Ortanın Solunun Ortaya Çıkışında Hürriyet Partisi ve Forum Dergisi Etkis

1957 seçimlerinde Hürriyet Partisi’nin parlamento dışında kalmasından sonra HP, tek başına devam kararı aldı. Ancak içine düştüğü ekonomik sıkıntılarla bu mümkün olmadı ve ortak görüşlere sahip olduğu CHP ile birleşme eğilimi başladı. Hem bu birleşmede hem de HP’nin ideolojik ve taktik açıdan desteklenmesinde Forum dergisinin etkisi büyüktür.

HP, DP’nin giderek artan baskıcı tavrına meydan okuyan DP’li milletvekilleri tarafından İspat hakkı ile başlayan sürecin sonunda 19 Kasım 1955’te kuruldu. Kurucuları: Ekrem Hayri Üstündağ, Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu, Ekrem Alican, Fethi Çelikbaş, Turan Güneş, İbrahim Öktem, Raif Aybar, Enver Güreli, Feridun Ergin, Emin Paksüt, Muhlis Ete, Nihat Reşat Belger, Enver Adakan, Yusuf Azizoğlu, İhsan Hamit Tiğrel, Hasan Kangal, Sakıp İnal, İsmet Hakkı Akyüz, Muhlis Bayramoğlu, Sebahattin Çıracıoğlu, Ziyad Ebuzziya, Yusuf Adil Egeli, Mustafa Ekinci, Safaeddin Karanakçı, Ragıp Karaosmanoğlu, Behçet Kayaalp, Emrullah Nutku, Asım Okur, Ekrem Ocaklı, Şeref Kamil Mengü ve Muzaffer Timur’dur.52

HP, program açısından CHP’den daha ileri bir yapıdadır. Doğuşu zaten demokratik bir mücadelenin sonucunda gerçekleşmiştir. Hürriyet Partisi, ana prensip

51 _{Bu kitaplar; Bülent Ecevit, Ortanın Solu, Kim Yayınları, İstanbul, 1966; Bülent Ecevit, Bu Düzen} Değişmelidir, Tekin yayınevi, İstanbul, 1968; Bülent Ecevit, Atatürk ve Devrimcilik, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1970.

52 _{Cağfer Güler, Hürriyet Partisi (1955–1958), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,}

olarak; “Hiç lekelenmemiş, en küçük bir siyasi pürüzü olmayan” kişileri partiye almayı belirlemiştir.53

HP, yeni kurulan bir parti olmasına rağmen, parti içindeki genç kanat partiye CHP’den daha radikal bir yön vermeye çalışarak, toplumun içinden bir temel sınıf seçme ve partiyi bu sınıfa dayama eğilimi içinde olmuşlardır. Bu durum bir partinin ilk kez kendine sınıfsal bir taban yaratma çabasıdır. Oysa bütün partiler gibi HP’nin içinde de teokratik kalıntılar vardır ve sınıf partisi olmak için yasal ve toplumsal koşullar uygun değildir.54 _{Buna rağmen hareket ilerici bir yapılanmaya neden olmuş}

ve bu yapılanma CHP ile birleştikten sonra CHP’yi de etkilemiştir.

DP’nin baskıcı tutumuyla üniversiteden ayrılmak durumunda kalan öğretim üyelerinin CHP ve HP arasında dağılması da iki parti arsında o dönemde kurulmuş olan paralelliğin bir işaretidir. Üniversiteden ayrılan Turhan Feyzioğlu ve Muammer Aksoy CHP’ye geçerken; Münci Kapani ve Coşkun Kırca HP’ de yer aldılar. Bu bilim adamları 1957 seçimlerinde kurulmaya çalışılan güç birliğinde de önemli rol oynadılar.

DP’nin Muhalefetin güç biriliğini yasa değişikliği ile engellemesi üzerine HP, 1957 seçimlerine kendi başına girmiş ve Bir Seçim Bildirgesi hazırlamıştır. Bu bildirge CHP’nin İlk Hedefler Beyannamesi ile önemli paralellikler taşımaktadır:55

• “Yeni meclis anayasal meclis olacak ve acilen anayasanın

demokratikleşmesindeki önemli adımları atacaktır.

• Seçim sistemi değiştirilecek ve orantılı temsil prensipleri kabul edilecektir. • Kişisel haklar garanti edilecek ve yazılı hukuktaki tüm anti-demokratik

maddeler iptal edilecektir.

• Anayasal düzenlemeler, parti içi demokrasinin sağlanması için ele

alınacaktır.

53 _{Akın Simav, Turan Güneş’in Siyasal Kavgaları, İstiklal Matbaası, İzmir, 1975,s.49.} 54 _{Simav, a.g.e.,s.52.}

55 _{Burak Özçetin, Democracy And Opposıtıon In Turkey: Locating The Freedom Party, ODTÜ} Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2004, s. 92.

• Bir Anayasa Mahkemesi oluşturulacaktır.

• Mahkemelerin ve hâkimlerin bağımsızlık ve özgürlüğü sürekli hale

getirilecektir.

