Ölçeğin geçerliliği için analiz yapılmasına uygun olup olmadığına bakmak amacı ile ölçekle toplanan veriler üzerinde istatistik analizler yapılmış, bu analizlerde ilk olarak ölçeğin güvenirliğine bakılmıştır. Ölçeğin güvenirlik katsayısı (Cronbach alfa kat sayısı) α=0,857 olarak bulunmuştur bu da demek olmaktadır ki ölçeğin güvenirlik değeri yüksektir ve geçerlilik analizleri için uygundur. Çünkü α>0,70
olması (Büyüköztürk, 2011), ölçeğin güvenirlik değerinin yüksek olduğunu ifade etmektedir.
Ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek için ise öncelikle Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve Barlett Küresellik (Sphericity) testi analizleri yapılmış, böylelikle ölçek için faktör analizi yapılıp yapılmayacağı belirlenmeye çalışılmıştır. KMO katsayısı verilerin faktör analizi için uygun olup olmadığına bakarken, Barlett testi değişkenler arasındaki ilişkinin varlığını incelemeye yaramaktadır. Bu anlamda KMO katsayısının genel olarak 0,60’dan yüksek çıkması beklenirken, bu katsayının 0,80 olması faktör analizi yapmak için çok iyi düzeyde uygunluk derecesine sahip olduğunun, 0,90 üzerinde olması ise faktör analizi yapmak için mükemmel düzeyde uygunluk derecesine sahip olduğunun göstergesidir (Büyüköztürk, 2011; Russell, 2002; Tavşancıl, 2014; 50). Barlett Küresellik testi değerlerinin ise 0,05 anlamlılık düzeyinde reddedildiği anlaşılmaktadır (Eroğlu, 2008; Büyüköztürk, 2011).
Diğer bir aşamada, ölçekte bulunan maddelerin faktörlere ayrılıp ayrılmadığını test etmek amacı ile elde edilen değerlerden yola çıkılarak veriler üzerinde açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri yapılmıştır (Balcı, 2009). Ölçeğin faktörlere ayrılma durumu ise faktörleştirme tekniğinde çok sık kullanılan, temel bileşenler analizi ile belirlenmiştir (Büyüköztürk, 2011). Faktör analizlerinde temel ölçüt olarak kabul edilen faktör yüklerini (Gorsuch, 1983; O'Rourke, Psych ve Hatcher, 2013) incelemek için ise Varimax dik döndürme tekniği kullanılmıştır. Bu anlamda faktör analizi yapmak için kullanılan temel bileşenler analizi sonucunda, faktör yükleri 0,30’un altında çıkan, yükü farklı faktörlere yayılmış olan ve aynı madde için binişiklik yükleri arasındaki fark 0,10 altında olan maddelerin atılması gerekmekte, madde yükleri 0,30’dan yüksek olan maddelerin, binişiklik yükleri arasındaki fark 0,10 üstünde olan faktör yüklerinin alınması gerekmekte, bu madde yüklerinin 0,50 ve üzerinde olmasının ise oldukça iyi olarak değerlendirilerek, o değişkenin söz konusu faktör altında yer alabileceğinin bir kanıtı olarak ele alınabilmektedir (Büyüköztürk, 2011; Seçer, 2013; 130).
Bunlara ek olarak faktör analizi sonucunda elde edilen, faktörlerin her bir değişken üzerinde yol açtıkları ortak varyansın belirlenmesini sağlayan, ortak faktör varyansının hesaplanmasının önemli olduğu ifade edilmektedir (Çokluk vd., 2010).
Ortak faktör varyansının 0,20’den düşük olması halinde, bu maddenin ölçekten çıkarılması gerektiği ayrıca ortak faktör varyansının tek faktörlü ölçeklerde en az ölçeğin %30’unu açıklaması gerektiği çok faktörlü ölçeklerde ise bu değerin daha yüksek olmasına yönelik görüşler bulunmaktadır (Büyüköztürk, 2013;135; Çokluk vd., 2010).
