Viyana Üniversitesi (Alma Mater Rudolphina)

Viyana’da yeni bir üniversitenin kurulması dini misyon taşıması haricinde politik bir çıkar amacıyla yapılmıştır. Zira üniversitenin bütün Avrupa’da tanınması ve Avrupa diplomasisinde görev yapacak memurların Viyana’da yetişmesi, Avusturya’ya karşı imparatorluk tacını arzulayan Lüksemburg ve Wittelsbach ile olan mücadelede etkili bir önlem olacağı ifade edilmiştir. İmparator IV. Karl, imparatorluk gücünü garanti altına alabilmek için bilimin önemini anlamış ve üniversitenin kurulmasında papanın da onayını almıştır. Karl, Papa VI. Klemens ile birlikte 26 Ocak 1347 tarihinde papalık mührü ile onaylanan ve 1348 ‘de Bohemya’nın başkenti ve aynı zamanda Karl’ın sarayının bulunduğu yer olan Prag’daki üniversitenin açılışında bulunmuş ve düşmanlarına karşı Papa’nın yanında olduğunu göstermiştir.158

IV. Rudolf da (1359-1365) papanın desteğini almak ve ülkesini Avrupalı devletlere oranla öne çıkarıp prestij sahibi olabilmek için kayınpederi IV. Karl’ın yolundan gitmiş ve kardeşleri III. Albrecht ve III. Leopold ile birlikte bugün Viyana Üniversitesi’nin arşivinde Latince ve Almanca dillerinde yazılmış olan 12 Mart 1365 tarihli kuruluş vesikası159

ile üniversitenin açıldığını ilan etmiştir. Viyana Üniversitesi, Prag’da kurulan üniversiteden sonra Habsburg imparatorluğunun ikinci üniversitesi olmuştur.

IV. Rudolf’a Viyana Üniversitesini kurmada Johann Ribi von Lenzburg ve Magister Albrecht von Sachsen (Albertus de Saxonia) danışmanlık etmiş ve Albrecht von Sachsen aynı zamanda üniversitenin ilk rektörü olarak görevlendirilmiştir.160

Üniversitenin maddi ihtiyaçları ise Rudolf’un vakfı olan “Allerheiligenkapitels zu

St. Stephan” tarafından karşılanmış ve Maria Theresia dönemine kadar zikrolunan

hanedanlık vakfı görevini sürdürmüştür. Üniversite vakfı, üniversite öğrencilerini ve burada öğretmenlik yapanların haklarını korumak amacıyla bir vakıfname hazırlanmış ve vakıfnamede yerli ve yabancı öğrencilerin kanun önünde eşit olduklarını, öğretmenlerin ve öğrencilerin okula gelmelerini kolaylaştırmak amacıyla

158 _{Joseph von Aschbach, Geschichte der Wiener Universitaet im ersten Jahrhunderte ihres} Bestehens, Wien 1865, s.9.

159 _{Latince ve Almanca dillerinde yazılmış kuruluş vesikası için bkz: Rudolf Kink, Geschichte der} kaiserlichen Universitaet zu Wien, Wien 1854, Band II.

44

üniversiteye yakın yerlerde oturmalarının sağlanacağı hususunda garanti verilmiştir.161

Üniversitenin tüzüğü, 1364 tarihinde kurulan Krakau Üniversitesi’nin tüzüğüne benzemekte ve 12.yüzyılda kurulmuş Bologna Üniversitesi ile birlikte Avrupa’nın en ünlü üniversitelerinden biri olan Paris Üniversitesi’nin tüzüğünden etkilenmeler taşımaktadır. Mimari yapısında da Paris Üniversitesi’nden etkilenilmiş ve Paris’te olduğu gibi Avrupa’nın birçok ülkesinden Viyana’ya öğrenci gelmesi hedeflenmiştir.162

