Veri Toplama Araçları

Nitel araştırmalarda veri toplamanın birçok yolu olduğundan bahsedilmektedir. Bu yollar farklı kişilerce farklı biçimler verilerek görüşme, gözlem ve doküman incelemesi olarak sınıflandırılmıştır (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014: 213). Bu tez çalışmasında ise görüşme yönteminden yararlanılarak görüşme yönteminin bir türü olan yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşme yönteminin tercih edilmesinde önceden hazırlanan soru ve konulara bağlı kalınarak hem soruları sorma hem de görüşme anında daha ayrıntılı bilgi alabilmek amacı ile ek sorular sorma imkânı elde edilmiştir. Bu kapsamda önceden sorulması için konuyla alakalı soruları içeren bir görüşme formu hazırlanmıştır. Görüşme formu iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde tez araştırmasının amacına uygun olarak konuyla ilişkin 10 adet soru bulunmaktadır. İkinci bölümünde ise görüşme yapılan yöneticinin demografik bilgileri, görüşme tarihi ve görüşülen süre mevcuttur. Dolayısıyla görüşme formunun kullanılmasında araştırma probleminin tüm boyutları güvence altına alınmıştır. Böylece farklı kişilerden sistematik ve aralarında karşılaştırma yapılabilecek bilgilerin elde edilmesi daha da kolaylaşmıştır. Ayrıca görüşme formunun geçerliliğini değerlendirmek amacıyla tez konusuyla ilgili ve bilgili olan çeşitli akademisyenlere de görüşme formu inceletilerek onların görüşleri doğrultusunda değişiklikler yapılıp onaylar alınmıştır. Bu çalışmaların sonucunda görüşme formunun düzeltilmiş halinin kullanılmasına karar verilmiştir. Nitel veri

toplama yöntemi sınıflandırmalarından görüşme yöntemi aşağıda detaylıca incelenmiştir.

3.3.1 Görüşme Yöntemi

Görüşme, araştırmanın amacına uygun bir biçimde hazırlanan soruların yanıtlandırılmasına ihtiyaç duyulan kişiler tarafınca cevap alma sürecidir (Ural ve Kılıç, 2013: 63). Bir diğer deyişle iki veya daha fazla kişi arasında belirli bir amaç içerisinde yapılan tartışmalardır (Coşkun vd., 2015: 93). Bu açıdan görüşme yöntemi aslında bir tarafıyla da yüz yüze anket yöntemi ile bilgi toplamaya benzerlik gösterir. Fakat bu ikisinin uygulama evreleri oldukça farklı olup ankete göre görüşmecinin etkisi daha çok anlamlıdır (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014: 213). Çünkü görüşmeler uyarlanabilirdir. Yetenekli bir görüşmeci soru formuna bağlı kalmadan fikirleri takip edebilir, açabilir, güdüleri ve duyguları ortaya sunabilir (Coşkun vd., 2015: 93). Dolayısıyla verilen cevaba bağlı kalarak yeni sorular sorarak daha derinlemesine bilgiyi elde edebilir (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014: 213).

Görüşme şekli nasıl olursa olsun görüşmenin başarısı problemle alakalı bilgileri sağlamak olduğu için araştırılacak konu hakkında teorik bilgi seviyesinin yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Bu yüzden araştırmacı görüşme çerçevesini hazırlamadan önce teorik bilgi seviyesini genişletmeli ve uygun gördüğünde konunun uzmanlarına danışıp onların deneyimlerinden de yararlanmalıdır. Bilgiyi sağlamada görüşme esnasında sorulacak soruların niteliği de oldukça önemlidir. Bu nedenle öncelikle ana konu ile ilgili açık uçlu bir soru sorulur. Daha sonra sorunun yanıtına göre ayrıntılı bilgi edinmek için ikinci bir soru daha sorulur. Gerekli olursa ikinci sorunun altında yatan bilginin öğrenilmesi için bir üçüncü soru daha sorulabilir. Böylece cevaplayıcı kişi, görüşme yapan kişiye rahat bir şekilde sorular hakkında daha çok bilgi sunar (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014: 213). Yöneticiler özellikle akademik amaçlı görüşmeleri akademik camia ile bir yakınlaşma olarak görmesi sebebiyle fikir alış verişine daha çok açık olabilmektedirler (Coşkun vd., 2015: 94). Ayrıca görüşme zamanı, görüşülen yer ve görüşmelerin kayıt edilmesi görüşmelerde önemli unsurlardır.

