Veri Toplama Teknikleri ve Araçları

Bu araĢtırmada alanyazın taraması sonucu veri toplamada anket tekniğinden yararlanılmıĢtır. Bu bağlamda beĢ faktör kiĢilik özellikleri, psikolojik sermaye ve mesleki bağlılığa iliĢkin kuramlar ve temel boyutlar çerçevesinde anket formu tasarlanmıĢtır. YapılandırılmıĢ anket formu, gereksinim duyulan veriyi daha sistematik halde, daha fazla sayıda kiĢiden toplamaktadır (Kozak, 2015).

Eylemli turist rehberlerine uygulanan anket formu dört ana yapıdan oluĢmaktadır. Bu yapılar sırası ile “Büyük BeĢli Envanteri”, “Psikolojik Sermaye Ölçeği” ve “Mesleki Bağlılık Ölçeği” Ģeklindedir. Son olarak araĢtırmaya katılım gerçekleĢtiren eylemli turist rehberlerinin; demografik (yaĢ, cinsiyet, eğitim durumu, gelir durumu vb.), çalıĢma kartı türü (ülkesel-bölgesel), çalıĢma Ģekli (acentanın 12 ay kadrolu elemanı, acentayla anlaĢmalı-sezonluk), rehberlik eğitimi alınan kurum (Turizm Bakanlığı sertifika programları, üniversitelerin rehberlik eğitimi veren önlisans programları, üniversitelerin rehberlik eğitimi veren lisans programları), rehberlik mesleğini icra etme Ģekli (asıl iĢ- ekiĢ) ve çıkılan turların niteliğini belirlemeyi amaçlayan kapalı uçlu sorular olmak üzere toplam on iki sorudan oluĢan kiĢisel bilgi formu kullanılmıĢtır.

KiĢisel bilgilerin oluĢturulmasında TUREB’den ve daha önce turist rehberleri üzerinde yapılan araĢtırmalardan (Batman, 2003; Köroğlu, 2012) faydalanılmıĢtır. Anket formu oluĢturulurken, her bir ölçeğe ait ifadeler, alanyazında mevcut bulunan çalıĢmalardaki ifadelerin en doğru anlamı içerecek Ģekilde karĢılaĢtırılması (Ġngilizce - Türkçe) ile belirlenmiĢtir. Ölçekte bulunan bazı ifadeler ve açıklamalar yeniden düzenlenmiĢtir.

Diğer bir taraftan anket formunda yer alan ifadeler turist rehberlerine göre uyarlanarak, değerlendirme aĢamasında kullanılmasını kolaĢlaĢtırmak için anket formu 1 ile 5 arasında değiĢen bir Likert tipi ölçek temel alınarak oluĢturulmuĢtur. Bu doğrultuda turist rehberlerinin ifadelere katılım derecelerini “kesinlikle katılmıyorum”, “katılmıyorum”, “ne katılıyorum ne katılmıyorum”, “katılıyorum”, “kesinlikle katılıyorum” seçeneklerinden birini seçerek belirtmeleri istenmiĢtir.

Ġlgili anket formuna son Ģekli verilmeden uzmanlarca tüm ölçeklerin görünüĢ ve içerik geçerliği konusunda uzlaĢılmıĢ ve araĢtırmada kullanılmasına karar verilmiĢtir. AraĢtırmada kullanılan anket formu EK-1’de yer almaktadır. Söz konusu anket bırak-topla anket toplama tekniği (Brown, 1987) ve çevirimiçi anket sitesinden faydalanarak katılımcılara ulaĢtırılmıĢtır. Ayrıca anket formları eylemli turist rehberlerine yüz yüze görüĢmelerle de uygulanmıĢtır. Anket formunda yer alan güvenirliği ve geçerliği kanıtlanmıĢ ölçeklere iliĢkin genel bilgiler aĢağıda verilmektedir.

1.6.4.1. Büyük BeĢli Envanteri

Eylemli turist rehberlerinin kiĢilik özellikleri John, Donahue & Kentle (1991) tarafından “Büyük BeĢli Envanteri (Big Five Inventory [BFI])” ismiyle geliĢtirilen, 44 maddeden oluĢan 1-5 dereceli Likert tipi bir ölçek ile ölçülmüĢtür. Büyük BeĢli Envanteri’ni oluĢturan boyutlar dıĢadönüklük, uyumluluk, duygusal denge, sorumluluk ve deneyime açıklık olarak ele alınmıĢtır. Boyutlar farklı sayıda maddeler ile ölçümlenmektedir ve 18 madde ters kodlanarak analize dâhil edilmiĢtir. Kısa ifadelerden oluĢan ve karmaĢık cümle yapılarından kaçınan 44 maddelik ölçeğin anlaĢılması daha kolay ve kiĢilik özellikleri ile ilgili beĢ boyutun etkin bir Ģekilde değerlendirilmesine olanak tanıması nedeni ile bu ölçek tercih edilmiĢtir.