Viyana Üniversitesi, Paris Üniversitesi’ndeki gibi öğrencilerini dört millet olarak ayırmış ve belirlenen uluslardan öğrenci kabulü yapılmıştır. Kink, eserinde öğrencilerin ayrılması hususuna dair olan üniversite tüzüğünü Latince ve Almanca olarak yayınlamış ve tüzüğün Almanca’ya çevrilmesini medeni hukuk kurallarınca gerektiğini, üniversitedekiler için ise Latince’nin yeterli olduğunu ifade etmiştir.163

Üniversiteye alınacak öğrencilerin Avusturya, Bohemya, Macaristan ve Saksonya bölgelerinden olmasına özen gösterilmiş ve zikrolunan dört ulusun çocukları Viyana üniversitesinde eğitim alabilmişlerdir. Salzburg, Freisingen, Passau, Brixen, Trient, Regensburg, Gurk, Seckau, Lavant, Chur, Chiemse, Constanz, Augsburg, Eichstaedt, Strassburg ve Basel bölgeleri Avusturya; Bohemya, Polonya ve Moravya ülkeleri

Bohemya; Alman imparatorluğunun bir kısmı olan Mainz, Trier, Köln, Bremen,

Magdeburg, Bamberg, Camin ve Meissen ve bunların batısındaki ve kuzeyindeki ülkeler, Prusya hariç Saksonya; Erdel, Romanya ve Macaristan krallığı ise Macar ulusu olarak kabul edilmiştir.164

Üniversitede, ruhban sınıfının, özellikle papanın desteğini almak ve dindar bir halk yetiştirmek için Teoloji, devletin varlığı ve bekası için Hukuk, halkın ve hanedanın sağlığı için Tıp fakülteleri kurulmak istenmiş; çalışmalar da hep bu yönde olmuştur. Ancak 1365’de IV. Rudolf’un ölümü üzerine üniversitede maddi bir sıkıntı

161 _{Christoph Meiners, Geschichte der Entstehung und Entwickelung der hohen Schulen unsers} Erdtheils, Göttingen 1803, s.20.

162 _{Frank Rexroth, “Städtisches Bürgertum und landesherrliche Universitätsstiftung in Wien und}

Freiburg”, (13-31), Hrsg. Heinz Duchhardt, Stadt und Universität, Köln/Weimar/Wien 1993.

163 _{Kink, Geschichte der kaiserlichen Universitaet zu Wien, s.32-34.}

164 _{Richard Du Moulin Eckart, Geschichte der deutschen Universitaeten, Hildesheim/ New York 1976,}

45

yaşanmış, üniversiteye kayıt yaptıran öğrenciler ve ders verecek personel St. Stephan Latin okuluna paylaştırılmış, ilk ders burada verilmiş ve böylelikle daha ilk yıllarda üniversitenin faaliyete geçmesi mümkün olamamıştır.165

1384 yılında Papa’nın onay vermesinden sonra Teoloji Fakültesi açılmış ve kendisi de bir matematik bilgini olan Dük III. Albrecht’in yönetimi zamanında ise “Collegium ducale”166

veya

“Herzogskolleg” (1384/85) ve “Collegium Iuristarum” (Hukuk koleji) açılmıştır.

Bu sisteme göre; “Felsefi Bilimler fakültesinden mezun olanlar “Magister” unvanı,

Hukuk ve Tıp fakültelerinden mezun olanlar ise “doktor” unvanı taşıyacaklar, IV. Rudolf’un vakıfnamesindeki hükümler yerine getirilecek ve eksiklikleri tamamlanacaktır”.167

III. Albrecht’in 1384 yılında yeniden düzenlediği üniversite ile ilgili hükümler, 1849 yılında tekrardan gözden geçirilerek yazılan “Üniversite yasalarının” temelini oluşturmaktadır.