Bir diğer aşamada doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Doğrulayıcı faktör analizinin amacı, açımlayıcı faktör analizi sonucunda ölçeğin kaç faktörlü bir yapıya sahip olduğu verisini doğrulamak ve uyum indeks değerlerinin belirlenmesini sağlamaktır. Uyum indekslerinde alt boyutlar, iyilik, düzeltilmiş iyilik, karşılaştırılmalı iyilik, standartlaştırılmış, standartlaştırılmamış, standartlaştırılmış ortalama hataların karekökü ve yaklaşık hataların ortalama karekökü değerlendirilir (RMSEA, RMR, S-RMR, GFI, AGFI, CFI, NFI ve IFI) ve ne kadar uyum sağladığı istatistiksel olarak tespit edilir. Doğrulayıcı faktör analizi yine aynı sayıdaki ölçek çalışma grubundan toplanan veriler doğrultusunda gerçekleştirilmektedir.
Faktörün genel amacına hizmet etme seviyesinin anlaşılması yani geçerlik düzeyinin belirlenmesi için, her bir maddeden elde edilen puanların ve bu maddelerin ait oldukları faktörlerden elde edilen puanlarının arasındaki korelasyona bakılması, yine faktörün genel amacına hizmet etme seviyesinin anlaşılması için düzeltilmiş korelasyon değerlerinin de gözlenmesi, düzeltilmiş korelasyon katsayılarının amacının anlamlı çıkması için korelesyon katsayılarının >0,20 olması, ayrıca bir maddeden elde edilen ham puanları büyükten küçüğe doğru sıralayarak alt %27 ve üst %27’lik gruplar arasındaki farklılaşmaya bakılması gerekmesi birer ölçüt olarak kabul edilmektedir (Balcı, 2009; Tavşancıl, 2010). Bu anlamda ölçeğin geçerlik düzeyini tespit etmek için, faktör analizi sonucunda ölçekte kalan maddelerin madde ayırt edicilik güçleri, bağımsız örneklem t testi sonuçlarına göre bulunmuş, madde- toplam korelasyonları ise Pearson’s r testi ile bulunmuştur.
Ölçeğin güvenirliğini belirlemek üzere ise iç tutarlılık katsayıları ile kararlılık testleri yapılmıştır. İç tutarlılık düzeyinin belirlenmesinde Cronbach alfa güvenirlik katsayısı kullanılmıştır. Güvenilirlik katsayının ölçeğin güvenilir olduğunun bir göstergesi olarak ele alınabilmesi için en az α=0.70 ve α>0.70 olması gerekmektedir (Gorsuch, 1983; Horn, 1965).
Ölçeğin güvenirliğin sadece Cronbach alfa güvenirlik katsayısı ile değerlendirilmesi daha doğru sonuçlar elde edilebilmesi açısından yetersiz kalması, güvenirliğin ölçeğin kararlılık, tutarlılık ve duyarlılık özellikleri ile ilişkili olduğu ve güvenilir bir ölçme aracının kararlı ölçümler yapması gerektiği göz önüne alınarak, ölçeğin kararlılık düzeyine bakılması gerekmektedir. Kararlılık değerleri ölçeğin güvenirliğinin bir kanıtı olarak değerlendirilir ve tutarlılık değerleri güvenirlik katsayısının 1,00’a yaklaşması ile artar, 0,00’a yaklaşması ile azalır. Başka bir deyişle bu katsayıların 0,00 – 0,30 düzeyinde düşük kararlılık, 0,30 – 0,70 düzeyinde orta kararlılık, ,70 – 1,00 düzeyinde ise yüksek kararlılık ilişkisi gösterdiği ifade edilmektedir (Balcı, 2009; Gorsuch, 1983; Hovardaoğlu, 2000; Horn, 1965; Büyüköztürk, 2011). Ölçeğin kararlılık düzeyinin belirlenmesi ise farklı zaman aralıklarında yapılan iki uygulamanın karşılaştırılması sonucunda elde edilen korelasyon değeri ile belirlenir. Bu çalışmada da kararlılık düzeyini belirlemek için test-tekrar test yöntemi kullanılmış, ölçeğin 23 maddelik son hali, aynı çalışma grubundan 600 üniversite öğrencisine 11 hafta sonra tekrar uygulanmıştır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BULGULAR