Verilerin Toplanması

Nitel çalışmalarda elde edilen verilerin geçerlik ve güvenirliği ile ulaşılan sonuçların doğruluğu hassas bir konudur. Bu yüzden veri toplama sürecinde araştırmacıların birden fazla veri toplama yöntemi kullanarak elde edilecek verileri teyit etmeleri ve geçerliklerini çok boyutlu olarak kanıtlamaya çalışmaları gerekmektedir.

Aynı araştırmada birden fazla veri toplama aracının kullanıldığı bu yönteme ‘Veri Çeşitlemesi (Data Triangulation)’ denilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Geçerlik ve güvenirliğin artmasına katkı sağlaması açısından bu araştırmada da veri çeşitlemesine gidilmiştir. Araştırmada kullanılan veri toplama araçları; VNOS B (Bilimin Doğasına İlişkin Anlayışlar B Formu), Yarı Yapılandırılmış Görüşme, Gözlem Formu, Yansıtma Formları ve Araştırmacı Günlüğü Notlarıdır.

3.3.1. VNOS B (Bilimin Doğasına İlişkin Anlayışlar B Formu)

Öğretmen adaylarının bilimin doğası görüşlerini belirlemek amacıyla araştırmada Lederman, Abd-El-Khalick, Bell ve Schwartz (1998) tarafından geliştirilen, açık uçlu 7 sorudan oluşan Bilimin Doğasına İlişkin Anlayışlar B Formu (The Views of Nature of Science Questionnaire Version B) kullanılmıştır. Form İngilizce versiyonundan Türkçe’ ye çevrilerek uygulanmıştır.

Bu form katılımcıların bilimin geçici, deneysel, çıkarımsal, yaratıcı ve öznel doğası ile yasa ve teori arasındaki ilişkiyle ilgili olarak görüşlerini değerlendirmek amacıyla kullanılmaktadır (Khalick vd., 2001).

Form öğretimden önce ön test öğretimden sonra son test olarak öğretmen adaylarına uygulanmıştır.

Bilimin Doğası anket sonuçları, her bir katılımcı için uygulayıcı ve bir uzman tarafından ayrı ayrı ölçülmüştür. Daha sonra uzman ve uygulayıcı ölçüm değerleri karşılaştırılmış ve VNOS B anketi ön uygulama sonuçlarına göre %73, 79’luk bir eşleşme sağlanırken, son uygulama sonuçlarına göre %79,3’lük bir eşleşme sağlandığı gözlenmiştir. Her bir katılımcı için ön ve son uygulama eşleşme değerleri Tablo 3’te verildiği gibidir.

Tablo 3. Ön ve Son Uygulama Eşleşme Değerleri

Katılımcı Ön Eşleşme Değeri (%) Son Eşleşme Değeri (%)

P1 100 71

P2 100 57

P3 42 71

P4 57 71

P5 71 71

P6 57 85

P7 42 71

P8 85 100

P9 85 100

P10 100 57

P11 85 85

P12 42 57

P13 100 57

P14 71 43

P15 57 28

P16 42 57

P17 85 71

P18 57 71

P19 42 43

P20 42 71

P21 71 57

P22 100 43

P23 100 85

P24 71 43

P25 71 71

Ortalama 77 77

3.3.2. Yarı Yapılandırılmış Görüşme

Görüşme bir bireyin iç dünyasına girmek ve onun bakış açısını anlamak amacıyla yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı, karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci olarak tanımlanmaktadır (Stewart ve Cash, 1985; Patton, 1987; Akt.

Yıldırım ve Şimşek, 2008).

Bu çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Bu teknikte araştırmacı önceden sormayı planladığı sorulardan oluşan bir form hazırlar. Ancak görüşmenin akışına göre değişik sorularla kişinin yanıtlarını açmasını ve ayrıntılandırmasını sağlar (Ekiz, 2003). Katılımcı görüşlerini daha derinlemesine anlayabilmek amacıyla VNOS B ölçeğinde yer alan sorulara ek sorular oluşturularak görüşme soruları belirlenmiştir. Görüşme esnasında meydana gelebilecek hataları en aza indirebilmek amacıyla 2 katılımcıyla pilot uygulama yapılmış ve soruların anlaşılabilirlik düzeyleri yükseltilmiştir. Ayrıca ihtiyaç duyulan başka bazı sorular eklenmiş ve bazı soruların da sırası değiştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşmenin doğasına uygun olarak görüşme esnasında katılımcıya yanıtlarını açmasını ve ayrıntılandırmasını sağlayacak sorular görüşme akışına uygun bir şekilde yöneltilmiştir.