Viyana Üniversitesi’nin tekrardan açılması eğitimcilerin az hatta olmamasından dolayı ciddi bir sorunu da beraberinde getirmiştir. Bu sorun, Tıp Fakültesi için İtalya’dan doktorların, diğer fakülteler için ise Paris’ten profesör ve doktorların getirilmesiyle aşılmaya çalışılmıştır. 1401- 1465 yılları arasında Teoloji Fakültesi’nde Paris’ten getirtilen teologlar Heinrich von Hessen ve Heinrich von Oyta eğitim vermişlerdir. Dersler, yazılı dogmatik kuralların açıklanması ve bunların gerekçesinin Petrus Lombardus’un ders kitabına ve birçok görüşe göre aktarılmasını

165 _{Eckart, Geschichte der deutschen Universitaeten, s.33.}

166 _{Collegium ducale (Dük Koleji): Dominikaner manastırının karşısında Postgasse 7-9 numarada kurulan}

bu bina, üniversitenin ilk müstakil binasıdır. 1384 tarihli kuruluş belgesi olsa da hizmete açılışı 1385 yılında olmuştur. 3 kat, iki avlu ve bir kuleden inşa edilen yapıda gözlem de yapılabilmektedir. Birinci katta üniversitede kutlamaların yapılması için geniş bir salon, “Artistenfakultaet” (Ortaçağ ve erken yeniçağ için Teoloji, Hukuk ve Tıp bölümlerini ifade eden bu fakülte 15.yy ve 18.yy arası “Felsefi Bilimler” Fakültesi olarak anılmıştır ) için 3 derslik, tıp ve Teoloji fakülteleri için ise ayrı birer derslik bulunmaktadır. 1423-1425 yılları arasında Herzogskolleg binası genişletilmiş “Nova Structura” (Yeni Okul) adı verilen ek bina Baeckerstrasse 13 numarada hizmete girmiştir. Bu binanın içinde de büyük bir konferans salonu, bir kütüphane, yemek salonu ve bütün fakülteler için derslikler bulunmaktadır. Ayrıca Herzogskolleg’in etrafında öğrenci evleri yapılmıştır. Bu binalarda sadece dersler yapılmamış, iki tanesi Teoloji doktoru ve 12 tanesi de Artisten fakültesinden Magister unvanı ile mezun olmuş toplamda 14 tane evlenmemiş maaşlı öğretmenler burada kalmıştır. Magister unvanı taşıyan öğretmenlerin 1537, rektörün ise 1534 tarihine kadar evlenmesi yasaklanmıştır. Skolâstik düşüncenin hâkim olduğu mezbur üniversite bu gün “Alte Universitaet” (eski üniversite) olarak adlandırılmaktadır. (Detaylı bilgi için bkz. Günther Hamann, Kurt Müllberger, Das alte

Universitaetsviertel in Wien 1385-1985, Hrsg. Franz Skacel, Wien 1985, s.14; Franz Graf-

Stuhlhofer, Humanismus zwischen Hof und Universitaet. Georg Tannstetter (Collimitius) und

sein wissenschaftliches Umfeld im Wien des frühen 16. Jahrhunderts, Wien 1996, s.41-43). 167 _{http://www.habsburger.net/de/kapitel/eine-universitaet-fuer-wien (ET:30.12.2016)}

46

(Skolâstik Teoloji) esas alan iki ana grup ile yapılmıştır.168

Söz konusu fakültede İncil’in okunması, babların açıklanması amacıyla “Bibelstudium” adı verilen ve eğitimi 3 yıl süren bölümün okunması tavsiye edilmiştir. Ancak bunun yanı sıra dini bilimler üzerinde seminerler ve dersler de verilmiştir. Teoloji Fakültesi’nin dekanlarının görev süreleri 6 ay olarak belirlenmiş ve bu sürenin uzatılması da mümkün kılınmıştır. Fakültede uygulanacak sınavların katı bir adalet sistemi ve en doğru notlandırma ile yapılmasına özen gösterilmiş ve başarılı olamayanlara karşı yumuşama ve hoşgörü gösterilmeyeceği de açık bir şekilde beyan edilmiştir. Sınavlardan başarılı olarak mezun olanlara ise “Magister” veya bölümüne göre

