BÖLÜM 2. YÖNTEM
2.3. Veri Toplama Araçları
[(𝑁 − 1) ∗ 𝑡2] + (𝑝 ∗ 𝑞 ∗ 𝑍𝛼212 𝑛 = 149997 ∗ 0,5 ∗ 0,5 ∗ 2,562 [(149997 − 1) ∗ 0,052] + (0,5 ∗ 0,5 ∗ 2,562 𝑛 =245755,1 375,1 = 655,34 ≅ 656
Tablo 2: Örneklem Dağılımı
İstatistiki Bölge Adı Hekim Sayısı Minimum Örneklem Mevcut Örneklem
Akdeniz 17 568 77 176 Batı Anadolu 21 470 94 273 Batı Karadeniz 7 654 33 78 Batı Marmara 5 636 25 69 Doğu Karadeniz 4 764 21 59 Doğu Marmara 13 223 58 182 Ege 21 256 93 272 Güneydoğu Anadolu 11 347 50 118 İstanbul 30 696 134 309
Kuzey Doğu Anadolu 3 517 15 37
Orta Doğu Anadolu 6 048 26 69
Orta Anadolu 6 818 30 82
TOPLAM 149 997 656 1724
2.3. Veri Toplama Araçları
Araştırma iki aşamalı yapılmış olup; ilk aşamada elde edilen sonuçlardan yararlanılarak geliştirilen ölçekler ikinci aşamada veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Bu sebeple çalışmada iki farklı veri toplama aracı kullanılmıştır.
12 Formülde; N = Evren
n = Örneklem sayısı
p = Evren içinde ilgilendiğimiz özelliğin görülme sıklığı (0,50 alınmıştır) q = Evren içinde ilgilendiğimiz özelliğin görülmeme sıklığı (1-p)
Z = Güven düzeyine göre standart değer (normal dağılım tablolarından bulunur %99 için 2,56) t = Göz yumulabilir yanılgı (0,05 alınmıştır)
47
Nitel Veri Toplama Aracı: Nitel veriler yarı yapılandırılmış mülakat formu ile toplanmıştır. Nitel veri toplama aracının oluşturulması sürecinde alan yazın incelenerek sorulacak sorular belirlenmiş, sorular gruplandırılarak ana sorular belirlenmiş ve alanda uzmanlığı bulunan iki akademisyene sorular sunulduktan sonra, alınan geri bildirime göre formun son hali verilmiştir. Ayrıca, iki hekim üzerinde pilot çalışma yapılmıştır. Pilot çalışma sonucunda çalışma için tasarlanan verilerin toplandığına kanaat getirilmiş ve soru formunun kullanılmasına karar verilmiştir. Form, üçü giriş sorusu (1, 2 ve 3. sorular) dördü ise araştırma sorusu (4, 5, 6 ve 7. sorular) olmak üzere 7 sorudan oluşmaktadır. Nicel Veri Toplama Araçları: Defansif tıp uygulamaları ölçeği hekimlerin başvurdukları defansif tıp uygulamalarının neler olduğunu ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Toplamda 10 ifadeden oluşan ölçek pozitif defansif tıp uygulamaları (1, 2, 3, 4, 5 ve 9. sorular) ve negatif defansif tıp uygulamaları (6, 7, 8 ve 10. sorular) olmak üzere iki boyuttan oluşmaktadır. Pozitif defansif tıp uygulamaları boyutu “Gerekli olandan daha fazla görüntüleme isterler”, “Gerekli olandan daha fazla tahlil isterler” ve “Gereksiz yere konsültasyon isterler” gibi sorulardan oluşmaktadır ve hekimlerin uyguladıkları garantici davranışları ölçmektedir. Negatif defansif tıp uygulamaları boyutu ise “Riskli hastalara müdahale etmekten çekinirler”, “Daha az inisiyatif alırlar” ve “Hastayı sevk ederler” gibi sorularla hekimlerin kaçınma davranışlarını ölçmektedir. Ölçek 5’li likert yapıda olup defansif tıp uygulamaları için 1 “hiçbir zaman”, 2 “nadiren”, 3 “bazen”, 4”genellikle”, 5 “her zaman” olarak kodlanmıştır.
