Verilerin toplanmasında hem nicel hem de nitel araştırma tekniklerinden yararlanılmıştır. Nicel verilerin elde edilmesinde 9-10 yaş grubu çocukların özsaygı düzeylerini ölçmek için Coopersmith (1967) tarafından geliştirilen ve Pişkin (1997) tarafından Türkçe’ ye uyarlanan "Coopersmith Özsaygı Ölçeği" kullanılmıştır.
Nitel verilerin elde edilmesinde ise özsaygı düzeyleri düşük olarak belirlenen çocukların ebeveynlerine ve sınıf öğretmenlerine uygulanmış olan, Coopersmith Özsaygı Envanterinin 4 alt boyutunu ( genel özsaygı, sosyal özsaygı, okul-akademik özsaygı, aile ve eve ilişkin özsaygı) kapsayan, her boyutu kapsayacak şekilde ölçekten alınan sorularla uzman görüşler alınarak son hali verilmiş olan standartlaştırılmış açık uçlu 11 sorudan oluşan yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır.
3.3.1. Coopersmith Özsaygı Ölçeği
Coopersmith Özsaygı Ölçeği, Coopersmith (1967) tarafından 8-10 yaş grubu çocukların özsaygı düzeylerini ölçmek için geliştirilmiştir. O günden bu güne çeşitli dillere çevrilerek bütün dünyada sıkça özellikle araştırmalarda kullanılan bir envanter olma özelliği taşımaktadır. Ülkemizde CÖE' nin Türk çocuklarına uyarlanması çalışmaları Güçray'ın (1989) aktardığına göre ilk olarak Onur (1980) tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonra, Güçray'ın (1989) yaptığı uyarlama çalışmasında, psikoloji yüksek lisansına sahip ve iyi derecede İngilizce bilen üç uzman, Onur' un (1980) çevirisiyle İngilizce aslını birlikte incelemişler ve alternatif cümleler önermişlerdir. Önerilen alternatif cümleler, 9-10- 11 yaşlarındaki çocuklara farklı zamanlarda uygulanmıştır. Bu çalışma sonucunda 50. Madde üzerinde, uzmanlar arasında tam bir uzlaşma sağlanamadığı için bu madde Türkçe uyarlamadan çıkarılmıştır (Güloğlu, Aydın,2001:67).
Yine Güçray (1989) tarafından yürütülen güvenirlik çalışmasında, iki hafta arayla yapılan testlerdeki, test güvenirlik katsayısı 0.70 olarak bulunmuştur. Farklı yaş ve cinsiyet grupları için iç tutarlık katsayısı KR-21 ile hesaplanmıştır. KR-21, iç güvenirlik katsayısı tüm yaş grupları için 0.83, kızlar için 0.82 ve erkekler için 0.83 olduğu saptanmıştır. Güçray'ın (1989) çalışmasında ölçeğin benzer ölçekler geçerliği de incelenmiş, Piers-Harris Benlik Kavramı Ölçeği'nin ölçüt olarak kullanıldığı bu çalışma sonucunda iki ölçüm arasındaki Pearson Product Moment Korelasyon katsayısı 0.72 bulunmuştur (Güloğlu, Aydın,2001:67).
