Ölçek Geliştirme Süreci

Tez çalışmasında defansif tıp uygulamalarını, öncüllerini ve sonuçlarını ölçmeye yönelik ölçekler geliştirilmesi amacıyla hekimler ile derinlemesine mülakatlar ve alan yazın incelemesi yapılmıştır. Çalışmanın birinci aşamasında uluslararası ve ulusal alan yazın incelenerek alan yazında yer alan defansif tıp sorunlarına ilişkin sorular oluşturulmuştur (Ek-5). Söz kousu sorular defansif tıbbın uygulamaları, öncülleri ve sonuçları dikkate alınarak gruplandırılmıştır. İkinci aşamada hekimlere uygulanan mülakatlardan elde edilen veriler NVIVO 11 programından yararlanılarak kodlanmış ve yapılan analiz sonucunda Ek-6’da yer alan kavramların oluşturduğu ifadeler listesi elde edilmiştir. Soru ifadeleri belirlendikten sonra ölçeğin taslağı oluşturulmuştur. Taslak ölçek 67 sorudan oluşmaktadır. Bu sorulardan 15’i defansif tıp uygulamalarına; 36’sı defansif tıp

50

uygulamalarının öncüllerine ve 16’sı ise defansif tıp uygulamalarının sonuçlarına ilişkin sorulardan oluşmaktadır.

Aşama I Ölçeğin Kapsam Geçerliliği: Ölçeğin geçerlilik analizini yapmak amacıyla ilk

aşamada kapsam geçerliliği yapılmıştır. Oluşturulan taslak ölçek 14 uzmanın (7 hekim ve 7 akademisyen) görüşüne sunulmuştur. Davis tekniği kullanılarak, uzmanlardan ifadelere yönelik görüşlerini “(a) Uygun”, “(b) Oldukça Uygun-Madde hafifçe gözden geçirilmeli”, “(c) Biraz Uygun- Madde ciddi olarak gözden geçirilmeli”, “(d) Uygun Değil” şeklinde belirtmeleri istenmiştir. Uzmanların uygun bulmadığı ifadeler için farklı ifadeler önermeleri talep edilmiştir. Uzman değerlendirmeleri neticesinde her bir ölçek ifadesine verilen “a” ve “b” seçeneklerinin sayısı görüş veren uzman sayısına bölünerek kapsam geçerlik indeksi (KGİ) hesaplanmıştır. Bu değer istatistiksel bir ölçütle karşılaştırmak yerine 0,80 değeri ölçüt olarak kabul edilmektedir. (Yurdugül, 2005). Bu doğrultuda ölçeğe ilişkin elde edilen KGİ değeri 0,80’nin altında olan ifadeler ölçekten çıkartılmış ve ölçekler yeniden düzenlenmiştir. Bu kapsamada aşağıdaki işlemler yapılmıştır:

Defansif tıp uygulamaları ölçeği: Defansif tıp uygulamalarına ilişkin 15 sorudan; “Girişimsel işlemler uygularlar” ifadesinin “Gerekli olmayan durumlarda girişimsel işlemler uygularlar”; “hasta ile görüşmeleri uzatırlar” ifadesinin “hastalara detaylı açıklamalar yaparlar”; ekstra hasta kayıtları tutarlar” ifadesinin ise “daha detaylı hasta kayırları tutarlar” şeklinde değiştirilmesi önerileri gelmiştir. Uzman değerlendirmeleri neticesinde ölçeğe “alışılmış tedavi yöntemlerini tercih ederler” ve “riskli hastaklara müdahale etmekten çekinirler” ifadeleri eklenmiş ve “şahsi kayıtlar tutarlar” ifadesi ölçekten çıkarılmıştır. Alınan öneriler neticesinde yeniden düzenlenen ölçek 16 maddeden oluşmuştur.