“Doktor” unvanı verilmiş ve mezunların akademik alanda eğitimci olmaları

sağlanmıştır. Fakülte toplantıları genellikle dönüşümlü olarak Katolik tarikatları olan Dominikaner ve Karmelitler‘e ait olan kiliselerde veya Singerstrasse’ de bulunan St. Nikolas manastırında gerçekleşmiştir.169

Viyana Üniversitesi ile birlikte Avrupa’da ilk üniversitelerin kuruluşundan Maria Theresia dönemine kadar ders veren hocalar oldukça az bir maaş karşılığında çalışmışlardır. Öğrenciler ise aldıkları burslarla ve ücretsiz kartlarla (yemek, kitap, vb.) geçimlerini sağlamışlardır.170

Üniversite binaları kurulmadan önce yüksekokul dersleri ya hocalar için özel tahsis edilmiş binalarda veya da bir vakfın veya manastırın eğitim salonunda gerçekleştirmiştir. 12. yüzyıl ve 13.yy’da kurulan bütün üniversitelerde öğretmenler ve öğrenciler uluslarına göre ayrılmıştır. Bazen de bir fakültede belirli bir ulusun fazla olması, o fakülteye olan rağbeti artırmış ve öğrenciler kendi uluslarının fazla olduğu fakülteleri tercih etmişlerdir. Her fakültenin kendine ait memurları, mühürleri ve tüzükleri olmuş ve bir yönetici tarafından yönetilmiştir. Üniversite binalarında öğrencilerin toplanması ve duyuru yapılması

168 _{Aschbach, Geschichte der Wiener Universitaet…, s.291.} 169

Aschbach, Geschichte der Wiener Universitaet…, s.290.

170 _{Üniversitelerde okuyan öğrenciler kendi maddi imkânlarıyla eğitimlerine devam etmişler ve 1600’lü}

yıllara yakın sadece 23 öğrenci vakıflardan burs alabilmiştir. Ancak kayıtlara geçen burslu öğrencilerin haricinde 17. yüzyılın ikinci yarısında az da olsa bazı öğrenciler zengin kişilerden “Handstipendien” (elden burs) adı verilen ve kayıtlara geçmeyen burs almıştır. Avusturyalı bir memur olan Geusau yazmış olduğu eserde üniversite öğrencilerinin az da olsa maddi olarak desteklenmesini istemiş ve ayrıca eserinde burs veren kişilerin, kurumların ve burs alanların isimlerini zikrederek hem bunları övmüş hem de onların tarihe geçmelerini sağlamıştır. Eserinin önsözünde vakıf mektupları ve arşiv belgeleri ile doğru bilgilerin kaleme alındığını ifade etmiştir.

(Burs alan ve burs veren öğrencilerin listesi, burs vermede aranan kriterler için bkz. Anton Reichsritter von Geusau, Geshichte der Stiftungen, Erziehungs- und Unterrichtsanstalten in Wien von den

47

amacıyla kütüphaneler veya da tiyatro binaları “Versammlungsort” (toplanma alanı) olarak kullanılmış ve ayrıca bina içerisinde mutlaka küçük bir ibadet alanı inşa edilmiştir.171

Eğitim ücretli olduğundan her fakültenin kendine ait bir veznesi olmuş, eğitim harçları veya cezalar buraya ödenmiştir. Bütün ulusların eğitim aldığı üniversitelerde ise bahsedilen özelliklerin haricinde üniversitelerde arşiv ve ayrı bir toplanma salonu da inşa edilmiştir.