Bu envanter birçok kez revize edilmiştir. Bu çalışmada envanterin Pişkin (1997) tarafından düzenlenmiş hali kullanılmaktadır (EK1). Ölçeğin iki farklı formu bulunmaktadır. Bunlar; "okul formu” ve "okul kısa formu"dur. Okul formu 58 maddeden, okul kısa formu ise 25 maddeden oluşmaktadır. Bu araştırmada okul formu kullanılmıştır. Okul formunu oluşturan 58 maddenin 8’i "yalan maddeler” olarak isimlendirilen kontrol maddelerini oluşturmaktadır. Kontrol maddeleri puanlandırmada kullanılmamaktadır. Kontrol maddeleri savunucu tutumları belirlemektir. Bu sebeple, kontrol maddelerinden 5 ve daha fazlasını işaretleyenlerin savunmacı tutumlar sergilediği düşünülerek ölçeği değerlendirilmeye alınmayıp özsaygı puanları hesaplanamamaktadır. Ölçekteki toplam 50 madde değerlendirmeye alınarak toplam özsaygı düzeyini göstermektedir. Coopersmith Özsaygı Ölçeği genel özsaygı, sosyal özsaygı, ev-aile özsaygısı, akademik özsaygı gibi 4 farklı özsaygı boyutunu da ölçmektedir. Ölçekte yer alan 26 soru genel öz saygı boyutunu, 8 soru sosyal özsaygı boyutunu, 8 soru ev-aile özsaygısı boyutunu, 8 soru ise akademik özsaygı boyutunu ölçmeye yöneliktir. Ölçek, 8-10 yaş grubu çocukların okuyup anlayarak cevaplayabileceği düzeye yönelik hazırlanmıştır. Ölçeğin cevaplama kısmında sadece evet ve hayır ifadelerini içeren iki madde yer almaktadır. Ölçekte, öğrencilerden kendilerine uygun ifadeler içeren maddeler için “evet”, kendilerine uygun olmayan ifadeler içeren maddeler için “hayır” kutucuklarını işaretlemeleri istenmektedir.
Değerlendirme yapılırken özsaygı düzeyini olumlu olarak etkileyecek maddelere iki puan verilmekte, özsaygı düzeyi için olumsuz olarak nitelendirilen maddelere sıfır puan verilmektedir. Tablo 2 'de ölçekte yer alan özsaygı boyutları, yalan maddeleri ile birlikte soru sayıları ve dağılımları gösterilmektedir.
Tablo 2.
Ölçekte Yer Alan Özsaygı Boyutları, Yalan Maddeleri İle Birlikte Soru Sayıları ve Dağılımları Genel Özsaygı 1, 3, 4, 7, 10, 12, 13, 15, 18, 19, 24, 25, 27, 30, 31, 34, 35, 38, 39, 43, 47, 48, 51, 55, 56, 57 26 Sosyal Özsaygı 5, 8, 14, 21, 28, 40, 49, 52 8 Ev-Aile Özsaygısı 6, 9, 11, 16, 20, 22, 29, 44 8 Akademik Özsaygı 2, 17, 23, 33, 37, 42, 46, 54 8 Yalan Maddeler 26, 32, 36, 41, 45, 50, 53, 58 8 (http://guncelpsikoloji.net/dokuman/coopersmith-ozsaygi-envanteri/adresinden 03.03.2017 tarihinde erişilmiştir).
3.3.2. Ebeveyn ve Öğretmen Görüşme Formu
Görüşme, en az iki kişi arasında sözlü olarak sürdürülen bir iletişim sürecidir. Görüşme, araştırmada cevabı aranılan sorular çerçevesinde ilgili kişilerden veri toplama şeklinde ifade edilebilir. Görüşme, belirli bir araştırma konusu veya bir soru hakkında derinlemesine bilgi sağlar (Büyüköztürk, Çakmak, vd., 2016:153).
Yirminci yüzyılın son çeyreğinde pek çok sosyal bilim alanında görüşme etkili bir veri toplama yöntemi olarak yerini almıştır. Briggs (1986) görüşmenin, sosyal bilimler alanında yapılan araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplama yöntemi olduğunu savunmakta ve bu durumun, görüşme yönteminin; bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikayetlerine, duygularına ve inançlarına ilişkin bilgi elde etmede oldukça etkili bir yöntem olmasından kaynaklandığını belirtmektedir (Akt; Yıldırım, Şimşek, 2013:147).
Bu araştırmanın nitel boyutunu görüşme formundan elde edilen bulgular oluşturmuş ve bu bulgular nicel bulguları açıklayıcı ve tamamlayıcı unsurlar olarak araştırmada yer almışlardır.
