelerin kriterleri dikkate alınarak hazırlanacak dolayısıyla uygulamada stratejik planlarla o belgelerin uygulanmasında ahenk sağlanmış olacaktır. Bu şekilde bahsedilen kurumların stratejik plan hazırlanması devlet tarafından yapılması istenen bir zorunluluktur, başka ülkelerdeki stratejik planlamaya geçişteki çevre şartlarındaki değişikliklerdeki örneklerle uyuşmaktadır (Welsh, Nunez ve Petrosko 2005:21). Kurumların stratejik planlarını hazırlarken yönlendirici referans belgelere göre hazırlayacak olması demek, yaklaşık her Đl’e açılan üniversiteler için özel bir anlam taşımaktadır. Üniversiteler bu kurala göre stratejik planlarını, bulundukları il ve bölge için önem arzeden ekonomik konularıda dikkate alarak hazırlamaları gerekecektir.

Yüksek Öğretim Kurulu da 25942 sayılı yönetmeliği çıkarmıştır. Bu yönetmeliğin 19. maddesinde “Bir yükseköğretim kurumu her yıl periyodik olarak, bir sonraki takvim yılı

başına kadar, …bir sonraki takvim yılı için stratejik planını hazırlar, ...” denilmektedir. YÖK stratejik planlamada gereklilik arzeden YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.0 ve 1.1’i yayınlanmıştır. Türkiye’deki konu ile ilgili hukuki altyapı incelendiğinde yeterli olduğu ifade edilebilir.

Türkiye’de üniversitelerde uygulanmakta olan stratejik planların özelliklerinin ve planlama sürecinin literatüre uygunluğu incelenecektir. Bu konuyla ilgili olarak yükseköğretim kurumlarının (veya ilgili birimlerinin) stratejik planlama süreci çalışmaları (YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.1, 2007:12,37)’ye göre;

• Misyonunu ve vizyonunu belirlemesi

• Temel değerlerini ve politikalarını belirlemesi

• Kurumun öz ve çevresel değerlendirilmesi

• Kısa, orta ve uzun dönemler için strateji ve amaçlarını belirlemesi,

• Stratejileri hayata geçirilebilmesi için ilgili yükseköğretim kurumunun ve birimlerinin hedeflerini ve performans göstergelerini belirlemesi,

• Birimlerin faaliyet ve projelerini oluşturması,

• Kaynak planlaması ve hedeflerin/faaliyetlerin/projelerin bütçelenmesi,

• Stratejik planı hazırlamaktır.

Bütün bunların dokümantasyonunun yapılması çalışmalarını da stratejik planlama süreci kapsamındadır. Bu sürecin tüm detayları YÖDEK Rehberi EK-2’de verilmiştir.

(YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.1, 2007:42) EK-2.1’de yükseköğretim kurumları stratejik planlama örnek yol haritası tablo halinde sunulmuştur. Tabloda yapılacak tüm işlemlerin isimleri ve bunlara harcanacak süreler gösterilmiştir. Đlk defa hazırlanan stratejik planlar için toplam süre 21 hafta olarak öngörülürken bu planlama süresinin daha sonraki

revizyonlarda aynı eylemlerin gerçekleştirilecegi ancak sürelerin bu kadar uzun olmayacağı, maksimum 6 haftada tamamlanacağı belirtilmiştir.

Yükseköğretim Kurumları Stratejik Planlama Süreci’ne temel teşkil etmekte ve YÖDEK tarafından benimsenen Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Çalışmalarında Stratejik Yaklaşımına dayanmakta olan bu süreç şematik olarak gösterilmiştir. Bu sürecin adı “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik değerlendirme ve Kalite Geliştirme Süreci” olup “Stratejik Planlama” ve “Stratejik Plan Yürütme” süreçleri olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır. Stratejik planlama süreci; Planlama öncesi çalışmalardan elde edilen bilgiler bir sonraki aşamada, kurumsal temeller (misyon, vizyon ve değerler)’in girdisi olmakta iken bu aşamanın çıktısı Kurumsal değerlendirmenin (öz değerlendirme, SWOT, çevre değerlendirmesi) girdisi olurken bu aşamanın sonuçlarıyla kurumun stratejileri ve amaçları belirlenmekte ve daha sonra planlama (göstergeler/hedefler, faaliyetler/projeler, kaynak planlaması ve bütçelemesi) sonrasında Stratejik Plan ortaya çıkmakta ve uygulamaya plan eşliğinde geçilmektedir. Stratejik planın yürütüldüğü bu süreçte hazırlanan stratejik plan, plan çercevesinde uygulanırken periyodik gözden geçirmeye yani izleme, iyileştirme, verileri analiz etme, sorgulama ve ölçme işlemleri yapılmaktadır. Bu sonuçlar yine bir sonraki stratejik planlama sürecinin girdisi olarak kullanılır ve döngüsel süreç tamamlanmış olur. (YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.0 ve Sürüm:1.1, 2006, 2007:21).

Şekil 3.Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Süreci

Kaynak: YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.0 ve Sürüm:1.1, 2006,2007:.21.

Bu sürecin belirgin özelliği kurumsal misyon, vizyon ve değerlere dayalı, kurumsal değerlendirmenin yapıldığı, esnek özelliği ile yükseköğretim kurumlarında kurum çapında uygulanabileceği gibi kurumların akademik ve idari birimler ile onların alt birimleri düzeyinde de uygulanabilir, süreçler ile ulusal ve kurumsal bazda yönetilebilir ve yönlendirilebilir bir bütünlük oluşturmasıdır.

Stratejik planın içeriğinde nelerin olması gerektiği başlıklar halinde (YÖDEK Rehberi, Sürüm:1.1, 2007:43) EK-2.2’de verilmiştir. Buna ilaveten stratejik planlamanın uygulamasında başarıya ulaşmak için gerekliliklerden biriside bu planların sürekli gözlemlenmesi, kontrol edilmesi, değerlendirmeye tabi tutulması ve gerektiğinde revizyonların yapılmasıdır. Rehberde bunun için “kurumsal değerlendirme süreci”, “periyodik izleme ve iyileştirme süreci” ve “performans göstergeleri’ne” de yer verilmiştir.