Yerel Yönetimlerin Etkisi ve Uygulamalar

1973 yerel seçimlerinde CHP’nin başarılı olması, yerel yönetimlerde de yeni bir dönemi başlattı. 1973 yerel seçimleri ile ilk kez büyük kentler Sosyal Demokrat yönetimlerin eline geçti. 1973–1980 İzmir’de İhsan Alyanak, İstanbul’da 1973–1977 Ahmet İsvan ve 1977–1980 de Aytekin Kotil, Ankara’da 1973–1977 Vedat Dalokay,1977–1980 de Ali Dinçer gerçekleştirdikleri başarılı yönetimle Sosyal Demokrat Belediyecilik anlayışının doğmasına neden oldu.189 Bu isimler; “Kitlesel

bir destekle başarılı belediyecilik uygulamaları yaptılar. Bu dönem belediyeleri öncekilerden zihniyet olarak tamamıyla ayrılıyordu. Temel felsefeleri; demokratik, üretici, tüketimi düzenleyici, kaynak yaratıcı, işbirliği ve dayanışmayı temel alan belediye idi.”190

1973 yılında başlayan bu dönemde belediyelerin ciddi sorunları vardı. Öncelikle belediye gelirlerinin kamu gelirlerine oranı düşerek %4,90 olmuştu ve büyük belediyelerin gelirleri ile hizmetleri arasındaki oran dengesizdi.191 Belediyelerin ekonomik açıdan zorlanmaları, CHP’li belediyeler içinde yaşayan; 7 965 720 (1975 Nüfus Sayımına göre) kişiyi mağdur ediyordu.192 Belediyeler sık sık çalışanlarının maaşlarını ödemekte zorlanıyor ve borç istemek üzere sık sık Ankara’ya gidiyorlardı.

Belediyelerin yaşadığı bu sorunlar öncelikle Sosyal Demokratların güçlü bir merkezi hükümet kuramamasından kaynaklanıyordu.193 Ayrıca Kentlerde Demokratik Sol yönetimlerin iş başına gelmesi Demokratik Sol uygulama da

189 _{Hakkı Uyar, “Türkiye’de ve Dünya’da Yerel Yönetimler: Kısa Bir Tarihçe”, Aydınlanma 1923} Bağımsız Kemalist Düşün Dergisi, Yıl 8, Sayı 51, 2004 Kış, s.37.

190 _{Uyar, a.g.m, s.37.}

191 _{Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesinde bulunan Orhan Koloğlu Arşivinden, CHP Araştırma ve}

Hazırlık Bürosuna Gönderilen Yerel Yönetimlerle ilgili Rapor, 1974.

192 _{Orhan Koloğlu Arşivi, a.g.m.} 193 _{Uyar, a.g.m., s.37.}

örnekler verilmesine neden oluyordu. Bu nedenle MC hükümetleri, belediyelerin çalışmalarını engellemek için ellerinden geleni yapıyordu.194

Sorunlara çözüm üretmek için özellikle belediye başkanları büyük çaba gösterdiler. Bu amaçla, Ankara Belediye Başkanı V. Dalokay, İstanbul Belediye Başkanı A. İsvan, Adana Belediye Başkanı E. Bagatur, Türk Belediyecilik Derneği ve Türkiye Belediye İşverenler Sendikası birlikte bir ‘Belediye Gelirleri Yasa

Taslağı’ hazırladılar.195 Ayrıca, 1978’de CHP hükümeti döneminde, Yerel

Yönetimler Bakanlığı kuruldu. Ancak bunların hiçbirisi belediyelerin sorunlarını çözemedi. Yapılması gereken belediyeleri; merkezi denetimden veya idari vesayetten kurtulmuş; yaptıkları hizmetlerle doğru orantılı mali gücü olan ve güçlü bir kamu kuruluşu niteliği taşıyan, bir yapıya kavuşturmaktı.

Bütün bu olumsuz şartlarda Sosyal Demokrat Belediyelerin halkı düşünerek hizmet vermeleri, yepyeni projeler üretmeleri, halka açık olmaları, belediyecilikte bir ekol olmalarına neden oldu. Bu dönemde Başkanlık yapan isimler efsaneleşti. O dönemin koşullarında Sosyal Demokrat Belediyeler, Metro çalışmaları ve Toplu Taşımacılık uygulamaları yaptılar, karayollarında tercihli yol kavramını getirdiler, Kültür ve Sanata destek vererek kitap kampanyaları başlattılar. Halka yönelik ekmek fabrikaları kurdular, halk plajları açtılar.196 Bütün bunlar o zaman kadar görülmemiş yeni hizmetlerdi ve belediyelerin bu çalışmaları “halkçı bir iktidarın neler

yapabileceğini” göstererek197 Ortanın Solunun yükselişine katkıda bulundu.