• Ticari birliklerin özgürlüğü gerçekleştirilecek ve çalışanlara grev hakkı

tanınacaktır.

• Üniversiteler, radyolar ve bürokrasinin özerkliği sürekli hale getirilecektir.”

HP, parlamento içi parti türünün tipik bir örneği olmuştur. Tüzüğü ve programı ile sağ bir karakter taşıyan HP’de moral karakterlerinde ön planda olduğu bir yapı oluşmuştur.1957 seçimleri sonrasında parlamentoya girememiştir. Böylece CHP ile birleşme gündeme gelmiştir.

Birleşme çabalarını iki partiden seçilen üçer kişilik heyetler yürütmüştür. CHP’den Feyzioğlu, Turgut Göle, Orhan Öztrak, HP’den İbrahim Öktem, Emin Paksüt, Turan Güneş’ten oluşan ekipler birleşme çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Birleşme 24 Kasım 1958 tarihinde gerçekleşmiştir.

Turan Güneş bu birleşme hakkında şunları söylemekte ve İlk Hedefler Beyannamesine gönderme yapmaktadır. “Aslında bu bir birleşme değil, katılma idi.

Ama daha önce yapılan görüşmelerde işin psikolojik yönünü dikkate alarak adına birleşme demiştik. Zaten birleşmeden önce hazırlanan İlk Hedefler Beyannamesi de bu sebepten kaleme alınmıştır. Beyannamenin içindekiler aslında CHP’nin öteden beri savunduğu fikirlerdi. Ancak HP’nin tabanını tatmin edebilmek için bizim tarafımızdan hazırlandığı görüntüsünü verdik. Bu beyanname bizim örgütü tatmin

için bir dayanak oldu.”56 Turan Güneş’in bu sözleri İlk Hedefler Beyannamesinin

CHP ve HP arasında önemli bir bağ olduğunun bir göstergesidir. Aynı şekilde Ayşe Ayata’da HP’nin CHP’ye, en büyük katkısının İlk Hedefler Beyannamesi ve ilkeleri olduğunu söylemektedir.57Ayrıca HP’den gelen kadrolar CHP içinde demokratik bir etki yapmıştır.

56 _{Simav, a.g.e., s.68.}

HP ve CHP’deki ‘Sol Kanat’tan pek çok isim iki partinin birleşmesinden önce Forum dergisinde buluşmuştur. Forum dergisinin ilk sayısı 1954 Nisanında çıkmıştır. Dergide genel olarak Türk demokrasisinin politik, ahlaki, kurumsal ve hukuksal çerçevesi ele alınmıştır. “DP iktidarına karşı üniversite çevresindeki hoşnutsuzluğun

etkili ve sistemli biçimde dile getirildiği bir platform olmuştur.”58 Dergide sol isimlerin ağırlıklı olmasına rağmen ılımlı bir ‘yolun ortası’ pozisyonu sergilemiştir.59

Forum grubu HP’ye danışmanlık yapmıştır. “Dergi, Türk politik sisteminin

temel yetersizliğini, mevcut siyasi partilerdeki entelektüel eksikliğine dayandırmaktadır. Dergi yeni bir partinin, sosyal, politik, ideolojik ve ekonomik problemleri çözebileceğine inanmaktadır.”60 “Forum dergisinin temel düşünceleri

iki ana başlık altında toplanabilir: 61

• Türk demokrasisini derinleştirmek ve güçlendirmek

• Sağlam ve akılcı bir ekonomik gelişim stratejisi benimsemek”

Dergi önemli isimleri içermektedir. Bu isimlerin Forum dergisinde başlayan birliktelikleri daha sonra Ortanın Solunun gelişiminde etkili olmuştur. Ayrıca Dergi Ortanın Solunun açıklanmasına teorik katkı yapmıştır. Bu isimlerin bazıları; Bahri Savcı, Osman Okyar, Bedii Feyzioğlu, Aydın Yalçın, Turhan Feyzioğlu, Turan Güneş, Nilüfer Yalçın, Bülent Ecevit, Kemal Salih, Nejat Tunçsiper, Reşat aktan, Cahit Talas, Muammer Aksoy, Fahir Armaoğlu, Nejat Bengül, Şerif Mardin, Coşkun Kırca, Yaşar Karayalçın, Mukbil Özyörük, İlhan Arsel, Münci Kapani, Metin And ve Bilge Karasu… Türk siyasetine sonradan yön verecek pek çok isim Forum dergisinde buluşmuştur. Bu isimlerin içinde Ortanın Solu ekibinin hemen hemen tamamının yer alması hareketin en başında ekibin ‘Forumcular’ adı ile anılmasına neden olmuştur.

58 _{Güler, a.g.e.,s. 92.}

59 _{Kemal Karpat, “The Turkish Left”, Journal of Contemporary History, Vol.1, No.2, 1966, ss.169-}

186. www.jstore.org (son erişim: 24.06.2006) 60 _{Özçetin, a.g.e.,s.95.}