1.1.1. Klasik Dönemde Dini Eğitimi Elinde Tutan Kurumlar
1.1.1.1. Aziz Stephan Halk Okulu
Kutsal Roma imparatoru Kayser II. Friedrich (1212-1250) tarafından 1237’de açılan Aziz Stephan Halk Okulu, Avusturya’da hem çocukların hem de yetişkinlerin temel eğitim ile birlikte dini eğitimlerini de aldığı ilk resmi okul olmuştur. Söz konusu okul ile ilgili mevzuların detaylı olarak yazıldığı kuruluş belgesinde okulun kuruluş amacı şu sözlerle ifade edilmiştir: “Biz, beraber (eğitimciler ve yönetim) öğrenimi sağlamak istiyoruz, bunlar (eğitim-öğretim) insanlara bilgelik öğretir, cahil çocukları eğitir ve bu nedenle (bizler) eğitimcilere tam yetki veriyoruz. Kimse bizden ve bizim tarafımızdan konulan kuralları Viyana’daki okulda bozmasın. Başka bir
13
eğitimci ve öğretmen, Viyana’ya tavsiye edilirse ve yeterli derecede öğretebileceğine de inanılırsa, Krallığımızda ancak kayıtlı olarak bizim yönetimimiz ve merhametimiz altında görev yapabilir”. 43
Aziz Stephan Okulu’nda görev yapan ilk öğretmenler ruhban sınıfı üyelerinden seçilmiş ve onların atamaları da ülkenin prensleri (Landesfürst) tarafından yazılı bir fermanla gerçekleşmiştir. “Schulmeister” unvanı ile adlandırılan ve kilise vakfı gelirlerinden maaşlarını alan bu öğretmenler, öğrencilerine Latince okuma-yazmanın haricinde din ve uygulamalı müzik dersleri de vermiştir. Ancak müzik dersi, bugünkü anlamından ziyade kilise korolarında ilahi söylemek olarak anlaşılmalıdır.
Aziz Stephan Okulu’nda okuyan öğrencilerin kökenleri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak okulun birçok eğitimcisi Paris Üniversitesi’nden getirtilmiştir.
11 Haziran 1287 tarihinde Aziz Stephan Halk Okulu’nun yönetimine ilk defa bir yönetici tayin edilmiş ve yönetime Magister (Usta) Ulrich von Wien44
getirilmiştir. Ulrich, okulun müfredatında bir değişiklik yaparak okuma-yazma ve din dersinin haricinde yüksek bilimlerin de (felsefe, mantık, edebiyat, şiir) öğretilmesini istemiştir.45
Okulun kuruluşunda “denetimin prenslere ait olması” ifadesi Dük I. Albrecht (1255-1308) tarafından 1296 tarihli özel bir fermanla değiştirilmiş ve Albrecht, okulun denetimini Viyana şehrinin vatandaşlarına ve il meclisine bırakmıştır.46
43 Ferdinand Schubert, Prüfungs- Programm der k.k. Normal Hauptschule in Wien für das Schuljahr 1853, Wien 1853, s.1; Anton Reichsritter von Geusau, Geshichte der Stiftungen, Erziehungs- und Unterrichtsanstalten in Wien von den aeltesten Zeiten bis auf gegenwaertiges Jahr, Wien 1803, s. 2.
44
Ulrich von Wien: “Magister Ulricus medicus et scholasticus Viennensis” unvanıyla “Bürgerschule bei St. Stephan in Wien” okuluna yönetici olarak atanan Ulrich, bu okulu finansal yönden destek sağlayabilecek birçok yönteme başvurmuş ve hatta amacı doğrultusunda evinin yarısını satmıştır. Ulrich’in çabalarından da anlaşıldığı üzere, ilk kurulan kilise okulunun başlangıçta maddi olarak çok iyi durumda olmadığı görülmektedir. (Ulrich von Wien tarafından kaleme alınan notlar ve ona atfedilen eserlerin listesi için bkz. Burghart Wachinger (Hrsg.), Die deutsche Literatur des
Mittelalters Verfasserlexikon, Berlin/ New York 2010, X, s.53-55). 45 Schubert, Prüfungs- Programm der k.k…, s.2.
