Evren ve Örneklem

Bilimsel bir araştırmada nitel ya da nicel olmasına bakılmaksızın evren-örneklem ilişkisinin kurulması ve bir örneklem üzerinde çalışılması zorunluluk teşkil edebilir (Bal, 2013). Bu sebeple çalışmada hem nitel hem de nicel araştırma için evren ve örneklem tanımlanmıştır.

Araştırmada belli bir olguyu deneyimlemiş kişilerle çalışma gerekliliği olduğu için fenomenolojik araştırma yöntemi seçilmiştir. Fenomenoloji örneklemleri genellikle belirli bir karakteristik özelliği olan grup içinden seçilmektedir (Baltacı, 2013). Bu sebeple araştırmada defansif tıp uygulamalarına ilişkin tecrübeleri olduğu düşünülen ve Sakarya İli Kamu Sağlık Kuruluşlarında görev yapan 1153 hekim çalışmanın hedef evreni olarak belirlenmiştir. Çalışma fenomenolojik desende olduğu için ve bu desende yapılan çalışmalarda örnekleme giren unsurların belirli bir olguyu deneyimlemesine ihtiyaç duyulduğu için örneklem seçiminde amaca yönelik örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Ayrıca, alan yazında fenomenolojik çalışmalarda fenomeni tüm yönleriyle deneyimlemiş 5 ila 25 katılımcının örneklem büyüklüğü için uygun olduğu ifade edilmektedir (Polkinghorne, 1989). Bununla birlikte nitel araştırmalarda örneklem büyüklüğünde önemli bir ilke bilginin maksimum düzeyde elde edilmesidir. Burada önemli olan kaç kişi ile mülakat gerçekleştirildiğinden ziyade, elde edilen bilgilerin farklılığıdır (Baş ve Akturan, 2017:92). Örneklem birimlerinden yeni bilgi gelmediği, başka bir ifade ile yeni örneklem birimleri zaten var olan bilgileri tekrar etmeye başladığı zaman doyum noktasına ulaşılmış demektir. Bu noktadan itibaren veri toplama sürecinin durdurulması önerilmektedir. Dolayısıyla örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde bilginin tekrarlanması önemli bir ölçüttür. Bu çalışmada da mülakatlarda farklı bilgiler elde edildikçe araştırma yapılmaya devam edilmiştir. Ancak, bilgiler tekrarlanmaya başladığı

44

için 21 hekimle görüşme yapıldıktan sonra örneklemin bu sayıyla sınırlandırılmasına karar verilmiştir.

Amaca yönelik örnekleme yöntemi kullanılarak hekimlerin defansif tıp deneyimi yaşaması kriter olarak alınmakla birlikte, çalışmada hekimlerin dahili ve cerrahi uzmanlık alanlarının farklı branşlarına dağılmasına özen gösterilmiştir. Bununla birlikte defansif tıp uygulamalarında daha öne çıkan uzmanlık alanlarında ikişer hekimle mülakat yapılarak çalışmanın güvenilirliği arttırılmaya çalışılmıştır. Ulaşılan nihai örneklemde cerrahi uzmanlık alanlarından 9, dâhili uzmanlık alanlarından 9, 2 Acil Tıp hekimi ve 1 Anesteziyoloji ve Reanimasyon hekimi olmak üzere 21 hekim ile mülakat yapılmıştır. Mülakata katılan hekimlerin tecrübeleri 1 ila 41 yıl arasında değişmektedir. Örnekleme ilişkin ayrıntılı bilgi Tablo 1’de görülmektedir.

