Vergi İnceleme Sürec

2.7.1.4.3.1. İncelemenin Planlanması

Vergi incelemelerinin etkin ve amaca uygun bir şekilde yapılabilmesi, çalışmaların bir plana bağlanmasını zorunlu kılmaktadır. Bir vergi inceleme planının yapılmasında, mevcut denetim elemanının sayısı, bu denetim elemanlarının plan döneminde çalışabilecekleri ortalama iş günü sayısı, inceleme türlerine göre öngörülen ortalama çalışma süresi, vergi mükelleflerinin sayısı, incelenecek bildirimlerin miktarı ve ne kadarının incelemeye alınacağı, her bildirim için ayrılabilecek inceleme süresi, inceleme oranı ve incelemelerin dağılımı gibi unsurlar göz önünde tutulmaktadır.

Vergi incelemesinin planlanmasında ilk olarak, inceleme elemanlarının sayıları ve kimlerden oluştuğu tespit edilir. Plan uygulama aşamasından belli bir dönem önce hazırlandığından emekliye ayrılanlar, istifa edenler yada hastalık sebebiyle hizmet dışı kalanlar olabileceğinden var olan elaman sayısı belli bir oranda azalacakmış gibi kabul edilir veya yeni inceleme elemanlarının işe alınması öngörülmektedir. Böylece sayıları belli olan inceleme elemanlarının birbirleriyle haberleşip, görüşmeleri için gruplandırılırlar. İkinci olarak, toplam bildirim miktarı

oldukları faaliyetlerin özelliklerine, işletmelerin büyüklüklerine ve coğrafi dağılımlarına göre sınıflandırılmaktadır. Böylece her bir grup bildirimin toplam bildirimler içerisindeki payı ve her grubun bir bildirim için gerekli inceleme süresi hesaplanarak ortalama inceleme süresi bulunmaktadır. Toplam çalışılabilecek sürenin (eleman sayısı x gün sayısının) bu ortalama süreye oranlanması sonucu bir yıl içinde sahip olunan imkânlarla incelenecek bildirim sayısı tespit edilmiş olmaktadır (Akdoğan, 1979; 18).

Vergi incelemesinin plana dayalı olarak yapılması, verimliliği ve başarıyı getirir. Planın örgütsel yapıya bağlı olarak merkezi düzeyde veya bölgesel düzeyde hazırlanabilme imkânı vardır. Yapılacak planın makro ve mikro büyüklükte olması, hem karar hem de yürütme ünitelerinin etkinliğini arttırıcı olacağından faydalıdır. Planda yapılacak çalışmaların başarısı açısından ülke gerçeklerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. İncelemelerin birkaç organ tarafından yürütülmesi, aralarında koordinasyon eksikliği ve üst düzeyde bir çalışmanın tek elden yürütülmesindeki zorluk planlı bir uygulamayı güçleştirmektedir. Ancak inceleme organları kendi bünyelerinde ve çaplarında çalışmalarını planlı bir şekilde geliştirmeye çaba göstermektedirler.

2.7.1.4.3.2. İncelenecek Bildirimlerin Seçimi

Vergi incelemesinden maksat vergi kayıplarının önlenmesi olduğundan mümkün olduğu kadar fazla beyannamenin incelenmesi kadar incelenecek beyannamelerin de iyi seçilmesi gerekmektedir. Öncelikle hata ve hile ihtimali fazla olan beyannameler seçilmelidir. Beyannamelerin seçilmesi sırasında göz önünde bulundurulan ilkeler genellikle şunlardır:

— İncelenebilecek sayıda beyanname seçilmelidir.

—Yüksek miktarlarda vergi kaybına yol açıldığı izlenimi veren beyannameler seçilmelidir.

— İncelemelerin bölgesel olarak dengeli bir şekilde dağılımını sağlayacak beyanname seçilmelidir.

— Beyanname seçiminde mümkün olduğu kadar sadece beyanname ve ekleri değil mükellef dosyalarının tamamı ile mükellefler nezdinde yapılan yoklamaları, gelen ihbarları ve mükelleflerin dâhil olduğu sektörlerle ilgili mali ve ekonomik değerlendirmeleri de göz önünde bulundurmak gerekir.

Beyannamenin seçiminde aşağıdaki yöntemler kullanılmaktadır.

— Matraha göre seçim: Belli bir tutarı aşan matrah bildirimleri arasında yapılan seçimdir.

— Bölgeler, iş ve gelir gruplarına göre seçim: İncelemelerin bölgeler, iş ve gelir grupları arasında dengeli bir şekilde dağıtılması amacıyla yapılan seçim şeklidir.

— Örnekleme suretiyle seçim: Beyannamelerin tamamının incelenmesi mümkün ve verimli olmayacağından, çeşitli örnekleme yöntemlerine başvurularak incelenecek beyannameler seçilmesidir.

—Bilgisayarla seçim: Vergilendirme işlemlerinde bilgisayar kullanımının yaygınlaştırılması ölçüsünde kullanılan bir seçim yöntemidir. Önceden programlanan belli ölçülere göre hangi beyannamelerin incelenmesi gerektiği tespit edilmektedir.

— İstihbarata göre seçim: Mükelleflerle ilgili olarak yapılan araştırmalardan, istihbarat arşivinden ve ihbarlardan sağlanan bilgilere göre incelenecek beyannamelerin seçilmesidir.

— Beyannamelerin tamamının taranması: Fazla personel ve zaman gerektirdiğinden pek fazla kullanılan bir yöntem değildir.