Görüşme formu, araştırmanın nicel boyutunda ölçme aracı olarak kullanılan Coopersmith Özsaygı Envanterinin 4 alt boyutunu (genel özsaygı, sosyal özsaygı, okul- akademik özsaygı, aile ve eve ilişkin özsaygı) kapsayacak şekilde hazırlanmıştır (EK 2-3). Her boyut için 3, toplam 11 standartlaştırılmış açık uçlu sorudan oluşmaktadır. Sorular hazırlandıktan sonra nitel araştırma konusunda deneyimli uzmanlardan görüş alınarak görüşme sorularının daha etkili bir biçimde ifade edilmesi gibi tavsiyeleri yönünde görüşme formuna son hali verilmiştir. Yapılandırılmış açık uçlu sorulardan oluşan görüşme formu çalışma grubundaki öğrencilerin ebeveynlerinden birine ve sınıf öğretmenlerine uygulanarak görüşleri alınmıştır.
Genel özsaygı boyutunu kapsayan sorular, Coopersmith Özsaygı Envanterinde yer alan genel özsaygı boyutunu oluşturan 26 soruyu özetleyecek şekilde 5 sorudan oluşturulmuştur. Bu sorular aşağıda sıralanmaktadır.
1. Çocuğunuz (öğrenciniz) genellikle kendini koruyup kendine dikkat etme konusunda nasıl davranışlar sergiler? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
2. Çocuğunuzun (öğrencinizin) genellikle hayatından mutlu memnun davranışlarını gözlemler misiniz? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarında nasıl değişimler gözlemlediniz?
3. Çocuğunuzun (öğrencinizin) kendi ile ilgili memnuniyetsizlikleri var mıdır? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz? 4. Çocuğunuzun (öğrencinizin) genellikle kendini ifade etme davranışları nasıldır?
Müzik eğitimi sürecinden sonra çocuğunuzun kendini ifade etme konusunda davranışlarında ne gibi değişimler gözlemlediniz?
5. Çocuğunuzda (öğrencinizde) genellikle utangaç davranışlar gözlemler misiniz? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Sosyal özsaygı boyutunu kapsayan sorular, Coopersmith Özsaygı Envanterinde yer alan sosyal özsaygı boyutunu ölçmeyi amaçlayan 8 soruyu özetleyecek şekilde 2 sorudan oluşturulmuştur. Bu sorular aşağıda sıralanmaktadır.
1. Çocuğunuzun (öğrencinizin) arkadaşları ile ilişkileri nasıldır? Müzik eğitimi sürecinden sonra çocuğunuzun arkadaşları ile ilişkilerinde ne gibi değişimler gözlemlediniz?
2. Çocuğunuz (öğrenciniz) genellikle yeni girdiği ortamlara uyum sağlar mı? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ev-Aile özsaygı boyutunu kapsayan sorular, Coopersmith Özsaygı Envanterinde yer alan ev-aile özsaygı boyutunu ölçmeyi amaçlayan 8 soruyu özetleyecek şekilde 2 sorudan oluşturulmuştur. Bu sorular aşağıda sıralanmaktadır.
1. Çocuğunuzun (öğrencinizin) genel olarak anne-baba, varsa kardeşleriyle iletişimi nasıldır? Müzik eğitimi sürecinden sonra çocuğunuzun anne-baba, varsa kardeşleri ile ilgili iletişimi konusunda ne gibi değişimler gözlemliyorsunuz? 2. Çocuğunuz (öğrenciniz) genellikle evde vakit geçirirken sık sık sıkıldığını ifade
eder mi? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Akademik özsaygı boyutunu kapsayan sorular, Coopersmith Özsaygı Envanterinde yer alan akademik özsaygı boyutunu ölçmeyi amaçlayan 8 soruyu özetleyecek şekilde 2 sorudan oluşturulmuştur. Bu sorular aşağıda sıralanmaktadır.
1. Çocuğunuz (öğrenciniz) genellikle okulda derslerine aktif katılır mı? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarını nasıl değerlendiriyorsunuz?
2. Çocuğunuz (öğrenciniz) genellikle başarılı olamadığı dersleri için gayret gösterir mi? Müzik eğitimi sürecinden sonra bu davranışlarında nasıl değişimler gözlemlediniz?
Nitel ve nicel verilerin aynı ölçme aracından elde edilmesi, araştırmanın iç geçerliliğini arttırmaktadır denilebilir.