194 _{Orhan Koloğlu Arşivi, a.g.m.}

195 _{V. Dalokay, A.İsvan, E. Bagatur, R. Keleş, C. Geray, N. Kayakıran, “Bağımsız ve Güçlü Olmak}

İstiyoruz”, Orhan Koloğlu Arşivinden, Belediye Gelirleri Yasa Taslağı, 1975.

196 _{Uyar, a.g.m., s.37.}

Merkez Organları

Kurultay

Parti Meclisi

Genel Başkan

Genel Sekreter ve Merkez Yönetim Kurulu Kadın ve Gençlik Kolları

Kurultayları

Merkez Denetçiler Yüksek Disiplin Kurulu Merkez Kadın ve Gençlik

Kolu Yönetim Kurulları

İller Örgütü

İl ve İlçe Örgütler

İl ve İlçe Yönetim Kurulları

İl Disiplin Kurulu

Köy ve Mahalle Parti Görevlisi ve Yedeği İl ve İlçe Denetçileri

Yardımcı Kuruluşlar

İl ve İlçe Kadın ve Gençlik Kolları Kongreleri İl ve İlçe Kadın ve Gençlik

Kolu Yönetim Kurulları

Parti Grupları TBMM Parti Grupları TBMM Parti Grupları Yönetim Kurullar TBMM Parti Grupları Disiplin Kurulları İl Genel Meclis Parti

Grupları İl Genel Meclis Parti Grupları Yönetim Kurulları

Belediye Meclisi Parti Grupları Yönetim Kurulları

Belediye Meclisi Parti Grupları

Ortanın solunun yükselişinde sadece parti içinden almış olduğu destek neden olarak gösterilemez. Parti dışından da pek çok destek almıştır. Ortanın soluna ve CHP’ye desteğini açıklayan dış paralel kuruluşlar şunlardır:

• Sosyal Demokrat Parti (Genel Başkan Sıtkı Ulay)

• Türkiye Büyük Birlik Partisi ( Genel Başkan Mustafa Timisi) • Millet Partisinden istifa eden 8 milletvekili ve 18 ilçe yöneticisi • Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı

• Türkiye Milli Talebe Federasyonu

• Türkiye Öğretmenler Derneği Milli Federasyonu • DİSK

Ortanın Solu ekibi sahip olduğu bu geniş tabanlı destek ile 1973 seçimlerine gider. 1973 seçimlerinde parti tek başına iktidar olamasa da 1969 seçimleri ile başlayan trendi sürdürür.198

Tablo 8: 1973 Seçimleri Sonuçları ( Kaynak: www.tbmm.gov.tr (son erişim:10.06.2006) )

Parti Adı Alınan Oy Oranı

CHP 3.570.583 33,30 AP 3.197.897 29,82 DP 1.275.502 11,89 MSP 1.265.771 11,80 CGP 564.343 5,26 MHP 362.208 3,38 BAĞIMSIZ 303.218 2,83 TBP 121.759 1,14 MP 62.377 0,58

198 _{Ergun Özbudun-Frank Tachau,” Social Change and Electoral Behavior in Turkey: Toward a}

1973 seçimlerinden sonra CHP ile MSP koalisyonu kurulur. Bu koalisyon döneminde gerçekleşen Kıbrıs Harekâtı’nın prestiji olumlu bir katkı yaparak etkisini, 1977 seçimlerine kadar sürdürür.

1977 seçimleri öncesi herkesin beklentisi CHP’nin tek başına iktidar olmasıydı ancak seçim sistemi buna imkân vermedi.

Tablo 9: 1977 Seçimleri Sonuçları ( Kaynak: www.tbmm.gov.tr (son erişim:10.06.2006)

Parti Adı Alınan Oy Oranı

CHP 6.136.171 41,38 AP 5.468.202 36,88 MSP 1.269.918 8,56 MHP 951.544 6,42 BAĞIMSIZ 370.035 2,50 CGP 277.713 1,87 DP 274.484 1,85 TBP 58.540 0,39 TİP 20.565 0,14

1977 seçimleri Ortanın Solu ile başlayan sonra Demokratik Sol kavrama ulaşan Sosyal Demokrat hareketin Türkiye’deki zirve noktası oldu. 1977’den sonra artan ekonomik ve siyasal sorunlar, hükümet kurmada yaşanan bunalım Sosyal Demokrasiyi yıprattı. Şiddet olayları düşüşün en büyük etkeni oldu. Ancak daha da önemlisi iktidar olmasına rağmen CHP’nin vaat ettiklerini gerçekleştirememesi üstelik ekonomik açıdan oy aldığı kesimleri daha da zayıflatması oldu.199