2.7.1.4.3.3. İnceleme Hazırlığı

Yapılacak vergi incelemeleriyle ilgili bazı hazırlıklar yapılması incelemelerin verimliliğini arttırır. Öncelikle incelenecek mükellefin dahil olduğu sektör ve işyerinin bulunduğu bölgenin teknik, ekonomik ve hukuki yönlerden öğrenilmesi bakımından genel inceleme hazırlığı yapılmaktadır. Genel inceleme hazırlığından sonra incelenecek işletmenin vergi dairesindeki dosyası üzerinde vergileme ile ilgili konuların araştırılması ve gerekli notların alınması aşaması olan özel inceleme hazırlığı yapılmaktadır. Özel inceleme hazırlığı yapılmadan incelemeye başlanılması söz konusu değildir. Yapılan inceleme hazırlıklarından sonra mükellef ile veya temsilcisiyle temas kurulmaktadır. Bu sürece mükellefe bildirim süreci denir. Bu süreçte mükellefe haber verme, ilk konuşma, işe başlama tutanağının düzenlenmesi işyerini gezme aşamalarından oluşmaktadır.

Haber verme aşaması mükellefe vergi incelemesinin hangi tarihte başlanacağının bildirilmesidir. Telefonla, yazı ile ya da şahsen yapılan bu bildirim mükellefin gerekli hazırlıkları yapmasına (inceleme elemanına çalışma yeri ayırma, defter ve belgeleri incelemeye hazır tutma, açıklama yapacak kişilerin inceleme tarihinde hazır bulundurulması gibi) imkan sağlayacaktır. İlk konuşma aşaması; inceleme elemanı kendisini tanıtıp, mükellefe inceleme ile ilgili bilgi verme, mükelleften bilgi alma ve çalışma esaslarının saptanması amacıyla yapılmaktadır. İncelemeye başlarken işe başlama tutanağı düzenlenmektedir. İşe başlama tutanağının düzenlenmesi incelemeye başlama tarihini belgelendirdiğinden mükellefin pişmanlık istemi gibi durumlarda çeşitli sorunlarla karşılaşmamak bakımından faydalıdır. İnceleme elemanının işletmeyi gezerek çalışma koşullarını görmesi, incelenecek mükellefin işletmesi hakkında inceleme için sağlam bilgilere sahip olmasını sağlayacaktır (Akdoğan, 1979; 26).

2.7.1.4.3.4. İncelemenin Yapılması

Vergi incelemeleri ile mükelleflerin vergiden kaçınmak için yöneldikleri yolların tespitine ve ortadan kaldırılmasına çalışılmaktadır. Bu yollar; mükellefiyetin

vergi dairesine bildirilmemesi, yanıltıcı bildirimlerde bulunmak suretiyle basit usulde vergilendirilme, istisna ve muafiyetlerden yararlanmaya çalışma, belge düzenlememe, gerçeğe uygun olmayan belge düzenleme, var olmayan isim ve adresler kullanma, kayıt ve muhasebe hileleri en sık rastlanan örneklerdir.

Vergi incelemesine alınan bir işletmenin satışları, alışları, gelirleri, giderleri ve emtia envanteri yukarıda belirtilen hata ve hilelerin ortaya çıkarılması amacıyla ayrı ayrı incelenir. İncelemeler sırasında hem mükelleflerin defter ve belgeleri hem de incelenen mükellefle ilişkide bulunanların defter ve belgeleri karşıt incelemeler yoluyla ayrıntılı bir şekilde gözden geçirilmektedir. Gerektiğinde hem mükelleflerin hem de çeşitli nedenlerle mükelleflerle ilişki içinde bulunan şahısların ifadelerine başvurulmaktadır. İstihbarat arşivi verilerinden faydalanma, mükellefin ev ve iş yerlerinde arama yapma ve emsal işletmelerle kıyaslama yapma yöntemlerine de başvurulabilinir. Bütün bu çalışmalar sonucunda yapılan bildirimlerin, mükelleflerin gerçekteki durumlarına uygun olup olmadığı araştırılmaktadır. Bildirimleri gerçeğe uygun olmayan mükelleflerin durumlarına uygun bildirimlerin ne olması gerektiği tespit edilmektedir.

2.7.1.4.3.5. İncelemenin Tamamlanması

Vergi inceleme çalışmalarının tamamlanmasını takiben tespit edilen, vergi uygulamaları yönünden tenkidi gerektiren hususlar bir tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın düzenlenmesi sırasında vergi mükellefi ile son bir görüşme yapılarak inceleme sonucunda varılan kanaat kendisine açıklanır ve ihtiyaç görülen hususlarda gerekli uyarı ve önerilerde bulunulur. İnceleme elemanının bu açıklamalarda ve izahatlarda bulunması mükelleflerin iyi niyetlerinin kazanılması ve kanunlara uygun davranmalarının sağlanması bakımından önem ifade etmektedir. İnceleme tutanaklarına tespit edilen hususlar yazılmaktadır varsa mükelleflerin karşı görüş ve açıklamalarının da tutanağa kaydedilmesi gerekmektedir.

bilgi toplama işlemi sonucunda gelen yazılı bilgiler, yükümlü nezdinde vergiyi doğuran olay ile ilgili olarak yapılan diğer tespitler vergi inceleme raporuna dayanak olarak eklenir. Söz konusu tutanaklara dayanılarak düzenlenen vergi inceleme raporunda bulunan matrah farkları ile bu farklar nedeniyle salınacak vergi ve uygulanacak cezalar gösterilir. Vergi inceleme raporları, inceleme sonuçlarının bir taraftan mükellefe diğer taraftan tarhiyatı yapacak idareye bildirilmesinde kullanılır.