Stratejik Yönetim/Planlama

Strateji, örgütün kaynak ve kabiliyetleriyle, çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditleri dikkate alarak oluşturulan, örgütün amaç ve faaliyetleriyle doğrudan ilgili kararlar (Coulter, 1998:5) ve seçilen hedeflere ulaşmak için yönetimin yaptığı bir eylem planıdır (Aksu, 2002:4). Örgütün nasıl yönetileceği, arzu edilen duruma getirmek için hangi eylemlerde bulunacağını strateji gösterir. Strateji, örgütün misyonunu ileriye götürme, dışsal ve içsel güçler ışığında örgüt için amaçlar belirleme, örgütün amaçlarına ulaşmasında özel politikalar saptama ve örgütün temel hedefleri ve amaçlarının başarılabilmesi için bunları en uygun şekilde uygulamaya geçirme sürecidir. Strateji, muhakeme yapmayı, geleceği öngörmeyi ve yönetimin iyileştirilmesini amaçlayan, örgütün etkililiğini ve dinamizmini sağlayan önemli bir araçtır (Çalık, 2003:253-254).

Stratejinin amacı, belirsizlik ortamında örgütün istenilen sonuçlara ulaşmasını sağlamak (Drucker, 1999:53), kurumun nasıl yönlendirilmesi gerektiğini belirleyen davranışını oluşturmaktır (25942 Sayılı Yönetmelik, 2005:4. Madde).

Stratejik yönetim, örgütün dinamik ve sürekli değişen çevre şartlarına etkinlik, verimlilik ve hizmet kalitesi esaslarıyla uyum sağlamayı amaçlayan bir yönetim tarzıdır. Stratejik

planlama da stratejik yönetimin bir uygulama aracı ve aşamasıdır (Barca ve Nohutçu, 2008:337). Ancak Türkiye’de kamu sektöründe uygulanmaya başlanan stratejik planlama stratejik yönetim ile kastedilen aşamaların hepsini kapsayacak şekilde düzenlenmiştir. Stratejik yönetimin sadece bir aşaması olan planlama, uygulama ve performans değerleme ile birlikte ele alınmıştır. Dolayısıyla Türkiye’deki stratejik planlamayı stratejik yönetim anlayışına paralel anlamak gerekecektir.

1.5.1. Stratejik Planlama

Planlama, önceden belirlenmiş amaçlara ulaşabilmek için yapılması gereken işlerin belirlenmesi ve izlenecek yolların seçilmesi ve neyin nasıl yapılacağının önceden tespit edilmesidir ki planlama, geleceğe bakma ve muhtemel alternatifleri belirleme sürecidir. Planlama mevcut kaynakların rasyonel kullanımını sağlamaya yönelik bir çalışma sürecidir. Bu süreç amaçlı, bilinçli ve sistemli bir eylemdir (Nartgün, 2000:277).

Planlama bir kurumda örgütün gerçek durumunu ortaya koyup buna dayalı olarak ileriye dönük stratejileri belirlemektir. Plan, bu şekilde belirlenen hedeflere ulaşmada uygulanacak stratejilerin sistemli bir şekilde sıralandığı belgedir. Başka bir deyişle plan örgütün tüm düzeylerinde belirli hedefler saptayarak bu hedeflere ulaşmak için gerekli stratejileri, programları ve etkinlikleri belirleyici bir karar alma süreci olarak tanımlanabilir (8. BYKP, 2000:78).

Stratejik plan Keller’e (1983:140-142) göre, başkanın ya da en üst yöneticinin kişisel vizyonu, bölüm planlarının derlemesi, planlamacıların kararları, piyasaya boyun eğme şekli ve geleceği kurnazlıkla yenme yolu değildir.

Stratejik planlama; kurumun neyi neden yaptığına şekil veren ve yol gösteren temel kararlar (Bryson, 1995, 2004: 4), piyasadaki değişen fırsatlar ile içerideki ilişkiyi uyumlaştırma, geliştirme ve sürekliliğini sağlama (Kotler ve Murphy, 1981:470-489; Ryans ve Shanklin 1984:108-118), risk alıcı kararlar verme, ihtiyaç duyulan çabaları örgütleme ve çıktı yoluyla kararların sonuçlarını ölçme (Aksu, 2002:28), misyon ve hedeflerin belirlenmesi, plan ve stratejilerin geliştirilmesi, kararların oluştururulması, bugünkü ihtiyaç ve hedeflerle yarınki hedefler arasında dengenin sağlanması ve kilit

sonuçları elde edebilmek için personel ve finansal tahsisatın yapılması sürecidir (Drucker, 1974:661).

Stratejik planlama, bir kurumun tepe yönetim tarafından belirlenen ve paylaşılan, ileriye yönelik ulaşılmak istenen stratejik amaçları (Goodstein ve diğerleri, 1993:3), buna ilişkin eylem planlarını ve en alt birimlerinden en üst yönetime kadar tüm çalışanları ilgilendiren, kapsamlı, sorumluluğa, müşteri ihtiyaçlarına ve uzun dönemli düşünmeye odaklanmayı gerektiren bir süreçtir (Çalık, 2003:253).

