Veri Toplama Süreci

Çalışmada defansif tıbbın nedenleri, uygulamaları ve sonuçlarının neler olduğunun belirlenmesinin yanı sıra, defansif tıp çalışmalarında kullanılabilecek ölçekler geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için alan yazın incelenmesine ek olarak alanda uygulayıcı olarak çalışan hekimlerle görüşülmesi hedeflenmiştir. Dolayısıyla çalışmada öncelikle nitel çalışma yöntemlerinden yararlanılarak ölçeklerin geliştirilmesi için gerekli alt yapının oluşturulması planlanmıştır. Bunu sağlamak için de nitel ve nicel yöntemlerin bir arada kullanıldığı karma bir araştırma modeli oluşturulmuştur.

Çalışmanın karma yapıda olması sebebiyle veri toplama süreci iki farklı dönemde gerçekleştirilmiştir. İlk önce fenomenolojik araştırma olarak planlandığı için nitel çalışmada veri toplama tekniği olarak mülakat yöntemi tercih edilebilmiştir. Mülakat tekniği, önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecini ifade etmektedir. Bu teknik bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikâyetlerine, duygularına ve inançlarına ilişkin bilgi elde etmede oldukça etkili olduğu için nitel araştırmalarda sıklıkla başvurulmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Farklı mülakat teknikleri mevcuttur.

53

Araştırmanın amacı, stratejisi ve sorulara göre kullanılacak yöntem de farklılık göstermektedir. Bu anlamda yapılandırılmış ya da yarı yapılandırılmış mülakat formları tercih edilebilir. Bu çalışmada yarı yapılandırılmış mülakat formu kullanılmıştır (Ek-3). Bu formun tercih edilmesinin sebebi, araştırmacılara genel hatlarıyla bir yol haritası çizmekle birlikte, katılımcıların ilgi ve bilgisine göre (kavramı tecrübe düzeyine göre) bu genel çerçeve içerisinde kalmak koşuluyla farklı sorular sorarak konunun değişik boyutlarını ortaya çıkarmayı mümkün kılmasıdır (Coşkun vd., 2015). Form alanında uzman iki akademisyen tarafından incelenmiştir. Uzman görüşleri alındıktan sonra iki hekimle pilot uygulama yapılmış, yapılan pilot uygulama ile soruların hekimler tarafından anlaşılıp anlaşılmadığı, soruların araştırma amaçlarına ulaşmak için yeterli olup olmadığı ve konuyu derinlemesine irdeleme imkânı sunup sunmayacağı belirlenmiştir. Bu aşamada soru formunun yeterli olduğu kanaatine varılmış ve 21 hekim ile derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir.

Çalışmada mülakata katılan hekimlerden ses kaydı için izin alınmış olup, yapılan mülakatlar kayıt altına alınmıştır. Ortalama görüşme süreleri 45±5 dakikadır. Görüşmeler hastane dışında, hekimlerin kendilerini rahat hissedeceği ortamlarda yapılmıştır. Mülakatlara başlamadan önce hekimlere araştırmanın amacı ayrıntılı bir şekilde açıklanmış olup; araştırma konusu ayrıntılı olarak verilmeden sohbet havasında konuya girerek defansif tıp kavramını günlük yaşamlarında kullanıp kullanmadıkları anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla hekimlere öncelikle mesleklerinden memnun olup olmadıkları, mesleklerini icra ederken kaygı hissedip hissetmedikleri ve eğer kaygı hissediyorlarsa bu kaygıları azaltmak ya da gidermek için neler yaptıkları sorulmuştur. Böylelikle hekimler konuya doğrudan yönlendirilmeyerek çalışmanın güvenilirliğinin artırılması hedeflenmiştir. Çalışma 15/05/2018-15/06/2018 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Başlangıçta Sakarya ili kamu hastanelerinde görev yapmakta olan 28 hekimden görüşme yapmak üzere söz alınmıştır. Ancak mülakat sürecinde 5 hekim ses kaydını kabul etmediği ve 2 hekim de konu hakkında bilgi sahibi olmadan mülakat yapmak istemediklerini belirttikleri için toplamda 7 hekim ile mülakat yapılamamıştır.

Mülakatlar yapılırken hekimlerin uzmanlık alanları dikkate alınmış ve dâhili ve cerrahi branşlardan benzer sayılarda hekim ile mülakat yapılması, bu hekimlerin mesleki tecrübelerinin birbirinden mümkün olduğunca farklı olması ve her uzmanlık alanından en az bir hekim ile görüşme gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda

54

çalışmaya katılması planlanan hekimler ile iletişime geçilmiş ve çalışma kendilerine kapsamlı bir şekilde anlatıldıktan sonra, mülakata katılmayı kabul eden hekimlerden randevu talep edilmiştir. Mülakata katılmayı kabul eden hekimler ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşme sürecinde ses kaydı alınmasına dair sözlü onam alınmıştır. Mülakatlar, konunun derinlemesine incelenmesi ve katılımcıların mülakat sürecindeki tutum ve davranışlarının ayrıntılı bir şekilde gözlemlenebilmesi için

araştırmacıya yardımcı olabilecek ikinci bir araştırmacının katılımıyla

gerçekleştirilmiştir.