3.3.2 Görüşmenin Zamanı, Yeri ve Kayıt Edilmesi

Görüşmeci araştırma ile ilgili planlarını kurarken öncelikle cevaplayıcı kişilerin zamanını ve konumunu göz önünde bulundurmalıdır. Görüşmenin gerçekleşeceği yer genellikle cevaplayıcı kişinin ofisi olmaktadır. Böylelikle araştırmacının ortam seçimine ilişkin pek fazla bir seçeneği olmamaktadır. Ancak görüşmenin herhangi bir kesintiye uğramaması için görüşme yapılan yerin ziyaretçiye kapalı ve telefonsuz ortamlar olarak tercih edilmesi gerekmektedir (Coşkun vd., 2015: 100). Karşılıklı konuşma biçiminde yapılan görüşmede araştırmacı kişinin görüşmeye ilişkin alacağı kayıtta kullanacağı araçlar ve yöntemler cevaplayıcının onayladığı araçlar ve yöntemler olmalıdır (Ural ve Kılıç, 2013: 63). Bu kapsamda görüşmelerin ses ve görüntü halinde kayıt alınması görüşme ile ilgili olan ayrıntıların kaybolmaması bakımından yüksek derecede yararlıdır (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2014: 216). Eğer araştırmacı kişi, görüşmeyi elle not alıyorsa bu durumun görüşmeyi yavaşlatıcı etkisi olduğuna dikkat etmelidir. Çünkü soruları cevaplayan kişiler karşısında her söylediğini kağıda döken birisini gördüklerinde soruya olan odaklanmalarını kaybedebilirler. Bunu yaşamak istemeyen bazı görüşmeciler kendilerine özel kodlamalar ve not alma sistemleri geliştirerek daha hızlı bir biçimde bu olumsuzluğu engelleyebilirler. Ancak cevaplayıcı hem ses kaydını hem de not alınmasını istemiyor ise yine de görüşme yapılmalıdır. Fakat araştırmacı, görüşmeden hemen sonra konuşulanları zihninde tutup not etmelidir. Bu noktada araştırmacı kişi hafızasına güvenmek zorundadır. Ayrıca en uygun görüşmeler mümkün olduğunca kısa süren görüşmelerdir. Dolayısıyla araştırmacı kişinin zaman yönetimini iyi kullanması gerekmektedir (Coşkun vd., 2015: 97-101).

3.3.3 Görüşme Türleri

Görüşmeleri farklı ölçütler ele alarak sınıflandırmak mümkündür. Genel olarak yapılan sınıflamaya göre üç farklı görüşmeden bahsedilebilir. Bunlar; Yapılandırılmış, Yarı Yapılandırılmış ve Yapılandırılmamış şeklindedir. Bu yöntemlerin hangisinin kullanılacağına araştırma sorularına ve görüşmecinin tecrübesine bağlı olarak karar verilir (Coşkun vd., 2015: 94).

3.3.3.1 Yapılandırılmış Görüşme Yöntemi

Yapılandırılmış görüşmede, görüşme yapılacak bütün kişilere aynı sorular sorulur ve katılımcılardan genellikle önceden belirlenmiş cevaplardan birini seçmeleri beklenir (Padem vd., 2012: 67). Bu yöntem genelde ilk kez görüşme yapacak kişiler için oldukça uygundur ve zaman kaybını da önler. Bu bakımdan görüşme ne derece standardize edilmiş ise cevapların analizi de o kadar kolay olmaktadır (Coşkun vd., 2015: 94).

3.3.3.2 Yarı Yapılandırılmış Görüşme Yöntemi

Görüşme yapılmadan önce görüşmeci kaba hatlarıyla da olsa bir yol haritasına sahiptir. Yani bir görüşme formu vardır. Fakat cevap veren kişinin ilgi ve bilgisi doğrultusunda bu genel çerçeve içerisinde değişik sorular sorularak konunun farklı boyutlarının meydana çıkarılması sağlanmalıdır. Böylelikle araştırmacı ve cevap veren arasındaki bu söyleşi farklı yönlere de kayabilir (Coşkun vd., 2015: 94).

3.3.3.3 Yapılandırılmamış Görüşme Yöntemi

Var olan bilgiyi ortaya çıkarmak üzere yapılandırılmamış görüşme yöntemi yapılmaktadır. Bu yöntem araştırma yapılan alanda anlayışın genişlemesi ve geliştirilmesine olanak sağlar. Görüşmeden önce belirlenmiş bir soru formu yoktur. Ancak görüşmeci tartıştığı konunun hangi boyutlarını ortaya çıkarmak istiyorsa, görüşmeyi o zemin üzerinde yürütmek zorundadır (Coşkun vd., 2015: 95). Yapılandırılmamış görüşmelerde kişileri ilgileri yönünde konuşmaya cesaretlendirme de yapılabilir. Konuşma ilerledikçe araştırmacı, görüşülen kişinin yönlendirmesine yönelik konuşmayı sürdürür. Görüşülen kişi konuşma konusunun belirlenmesinde önemli rol oynar (Özdamar vd., 1999: 180).

Bahsedilen üç görüşme yöntemi dikkate alındığında en doğru yolun yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi olduğu görülmektedir. Çünkü görüşmeci hem konuyla alakalı doyurucu bilgi edinme hem de görüşmeyi belli bir seyirde ilerletme şansına sahip olur. Ayrıca cevaplayıcının da kendisi açısından önemli gördüğü hususları açıklama ve vurgulama imkânı tanımış olur (Coşkun vd., 2015: 95).