Defansif Tıbbın Öncülleri Ölçeği: Defansif tıbbın nedenlerini ortaya koymayı amaçlayan ölçeğin ilk hali 36 ifadeden oluşmaktadır. Uzman değerendirmeleri sonucunda; “hekimin kendisini yetersiz hissetmesi” ifadesinin “hekimin yetkinliğinden kaygı duyması”; “hastanın internet kaynaklarını kullanıyor olması” ifadesinin “hastaların internetten elde ettiği doğruluğu kanıtlanmamış bilgiler”; “sağlık politikalrının etkisi” ifadesinin “hekimin rahat çalışmasını öngören politikaların eksikliği”; “hastanelerde artan hasta yoğunluğu” ifadesinin “hekim başına düşen hasta sayısının fazlalığı” ve“değişen hasta

51

hekim iletişimin etkisi” ifadesinin “değişen hasta hekim ilişkisinde hastanın daha baskın hale gelmesi” şeklinde değiştirilmesi önerilmiştir. Ölçekte söz konusu değişiklikler yapılarak yeni hali verilmiştir.

Defansif Tıbbın Sonuçları Ölçeği: Ölçek 15 soru olarak plandıktan sonra uzman görüşleri alınmış olup; gelen uzamn değerlendirmelerine göre; “hekimi rahatlatır ifadesi” çok soyut bulunduğundan “hekimlerin karşılaşacağı olası riskleri azaltır” ve “hekimleri hukuki açıdan korur” şeklinde iki ayrı soruya dönüştürülmüştür. “Hekimin mesleğini yapmasını zorlaştırı” ifadesi “hekimlerin hastanın tedavisini yapmaya odaklanmasını zorlaştırır”; “hasta için risk oluşturur” ifadesi “hastalara zarar vrebilir”; “hastanın psikolojisi bozulur” ifadesi “hastalarda strese neden olur” ve “hastanın doktor bulamamasına neden olur” ifadesi “hastanın hekime ulaşmasını zorlaştırır” şeklinde değiştirilmiştir. Ayrıca gelen öneriler doğrultusunda “hekimlerin mesleki gelişimini olumsuz etkiler” “hekimlerin klinik verimliliğini azaltır” , “sağlık hizmetlerinin verimliliğini azaltır”, “sağlık hizmetlerinin etkililiğini azaltır” ve “hasta bekleme sürelerini uzatır” şeklinde olumsuz ifadelerin yanı sıra; “hastaların memnuniyetini artırır” ve hastalarınvhekime güvenini artırır” ifadeleri ölçeğe eklenmiştir. Bu düzeltmeler yapıldıktan sonra ölçek 24 ifadeden oluşmuştur.

Uzman değerlendirmeleri neticesinde her bir ölçek ifadesine verilen “a” ve “b” seçeneklerinin sayısı görüş veren uzman sayısına bölünerek kapsam geçerlik indeksi (KGİ) hesaplanmıştır. Bu değer istatistiksel bir ölçütle karşılaştırmak yerine 0,80 değeri ölçüt olarak kabul edilmektedir. (Yurdugül, 2005). Bu doğrultuda ölçeğe ilişkin elde edilen KGİ değeri 0,80’nin altında olan ifadeler ölçekten çıkartılmış ve ölçek oluşturulmuştur.

Aşama II. Pilot Uygulama: Ölçeğin kapsam geçerliliği yapıldıktan sonra ikinci aşamada

pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama 40 hekim üzerinde gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulama sonucunda ölçeğin yapısal geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiştir:

 Güvenirlik çalışması için, madde analizi yapılarak madde-toplam puan korelasyonları incelenmiş ve düşük korelasyondaki maddeler elenmiştir.

 Maddelerin oluşturduğu gizil yapıların keşfi için keşfedici faktör analizi (KFA) uygulanmıştır.

52

 Analizler sonucunda oluşan alt boyutların güvenilirlik analizleri için iç tutarlılık analizi için Cronbach Alfa katsayıları hesaplanmıştır.

Pilot uygulama neticesinde defansif tıp uygulamaları ölçeğinden “daha sık hasta takibi yapma” ve “aktif hekimliği bırakma” ifadeleri; defansif tıbbın öncülleri ölçeğinde “hasta ile çatışma kaygısı” ve “dava edilme kaygısı” ifadeleri; defansif tıbbın sonuçlarına ilişkin hekim algıları ölçeğinden ise “hasta ve yakınlarının memnuniyeti” ifadeleri düşük değerleri aldığı için ölçeklerden çıkarılmıştır. Taslak ölçekte yapılan düzenlemelerden sonra ölçeğe nihai hali verilmiştir.