Poister ve Streib’e göre (aktaran Bryson, 2004:31) stratejik plan, sürece aktif katılımla, kurum paydaşlarının öncelikleri ile ve çevre şartlarını dikkate alarak hazırlanan amaç ve değerleri gösterir, öncelikli konuları tanımlar.

Kamu idarelerinde stratejik planlama; orta ve uzun vadeli amaçlarını, temel ilke ve politikalarını, hedef ve önceliklerini, performans ölçütlerini, bunlara ulaşmak için izlenecek yöntemler ile kaynak dağılımlarını içeren ve uzun vadeli ve geleceğe dönük bir bakış açısı taşıyan plandır (8. BYKP, 2000:78, 5018 Sayılı Kanun; DPT Stratejik Planlama Kılavuzu, 2006:7).

Stratejik planlar, yöneticilerin risk alma, stratejik düşünme ve vizyon geliştirme niteliklerinin de güçlendirilmesini gerektiren (Can, 1996:13), çıkan fırsatlara göre tekrarlanan, fonksiyonlar arasında dengeyi sağlayan, performansı geliştiren ve yapısal değişikliklere neden olan, tüm kurumu kapsayan, temel, bağlayıcı, tekrarlanan, uzun dönemli planlardır (8. BYKP, 2000:78).

Stratejik planlamayı uygulamaya başlayan müesseselerden bazıları süreci başarılı şekilde uygulayıp başarılı sonuçlar elde ederken bazıları ise süreci başarılı şekilde uygulayamayıp süreçten beklenen faydaları elde edememişlerdir (Welsh ve diğ, 2006) bulunmaktadır. Örneğin Mintzberg, (1994:151-157) kitabında 1960-80 arası iş dünyasında uygulanan stratejik planlamanın ters teptiği ile ilgili ciddi deliller ortaya koymuştur. O dönemde resmi planlamayı ve değişik liderlik tekniklerini uygulamış ve olumsuz sonuçlar almış olan büyük ölçekli şirketlerden bazıları; General Electric, Texas Instruments, General Motors, ve IBM’dir. Bu şirketlerde karşılaşılan olumsuzluklardan bazıları; planlama sürecine

katılan katılımcılar arasında uyuşmazlıkların çıkması, kurum içi anlaşmazlıklar, merkezi otorite ile uyuşmazlıkların artması ve formal iletişim kanallarının meydana getirdiği sorunlar olarak sayılmıştır.

Diğer taraftan bazı şirketler ise bu planlama sürecini başarı ile uygulamışlardı. Başarı ile uygulayanlardan bazıları; Wal-Mart, Nike, Microsoft, Dell, Honda, the Gap, Southwest Airlines, ve 3M’dir. Bunlar ise planlamayı kesinlikle mantıklı şekilde yapılandırarak ve esnek bir yaklaşım uygulayarak dikkate değer bir başarıya ulaşmışlardır (Mintzberg, 1994:151-157).

Özel sektörde uygulanan stratejik planlama anlayışı ve süreci bazı farklılıklarla gelişmiş ülkelerdeki (Amerika ve Đngiltere gibi) üniversitelerin çoğunda uygulamaya başlanmıştır. Uygulamanın başarılı şekilde yürütülebilmesi için uygulamadaki planların hangi özelliklere sahip olduğu ve planlama sürecinin nasıl yürütüldüğü ve uygulamanın nasıl olduğu önem arzetmektedir.

1.5.2. Stratejik Planlamanın Özellikleri

Stratejik planlamanın özellikleri hakkında literatürde üzerinde ortak anlaşmaya ulaşılmış tek bir özellikler listesinin olmadığı görülmektedir. Bu konudaki görüşlerden birisi Norris ve Poulton’a aittir. Norris ve Poulton’a (1991:13) göre stratejik planlamanın özellikleri; kurum liderinin ve yöneticilerinin tamamının en temel sorumluluğudur. Planlama kurumun tüm bölüm, birim ve seviyelerini kapsayacak şekilde olmalıdır. Planlamacılar kurum çalışanlarını planlamaya yönelik motive etmelidirler. Planlamada kurumsal hayat düzenine, döngülerine ve zamanlamaya dikkat edilmelidir.

Harris’in (1987:32) yaptığı stratejik planlamanın özelliklerini tespite yönelik literatür tarama çalışması şöyledir. Harris tarama sonucu stratejik planlama konusunda 97 yazar ve 50 tane stratejik planlama özelliği tespit etmiştir. Tespit edilen 50 özellik 45’e düşürülmüştür. Belirlenen 97 yazardan da 20’si seçilmiş ve bu yazarlara oluşturulan stratejik planın 45 özelliği gönderilmiş ve bunlarla aynı fikirde olup olmadıkları sorulmuştur. Yazarların verdikleri cevaplar listelenmiştir. Buna göre yazarların %90’dan fazlasının aynı fikirde olduğu, en çok tekrar edilen ve yazarların en çok katıldıkları stratejik

planlamanın 14 özelliği şunlardır (Harris, 1987:143-156).