Tablo 1: Katılımcılara İlişkin Bilgiler Hekim

Kodu Branş Unvanı Uzmanlı Alanı Cinsiyet

Mesleki deneyimi

(Yıl)

KD1 Cerrahi Uzman Dr. Kadın Hastalıkları ve Doğum Kadın 15

KD2 Cerrahi Uzman Dr. Kadın Hastalıkları ve Doğum Kadın 10

GC1 Cerrahi Uzman Dr. Genel Cerrahi Erkek 27

GC2 Cerrahi Uzman Dr. Genel Cerrahi Erkek 7

ORT Cerrahi Uzman Dr. Ortopedi ve Travmatoloji Erkek 9

KBB Cerrahi Uzman Dr. Kulak Burun Boğaz

Hastalıkları ^{Erkek 18}

PRE Cerrahi Uzman Dr. Plastik, Rekonstrüktif ve

Estetik Cerrahi ^{Erkek 14}

URO Cerrahi Uzman Dr. Üroloji Erkek 41

GOZ Cerrahi Uzman Dr. Göz Hastalıkları Erkek 10

İCH Dâhili Uzman Dr. İç Hastalıkları Kadın 14

KAR Dâhili Uzman Dr. Kardiyoloji Erkek 33

NOR Dâhili Uzman Dr. Nöroloji Erkek 15

RSH Dâhili Uzman Dr. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Erkek 8

CLD Dâhili Pratisyen Deri ve Zührevi Hastalıkları Kadın 1

GGS Dâhili Uzman Dr. Göğüs Hastalıkları Erkek 20

ONK Dâhili Uzman Dr. Radyasyon Onkolojisi Erkek 11

45

ENF Dâhili Uzman Dr. ^{Enfeksiyon Hastalıkları ve} Klinik Mikrobiyoloji

Hastalıkları

Kadın 6

AT1 Uzman Dr. Acil Tıp hekimi Erkek 8

AT2 Uzman Dr. Acil Tıp hekimi Kadın 11

ANS Uzman Dr. Anesteziyoloji ve Reanimasyon Kadın 10

Araştırmada nitel araştırma için evren ve örneklem belirlenip nicel çalışma için gerekli olan ölçeği oluşturacak verilerin nasıl toplanacağına karar verildikten sonra, ikinci aşamada nicel çalışma için gerekli olan evren ve örneklem kararlaştırılmıştır.

Çalışmanın nicel bölümünden evren olarak Türkiye’de çalışan hekimlerin tamamı hedef evren olarak belirlenmiştir. Evrenin tanımlanmasında Sağlık Bakanlığı’nın kendi istatistiksel çalışmalarında kullandığı ve Türkiye’de yer alan illeri 12 bölgede topladığı istatistiki bölge birimleri sınıflaması kullanılmıştır (Ek-4). 2017 yılı verilerine göre Türkiye’de toplam 149997 hekim görev yapmaktadır (TÜİK, 2018) ve Sağlık Bakanlığı istatistiki bölge birimleri sınıflamasına göre oluşturulan enren ve örneklem dağılımı Tablo 2’de görülmektedir.

Çalışmada örneklem seçiminde ilk aşamada Sağlık Bakanlığı istatistiki bölge birimleri sınıflamasına göre 12 bölgenin hekim sayıları dikkate alınarak tabakalı örnekleme yöntemine göre bölgelerdeki hekim sayılarına bölge örneklem büyüklükleri belirlenmiş, ikinci aşamada bölge içerisinde çalışma yapılan grubun homojen olması ve genel olark defansif tıp deneyimi olan hekim grubundan oluşması sebebiyle gelişgüzel örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde aşağıdaki formülden yararlanılmıştır (Karagöz, 2014: 152; Bal, 2001: 113-114; Güredin, 1987: 368-370). Yapılan hesaplama sonucunda 0,01 anlamlılık düzeyinde minimum örneklem büyüklüğü 656 bulunmuştur. Ancak çalışmada geçerlilik analizi yapılırken keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin ayrı gruplarda yapılabilmesi için minimum örneklem sayısının en az iki katına ulaşılması hedeflenmiş ve her bölgeden bu sayısı doğrulayacak şekilde veri toplanmıştır. Veri toplama süreci sonunda 1897 hekime ulaşılmıştır. Ancak normallik analizi sonucunda aşırı uçlarda toplanan 173 anket veri setinden çıkarılmıştır ve analizlerin 1724 hekimden elde edilen verilerle yapılmasına karar verilmiştir. Örneklemin bölgelere göre dağılımı tablo 2’de görülmektedir.

46 𝑛 = ^{𝑁 ∗ 𝑝 ∗ 𝑞 ∗ 𝑍𝛼}