Görüşme sürecinde hekimlere doğrudan araştırma konusundan bahsedilmemiş; sorulan genel sorular (mesleğinizden memnun musunuz?; mesleğinizi icra ederken kaygı hissettiğiniz oluyor mu?, bu kaygıları azaltmak amacıyla yaptığınız özel hekimlik uygulamaları var mı?) ile konuya giriş yapılmaya çalışılmıştır. Bu şekilde başlatılan görüşmelerin 19’unda hekimler kendileri defansif tıp uygulamalarından bahsetmeye başlamış ve görüşme derinleştirilmiştir. Görüşme yapılan hekimlerden yalnızca 2’sine konu aktarılarak deneyimlerini aktarmaları istenmiştir. Yapılan derinlemesine mülakatlardan elde edilen veriler tekrar edilmeye başladığında derinlemesine mülakat süreci sonlandırılmıştır.

Nitel veri toplama sürecinde elde edilen veriler NVIVO nitel veri analiz programından yararlanılarak kodlanmıştır. Kodlama sürecinde yardımcı araştırmacıdan destek alınmış olup; araştırmacı ve destek alınan yardımcı araştırmacı kodlamaları birbirlerinden bağımsız şekilde yapmış, daha sonra kodlamalar karşılaştırılarak tutarlılıkları irdelenmiştir. Kodlama aşamasından sonra nitel verilerin analizleri gerçekleştirilmiştir. Nitel analizler sonucunda defansif tıp uygulamalarının tanımı, öncüllerinin neler olduğu ve ne tür sonuçlara sebep olduğuna ilişkin hekim görüşleri belirlenmiştir. Nitel araştırmadan elde edilen bulgular, alan yazın incelemesinden elde edilen bulgularla birleştirilerek defansif tıp uygulamaları, öncülleri ve sonuçlarına yönelik taslak ölçek oluşturulmuştur. Oluşturulan taslak ölçek defansif tıp uygulamaları için 13, defansif tıbbın öncülleri için 40 ve sonuçlarına ilişkin 15 sorudan oluşmaktadır.

Oluşturulan taslak ölçeğin öncelikle kapsam geçerliliği yapılmıştır. Bu amaçla kapsam geçerlilik indeksi (KGİ)’nden yararlanılmıştır. Ölçeğin nihai hali verilmeden önce 40 hekim üzerinde pilot uygulama yapılmıştır. Elde edilen bulgulardan ölçeğin geçerlilik ve

55

güvenilirliğine ilişkin olumlu kriterler sağlandığı için ölçeğin uygulanmasına karar verilmiştir.

Çalışmanın ikinci veri toplama süreci nicel verilerin toplanmasından oluşmaktadır. Bu aşamada çalışma Türkiye’nin tamamına yayılarak tüm hekimlere genelleyebilecek sonuçların alınması hedeflenmiştir. Tüm bölgelerin benzer düzeylerde çalışmaya katılımını sağlamak için Sağlık Bakanlığı’nın kendi istatistiksel çalışmalarında kullandığı ve Türkiye’de yer alan illeri 12 bölgede topladığı istatistiki bölge birimleri sınıflaması kullanılmıştır. Hekimlere anket uygulanırken her bölgede yer alan hekim sayısı dikkate alınmıştır. Çalışmanın verileri, toplanırken farklı anket uygulama yöntemlerinden yararlanılmıştır. Verilerin önemli bir kısmı tabip odalarından yardım alınarak online anket metoduyla, bir kısmı yüz yüze anket metoduyla bir kısmı ise araştırma şirketi vasıtasıyla toplanmıştır.

Veri toplama süreci sonunda Türkiye genelinden 1897 anket toplanmıştır. Elde edilen veriler analiz edilmeden önce normallik analizleri yapılmış ve dağılımdan sapma gösteren anketler belirlenmiş ve veri setinden çıkarılmıştır. Bu aşamadan sonra kalan 1724 anket ile verilerin analizleri gerçekleştirilmiştir.

Verilerin öncelikle geçerlilik analizleri yapılmıştır. Bu aşamada veriler ikiye bölünmüştür ve verilerin bir kısmı ile keşfedici faktör analizi gerçekleştirilirken bir kısmı ile doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Böylece keşfedici faktör analizi sonucunda elde edilen pozitif bulguların doğrulayıcı faktör analizine yansımasının önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda ilk gelen 900 anket ile keşfedici faktör analizi

gerçekleştirilmiş olup; kalan 824 anket ile de doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır13.