Bu sorular aşağıda verildiği gibidir.

1. Bilim insanları teori geliştirirler. Bu teorilerin değişip değişmediğine dair ne söyleyebilirsiniz? (Hücre teorisi)

2. Sizce neden bilimsel teorileri öğrenmek ve öğretmek için çabalamaktayız?

3. Teori ve kanunu karşılaştırabilir misiniz? Bir örnek veriniz. Sizce teori ve kanun tabiatta gizli olarak bulunmakta mı, yoksa bilim insanının dünyayı anlamak için oluşturdukları kurgusal bilgiler mi?

4. Teori ve kanunlar buluş mudur? İcat mıdır?

5. Bilim ve sanat ne kadar benzerdir, bunlar ne kadar farklıdır?

6. Sizce bilim ve sanat kültürden etkilenir mi?

7. Bilim adamı sanatçı, sanatçı bilim adamı olabilir mi?

8. Sizce gerçeğe ulaşmak için bilim ne kullanır, sanat ne kullanır?

9. Bilim insanları bilimsel bir çalışmayı nasıl yapar?

10. Bilimsel çalışmalarda hangi aşamalarda yaratıcılıklarını kullanırlar?

3.3.3. Gözlem Formu

Doğrudan yansıtıcı yaklaşımla düzenlenen derslerin etkililik derecesi hakkında bilgi almak için gözlem formu kullanılmıştır. Kontrol Listesi (Check List) olarak hazırlanan bu form gözlemci tarafından derslerin giriş – süreç – sonuç olarak incelenmesini sağlamıştır. Form örneği Ek 3’te verildiği gibidir. Dört farklı bilimin doğası etkinliği boyunca yapılan gözlem sonuçlarına ilişkin veriler Tablo 4’te sunulduğu gibidir. Tabloya göre dersin etkililik derecesi öğrencilerin bilimin doğasına ilişkin soru yöneltmeleri haricinde yeterli görülmüştür.

3.3.4. Araştırmacı Günlüğü Notları

Bu araştırmada etkinlikleri hazırlayan ve uygulayan araştırmacı araştırma süreci içerisinde düzenli olarak araştırma günlüğü tutmuştur. Bu günlükler araştırma sürecinin her adımını betimlemektedir. Günlükler etkinlikler boyunca araştırmacı gözlemlerini, yorumlarını, etkinlikler esnasında öğrencilere sorulan sorular ve öğrencilerden alınan cevapları içermektedir. Ayrıca günlükler bilimsel araştırma yöntemleri ve laboratuar ders içerikleriyle ilgili bilgiler vermekte derslerin etkinliklerle bağlantılarını anlatmaktadır. Günlükler tutulurken çeşitli verileri sunmasına ve ders ile etkinlik süreçlerinin olduğu gibi betimlenebilmesine dikkat edilmiştir.

3.3.5 Yansıtma Formları

Yansıtma formları doğrudan yansıtıcı öğretimde odaklanılan bilimin doğası boyutuyla ilgili olarak öğrenci gelişimini yansıtan formlardır. Formlarda öğrenci gelişimini yansıtacak şekilde üç soru yer almaktadır. Örneğin ilk hafta odaklanılan boyut kanıt ve gözleme dayalılıktır bununla ilgili yansıtma formu örneği Tablo 4’ te verildiği gibidir.

Tablo 5. Yansıtma Formu (Bilimde Kanıt ve Gözlem Etkinliği) KENDİNİ DEĞERLENDİRME FORMU

Bilimde kanıt ve gözlemle ilgili daha önce düşündüklerim Bilimde kanıt ve gözlemle ilgili şu an düşündüklerim

Bilimde kanıt ve gözlemle ilgili şu an ki düşündüklerim ile önceki düşündüklerimin karşılaştırması

İlk haftalarda formlar etkinlik yapıldıktan hemen sonra dağıtılmaktaydı. Ancak öğrencilerin alt boyutla ilgili önceki düşüncelerini, öğretimden etkilendiklerinden, açık bir şekilde ifade edemedikleri anlaşıldı. Daha sonraki haftalarda formlar öğretimden önce dağıtıldı ve öğrencilerden önceki düşüncelerim kısmına şu an ne düşündüklerini

yazmaları istendi. Uygulamadan sonra süreç önce olduğu gibi devam etti ve böylelikle öğrenci gelişimleri daha güvenilir bir şekilde tespit edilebildi.

Bu formlar öğrenci gelişim sürecini açıklamasının yanı sıra etkinliklerin değerlendirilmesini de sağlayacak önemli veri kaynaklarıdır.