Defansif tıp uygulamalarının öncülleri ölçeği şikâyet ve dava edilme kaygısı (17, 21, 23, 24, 25, 26 ve 27. sorular), medya ve sosyal iletişim kanallarının baskısı (1, 3, 4, 6 ve 7. sorular), çalışma çevresinden kaynaklı baskılar (28, 29, 30 ve 32. sorular), hekimin itibarını koruma kaygısı (14, 15, 16 ve 18. sorular), şiddet görme kaygısı (9, 10 ve 11. sorular), alınan tıp eğitimi (12 ve 13. Sorular) ve hasta odaklı davranma çabası (2, 19 ve 20. sorular) olmak üzere yedi boyuttan oluşmaktadır. Toplamda 28 ifadeden oluşan ölçek 1 “kesinlikle katılmıyorum”, 2 “katılmıyorum”, 3 “kararsızım”, 4”katılıyorum”, 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde kodlanmıştır. Ölçeğin boyutlarından şikâyet ve dava edilme kaygısı boyutu “diğer hekimlerin yaşadıkları şikâyet/dava süreçleri”, “hakkında malpraktis davası açılması kaygısı” ve “şikâyet edilme kaygısı” gibi ifadelerden oluşmaktadır ve hekimin yaptıkları uygulamalar sonucunda resmi makamlara şikayet edilme ve/veya davalar ile karşılaşma korkusunun hekimlerin defansif tıp uygulamasına
48
neden olup olmadığını ölçmektedir. Medya ve sosyal iletişim kanallarının baskısı boyutu ise “hasta ve yakınlarının ısrarcı tutumları”, “medyanın hasta hekim iletişimini olumsuz etkilemesi” ve “medyada yer alan doğruluğu kanıtlanmamış haberler” gibi ifadelerden oluşmaktadır. Bu boyut medyanın ve sosyal iletişim kanallarının hekimleri defansif tıp uygulamalarına yöneltip yöneltmediğini ölçmektedir. Çalışma çevresinden kaynaklı baskılar boyutu, hekimlerin çalışma çevresine ilişkin algıladıkları baskıları ölçmeyi amaçlayan dört ifadeden oluşmaktadır. Ölçek “Yönetimin desteğini hissetmemesi”, “Rahat çalışmasını öngören politikaların eksikliği” ve “Hekim başına düşen hasta sayısının fazlalığı” gibi ifadelerden oluşmaktadır. Hekimin itibarını koruma kaygısı boyutu “Diğer hekimler tarafından eleştirilme kaygısı”, “Diğer hekimlerin yaptıkları uygulamaları yapma güdüsü” ve “İtibarını koruma kaygısı” gibi toplamda dört ifadeden oluşmaktadır. Boyut hekimlerin itibarlarını koruma güdülerinin defansif tıbbın öncülü olup olmadığını ölçmektedir. Hekimlerin mesleklerini icra ederken hissettikleri şiddet görme kaygısının defansif tıp uygulamasının öncülü olup olmadığını ölçen boyut toplamda üç ifadeden oluşmaktadır. Boyutu oluşturan sorular “kurumsal iletişim hatlarının baskısı”, “fiziksel şiddete maruz kalma korkusu” ve “sözel şiddete maruz kalma korkusu”dur. Alınan tıp eğitiminin defansif tıp uygulamalarının öncülü olup olmadığını ölçen “Alınan tıp eğitimi boyutu” “alınan teorik tıp eğitimi” ve “alınan pratik tıp eğitimi” olmak üzere iki boyuttan oluşmaktadır. Defansif tıp uygulamalarının öncülleri ölçeğinin son boyutu “Hasta Odaklı Davranma Çabası” boyutudur. Bu boyut hekimlerin hastalarını çok fazla dikkate alarak hekimlik uygulamalarını yapmalarının defansif tıp uygulamalarının öncülü olup olmadığını ölçmektedir. Bu boyutta yer alan ifadeler ise “Hasta güvenini sağlama çabası”, “Hasta beklentilerini karşılama arzusu” ve “Hasta yararına davranma arzusu”dur.
Defansif tıp uygulamalarının sonuçlarına ilişkin hekim algıları ölçeği ise 23 ifadeden ve beş alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçek boyutları hekimlik mesleğini zorlaştırır (4, 5, 6, 7, 8 ve 9. sorular), sağlık sistemini verimliliğini, etkililiğini ve kalitesini azaltır (19, 20, 21, 22 ve 23. sorular), hastalar için zararlıdır (13, 14, 15, 16, 17 ve 18. sorular), hastalara fayda sağlar (10, 11 ve 12 . sorular) ve hekimlere fayda sağlar (1 ve 2. sorular) şeklinde adlandırılmıştır. Ölçek 5’li likert yapıda dizayn edilmiş olup, 1 “kesinlikle katılmıyorum”, 2 “katılmıyorum”, 3 “kararsızım”, 4”katılıyorum”, 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde kodlanmıştır. Ölçek boyutlarından ilki defansif tıp uygulamaları
49
hekimlik mesleğini zorlaştırır boyutudur. Bu boyut “Hekimlerin iş yoğunluğunu arttırır”, “Hekimler için iş stresi oluşturur” ve “Hekimler için zaman kaybına neden olur” gibi yedi ifadeden oluşmaktadır. Bu boyut defansif tıp uygulamalarının hekimlerin mesleklerini icra etmelerini zorlaştırdığını ve hekimleri olumsuz etkilediğini ifade etmektedir. Ölçeğin bir diğer boyutu Sağlık Sisteminin Verimliliğini, Etkililiğini ve Kalitesini Azaltır boyutudur. Boyut beş ifadeden oluşmaktadır ve defansif tıp uygulamalarının sağlık sistemine olumsuz etkilerini ölçmeye yönelik hazırlanmış “Sağlık hizmetlerinin verimliliğini azaltır”, “Sağlık hizmetlerinin etkililiğini azaltır” ve “Ülkenin sağlık harcamalarını arttırır” gibi ifadelerden oluşmaktadır. Defansif tıp uygulamaları hastalar için zararlıdır boyutu “Hastalarda strese neden olur”, “Hastalara zarar verebilir” ve “Hastalara gereksiz maliyetler yükler” gibi altı ifadeden oluşmaktadır. Boyut, defansif tıp uygulamalarının hastalar için barındırdığı riskleri ölçmektedir. Defansif tıp uygulamaları Hastalara Fayda Sağlar boyutu ise defansif tıbbın hastalar açısından olumlu sonuçlarını ölçmektedir. Boyut “Hastaların memnuniyetini arttırır”, “Hastaların hekime güvenini arttırır”, ve Hastalıkların erken teşhisine yardımcı olur” ifadelerinden oluşmaktadır. Ölçeğin son boyutu olan defansif tıp uygulamaları Hekimlere Fayda Sağlar boyutu ise iki ifadeden oluşmaktadır. Boyut defansif tıp uygulamalarının hekimler için olumlu sonuçlarını belirlemeye yönelik “Hekimlerin karşılaşacağı olası tıbbi riskleri azaltır” ve “Hekimleri hukuki açıdan korur” ifadelerinden oluşmaktadır.