14
1365’te kurulan ve eğitim sistemine yeni bir bakış açısı sağlayan Viyana Üniversitesi ile Stephan Okulu başlangıçta oldukça yakın ilişkiler kurmuştur. Viyana Üniversitesi’nin rektörü Magister Luderus aynı zamanda Aziz Stephan Okulu’nun da müdürü olmuş ve her iki görevi de aynı anda yürütmüştür. Söz konusu okulda görev yapan diğer eğitimciler de üniversiteye kaydırılmış ve ancak 1384 yılında her iki kurumun hakları gözetilerek sınırlar belirlenmiştir. Ama buna rağmen, St. Stephan okuluna eğitimci atanması ve ödüllendirilmesi de yine Viyana Üniversitesi rektörünün onayıyla gerçekleşmiştir.
Okulun bilinen teferruatlı ilk ders müfredatı 1446 yılında yapılan müfredattır. O dönemde bütün manastır ve katedral okullarında görülen “Septem artes liberales“47
(yedi özgür sanat) ‘in bu okulda da görüldüğü bilinmektedir.48 Ayrıca okul kütüphanesinde de derslere yardımcı olacak ve ders kitabı olarak kullanılacak eserler yer almıştır. Özellikle Gramer dersleri için Aelius Donatus ve Priscianus von Caesarea’nın eserleri ders kitabı olarak görülmüş ve Horaz’ın şiirleri ve yazıları da derste materyal olarak kullanılmıştır.49
1446 yılındaki okul yasalarına göre okulun iki bölümden oluşmasına, ilk bölümde (Triviums) Grammatik ve Belagat dersleri verilmesine, ikinci bölümde (Quadrivium) ise; Diyalektik ve dörtlü gruptaki derslerin işlenmesine karar verilmiştir.50
Birinci bölümdeki öğrenciler yaşlarına ve yeteneklerine göre üç gruba ayrılmış ve her grup için de ayrı bir sınıf tahsis edilmiştir. Birinci gruptakiler yazmayı ve hecelemeyi öğrenmişler ve ayrıca her gün iki Latince kelimeyi ezberlemek zorunda kalmışlardır. Diğer grup ise; Donatus’un Gramer kitabını takip
47Septem artes liberales: “Triviums” adı verilen üçlü gruptaki derslerle “Quadriviums” adı verilen dörtlü
gruptaki derslerden oluşmaktadır. Üçlü grupta; Dil Bilgisi, Diyalektik, Belagat bulunmakta iken, dörtlü grupta ise; Aritmetik, Geometri, Müzik ve Gökbilim dersleri yer almaktadır. (Bkz. Johannes Engels, Die sieben Weisen: Leben, Lehren und Legenden, Verlag Beck, München 2010, s.99).
48 Hermann Bender, Encylopeadie der klassischen Alterthumskunde für Gymnasien, Leipzig 1876,
III, s.77.
49
Franz Ficker, Anleitung zum Studium der griechischen und römischen Classiker in seine ganzen
Umfange, Wien und Triest 1823, II, s.540; Bender, Encylopeadie der klassischen…, s.77; Anton
Mayer, Geschichte geistigen Cultur in Niederösterreich-von der aeltesten Zeit bis in die
Gegenwart; ein Beitrag zu einer Geschichte der geistigen Cultur im Südosten Deutschlands,
Wien 1878, s.88; R. Köhn, “Schulbildung und Trivium im lateinischen Hochmittelalter und ihr möglicher praktischer Nutzen”, Schulen und Studium im sozialen Wandel des hohen und spaeten
Mittelalter, (203-284), J. Fried (Hrsg.), Sigmaringen 1986.