Üniversitelerin bütçesi, kendilerine verilen veya bağışlanan taşınmaz mallardan, yıllık olarak vâkıf veya vâkıfın bilgisi dâhilinde gelen bağışlardan oluşmuştur.172 _{Üniversite vakıfları bağışladıkları paraların hangi tarafta}

kullanılabileceğini belirtme haklarına sahip olmuş ve oluşan bütçe ölen öğretmenlerin geride kalan yakınlarına, fakir öğrencilere veya da kamu kurumlarının yapılması ve ikamelerini devam ettirebilmesi için kullanılmıştır. Öğrencilerden gelen ücretler ise profesörlerin maaşlarını için kullanılmıştır.173

1179 ve 1219 tarihlerinde Papa’nın başkanlığında gerçekleşen konseylerde bazı katedral vakıflarında iki öğretmenin bulunması zorunlu tutulmuş ve onların sadece vakfın veya manastırın genç din adamlarına değil diğer fakir çocuklara ve gençlere Dil Bilgisi, Felsefe ve Teoloji derslerini ücretsiz vermeleri istenmiştir. Bu sistem, 16. yüzyıla kadar devam etmiş ve özellikle Paris’te bulunan “Bettlerorden” (dilenciliği ve fakirliği esas alan Hıristiyan tarikatı) tarikatının manastırları, Paris üniversitesinden dünya ilimleri ve Teoloji dersi verebilecek hocalar istemiştir. Ancak bu durum, yüksekokullarla zikrolunan tarikat arasında kavgaların yaşanmasına sebep olmuş, sorun manastırlara ve kiliselere verilen bağışın bir kısmının da yüksekokul öğretmenlerine kaydırılmasıyla çözülmüştür. 1365 tarihinde Viyana Üniversitesi, öncesinde de Prag Üniversitesi üniversitede eğitim gören veya veren bütün manastır üyelerine (öğrenci ve öğretmen) beş yıllığına kendi vakıf bütçelerinden yardımda bulunmuştur.174

171 _{Marianne Klemun, Hubert D. Szemethy, Fritz Blakolmer, Martina Fuchs (hrsg.), 1365 – 2015 – 2065:} Etwas andere Geschichten der Universität Wien, Böhlau Verlag, Wien/ Köln/Weimar 2015, s.46. 172 _{Engelbrecht, Geschichte des österreichischen Bildungswesens, III, s.60.}

173 _{Meiners, Geschichte der Entstehung..., s.3.} 174 _{Meiners, Geschichte der Entstehung..., s.8.}

48

1523 yılında Papa Adrian’ın, Dük Wilhelm von Baiern’den (1548-1626/ Bayern bölgesi dükü) üniversite kasasına yıllık belli bir miktar göndermesini istemesi, üniversitelerin zaman zaman yönetimlerden yardım aldığını açıkça göstermektedir. Ancak bunun tam tersi durumlar da yaşanmıştır. Örneğin; Kutsal Roma imparatoru I.Ferdinand, kilisenin ve Papanın da onayıyla Avusturya, Steiermark, Kaernthen ve Krain bölgesinde belli bir gelire sahip bütün manastırların gelirlerine göre yılda iki defa yüksekokulların kasasına belirli bir miktar göndermesini mecburi kılmıştır.175

Viyana Üniversitesi en ihtişamlı zamanını Hümanismus hareketleri döneminde (1451-1518) yaşamış ve bu dönemde 30.000 kayıtlı öğrencisi olmuştur. Ancak, veba hastalığı, Osmanlıların 1529 tarihinde Viyana önlerine gelmesi, Protestanların ayaklanmaları gibi nedenlerden dolayı öğrenci sayısı oldukça azalmış ve bunun üzerine 1554 tarihinde imparator I.Ferdinand “Reformatio nova” (yeni reformlar) adı verilen devlet müdahelesini gerçekleştirmiştir.176

Habsburg imparatorluğu, yaşanan olumsuzluklardan sonra yüksekokul öğrencilerinin sayısını artırmak amacıyla Kayser II. Ferdinand’ın 13 Ekim 1623 tarihli “Sanctio pragmatica” adlı fermanı ile Viyana Üniversitesi’nin yönetimini Cizvit tarikatına devretmiştir. 177

Üniversitenin tekrardan devlet kurumu olması ancak Maria Theresia ve oğlu II. Joseph zamanında olmuştur.