Ölçeğin Türkçe uyarlaması Karaman, Doğan ve Çoban (2010) tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. 1153 üniversite öğrencisi üzerinde yapılan çalıĢmada beĢ faktör kiĢilik ölçeğinin alt boyutlarıyla ilgili saptanan iç tutarlılık katsayıları; dıĢadönüklük α= .77, uyumluluk α= .81, sorumluluk α= .84, duygusal denge α= .75 ve deneyime açıklık alt ölçeği için α= .86 Ģeklindedir ve orijinal ölçeğin faktör yapısına tamamen uygun beĢ faktör tespit edilmiĢtir. ÇalıĢmada kiĢilik özellikleri genel puan toplamı yerine bu özellikleri tanımlayan her alt boyut bir değiĢken olarak ele alınarak analizlere ilave edilmesi uygun görülmüĢtür.

1.6.4.2. Psikolojik Sermaye Ölçeği

Luthans et al. (2007) tarafından geliĢtirilen ve geçerlilik çalıĢmaları Luthans et al. (2007) ve Luthans, Youssef & Avolio (2007) tarafından yapılan psikolojik sermaye ölçeği “öz-yeterlilik”, “umut”, “iyimserlik” ve “dayanıklılık” boyutlarını içermektedir. Toplam 24 madde yer alan ölçekte her bir boyut 6 madde

içermektedir. Ölçekteki 3 madde ters kodlanmıĢtır. Luthans et al. (2007) psikolojik sermayenin barındırdığı dört temel boyutun ayrı ayrı değil bir bütün olarak incelenmesi gerektiğini ve faktörlerin bir arada daha açıklayıcı güç sağlayabilecek sinerjik etkilere sahip olduğunu savunmaktadır. 24 maddeye iliĢkin yüksek puan alınması katılımcının psikolojik sermaye düzeyinin yüksekliğine iĢaret etmektedir. Bu bakımdan çalıĢmada 24 maddenin oluĢturduğu dört boyut birleĢtirilerek tek bir psikolojik sermaye değeri yoruma esas alınmıĢtır.

Ölçek, Çetin ve Basım (2012) tarafından Türkçe’ye uyarlanmıĢtır. ÇalıĢma, kamuda çalıĢan 235 alt ve orta düzey yönetici üzerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma sonucunda, en iyi uyum değerlerinin ters kodlanmıĢ ifadeler ölçekten çıkarıldıktan sonra dört faktörlü yapıda ortaya çıktığı belirlenmiĢtir. Ölçeğin alt boyutlarının güvenirlik katsayıları öz-yeterlilik için α=.85, umut için α=.81, iyimserlik için α=.67 ve dayanıklılık için α=.68 olduğu raporlanmıĢtır.

1.6.4.3. Mesleki Bağlılık Ölçeği

AraĢtırmada eylemli turist rehberlerinin mesleki bağlılık düzeylerini belirlemek amacı ile Meyer, Allen & Smith (1993) tarafından geliĢtirilen mesleki bağlılık ölçeği kullanılmıĢtır. Mesleki bağlılık ölçeği; duygusal bağlılık, devam bağlılığı ve normatif bağlılık olmak üzere üç boyuta sahiptir. Her bir boyutta eĢit dağılımlı olmak üzere toplam 18 madde bulunmaktadır ve 5 madde ters kodlanmıĢtır. Maddelerin tamamı 5’li likert kullanılarak yanıtlanmıĢtır.

Mesleki bağlılık ölçeği Tak ve Çiftçioğlu (2009) tarafından Türkçe’ ye uyarlanmıĢtır. 425 hemĢire özelinde yürütülen çalıĢmada ilgili ölçeğin alt boyutlarıyla ilgili iç tutarlılık katsayılarının duygusal bağlılık için α=.75, devam bağlılığı için α=.27 ve normatif bağlılık için α=.73 olduğu tespit edilmiĢtir. Mesleki devam bağlılığı boyutunda güvenilirlik düzeyi arzu edilenin çok altındadır. “Beni hemĢirelik mesleğinden alıkoyacak herhangi bir neden yok” ifadesi duygusal bağlılık ve devam bağlılığına düĢük faktör yükü ile yüklenmiĢtir. Bu ifadenin ölçekten silinmesi halinde iç tutarlılık katsayısının α=.23’ e düĢmesi nedeni ile araĢtırmacılar tarafından ifadenin ölçekte korunmasına karar verilmiĢtir. AraĢtırmacılar tarafından ölçeğin farklı örneklemlerde test edilmesinin farklı sonuçlar oluĢturabileceği ifade edilmiĢtir. AktaĢ (2014) tarafından değiĢik sektörlerdeki büro yöneticileri, yönetici asistanları ve sekreterleri üzerinde yapılan

araĢtırmada iç tutarlılık katsayısı mesleki duygusal bağlılık için α=.79, mesleki devam bağlılığı için α=.78 ve mesleki normatif bağlılık için α=.74 olarak hesaplanmıĢtır.