50 Köhn, “Schulbildung und Trivium…”, Schulen und Studium im sozialen Wandel des hohen und spaeten Mittelalter, s.243-245.
15
etmiş ve böylelikle okuduğu metinleri anlamasa da heceleyerek okumayı pekiştiren sınıf olmuştur. İkinci grupta da Latince kelimelerin ezberleri yapılmış ve bunlara ek olarak da zaman ve çekim kuralları öğretilmiştir.51
Ayrıca malum gruptakilere başlangıçta yarım ayet, daha sonraları da günlük iki ayete kadar ezber ödevleri verilmiştir. İkinci ve üçüncü gruplarda ders kitapları bittiği takdirde diğer kitaplar da okunmuştur. Dörtlü gruba geçiş de ancak yapılan sınavda başarılı olmaya bağlı kılınmış ve başarılı olanlar da zikrolunan dörtlü grubun alt kademelerinde eğitim almışlardır. İkinci bölümde ise; Diyalektik dersi haricinde Geometri, Müzik, Astronomi ve Aritmetik (Arapça sayılarla)52
dersleri verilmiştir. Aritmetik dersi, 4 temel işlem üzerinden yapılmış ve dörtlü grup içinde sayılan Müzik dersi ise sadece teorik olarak verilmiştir. Zira derste görülen teorik bilgiler Aziz Stephan Okulu’nda bulunan “Şarkı Okulu” nda pratiğe dökülmüştür.53
Ortaçağ Avrupa’sında olduğu üzere, Viyana’daki Aziz Stephan Okulu’nda da eğitim- öğretim ezber yöntemine dayanmakta ve eğitim süresi yaklaşık 9-10 yıl sürmektedir.54
Sınıfta bulunan yaşlı ve genç öğrenciler arasında orta yolu bulmak amacıyla eğitimciler, tahtaya yazdıkları kelimeleri öncelikle birbirlerinin düzeltmesini istemiş ve daha sonra da kendisi sorular sorarak alıştırmalar yapmıştır. Ders dili Latince olarak kabul edilmiş ve derste Almanca konuşanlar cezalandırılmıştır. Öğrenciler sadece derslerden değil, ahlaki ve dini davranışlarından da sorumlu tutulmuştur. Öğrencilerin ahlaki ve dini davranışlarına etki edebileceği düşünülen din dersleri de her gün İncil’den hikâyeler okunarak aktarılmaya çalışılmıştır.
51 Helmut Engelbrecht, Geschichte des österreichischen Bildungswesens, Wien 1995, Band I, s.179-
180.
52
Matematik dersinin Arapça rakamlarla yapılması, Ortaçağ’da Müslümanların bilimde ne kadar ileri olduğunu ve onların ilminden Avusturya’nın da faydalandığını göstermesi açısından önemlidir. Zira o dönemde üniversite öğrencileri hesaplama işlemini parmak hesabıyla yapmaktaydılar. Özellikle Algoritma Abaküsle yapılan işlemleri bastırmıştır. (Bkz. Mayer, Geschichte geistigen Cultur in
Niederösterreich…, s.373, Engelbrecht, Geschichte des österreichischen Bildungswesens, I, s.183;
Maria Langer, “Lerne was, dann kannst Du was”- Umrisse des weltlichen Bildungs- und
Erziehungswesens im Mittelalter”, (Magisterarbeit, Universitaet Wien, Wien 2008), s.82).
53 Martin Czernin, Wien Musikgeschichte. Von der Praehistorie bis zur Gegenwart, Elisabeth Th.
Fritz Hilscher, Helmuth Kretschmer (Hrsg.), Wien/ Berlin 2011, s.86; Ulrike Baumann, Ioannes
Stomius, Prima Ad Musicen, Bern 2010, s.69.
54 Kemal Aytaç, Avrupa Eğitim Tarihi-Antik Çağ’dan 19. Yüzyılın Sonlarına Kadar, Phoenix
16