Vergi Mevzuatının Kayıt Dışı Ekonomik Faaliyetleri Önlemeye Yönelik Yasal Düzenlemelerin Yetersizliğ

büyüklüğü hiç şüphesiz kaynakların etkin kullanılmadığının ve devletin potansiyel vergi hâsılatına (Potansiyel Vergi Hâsılatı: Bir ülkede ekonomik faaliyetlerde bulunan bireylerin tamamı kayıtlı olsaydı eğer, devletin elde edebileceği tahmin edilen toplam vergi hâsılatı miktarıdır. Potansiyel vergi hâsılatı ile gerçekleşen vergi hâsılatı arasındaki fark bize kayıt dışı ekonomiden kaynaklanan vergi kaybının miktarını verir.) ulaşamadığının bir göstergesidir. Kayıt dışı ekonomik faaliyetleri önlemeye yönelik düzenlemelerin yetersiz kalmasının başlıca nedenleri bulunmaktadır.

3.5.3.1. Belge Düzenini Olumsuz Etkileyen Düzenlemeler

Vergi incelemesi sırasında inceleme elemanının vergi matrahının doğruluğunu araştırırken başvurduğu en temel kaynak defter, belge ve kayıtlardır. Defter, belge ve kayıtlar sayesinde mal ve hizmet hareketlerinin büyüklüğü ve ne kadarının mükellefin beyanına yansıdığı araştırılıp tespit edilmektedir. Vergi kanunlarındaki muafiyet veya istisnalar; bu kapsamda faaliyette bulunan mükelleflerin bu kapsamda olmayan diğer mükelleflerle olan ekonomik ilişkilerinde, işlemlerin yapılması sırasında yapılan işlemlerin belgelenmesi ve kayıt altına alınmasını, işlemler bittikten sonra da incelenmesini güçleştirmektedir. Bu alan içerisindeki faaliyetler vergi incelemesi açısından etkili bir karşıt inceleme imkânını önlemektedir (Akyol, 1997; 348). Belge düzenini sağlamaya yönelik çeşitli önlemler alınması gereklidir. Bu önlemlerden biri, dayanıklı tüketim malları için verilen garanti belgeleri yerine faturaların garanti belgesi olarak kullanılması sağlanması olabilir.

3.5.3.2. Sahte Fatura Kullanımına Zemin Hazırlayan Düzenlemeler

Sahte fatura kullanımı, belge düzenini tahrip ettiği gibi incelemenin gerçeği yansıtmayan belgeler üzerinde yapılmasına neden olduğundan vergi incelemesinin en önemli sorunlarından birisidir. Bazı mükellefler, kanunen kabul edilen gider veya maliyetleri olmadığı halde, beyanını zarar veya düşük göstermek amacıyla; sahte

veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleme veya kullanma yoluna gitmektedirler. Vergi incelemesinde inceleme elemanı, gider ya da maliyet özelliği taşıyan bir belgenin doğruluğunu karşıt inceleme yoluyla tespit etmek istemektedir. Ancak belki yüzlerce firma ile iş yapan bir işletmenin kayıtlarında yer alan belgelerin hepsinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığının karşıt inceleme yoluyla tespit edilmesi de mümkün olmamaktadır.

3.5.3.3. Vergi Cezası, Faiz ve Afların Caydırıcı Olmaması

Vergi incelemesinin mükellefler üzerindeki caydırıcı etkisinin sağlanması için vergi kaçıran yükümlülerin vergi incelemesi geçirmeleri halinde karşılaşacakları vergi, faiz ve cezaların, vergiyi zamanında ödemek suretiyle katlanılacak fırsat maliyetinin üzerinde olması gerekmektedir. Bu durumun tersi söz konusu olursa vergi kaçıran yükümlüler, vergi incelemesi geçirseler dahi kazançlı olacaklarını düşünerek vergi kaçırmaya devam edecek ve böylelikle vergi incelemesinin önleme ve caydırıcı olma işlevlerinin etkisi kalmayacaktır.

Vergi aflarının sık çıkarılması, vergisini ödemeyen vatandaşta nasıl olsa af çıkar beklentisini doğurmakta; bu beklenti nedeniyle mükellefler de kanuni yükümlülüklerini yerine getirmeme yoluna gitmektedirler. Vergi aflarının sık çıkarılması; aynı zamanda vergisini doğru ve düzenli ödeyen mükellef ile vergisini ödemeyen mükellef arasında vergide adaletsizliğe yol açarak, vatandaşta devlete karşı bir güvensizlik oluşturmakta hatta vergisini düzenli ödeyen mükelleflerin bir kısmı da vergisini ödememe eğilimine girmektedir. Vergi afları ile vergi cezalarının ve gecikme faizlerinin indirimi yoluna gidilmesi, ana vergilerin takside bağlanması vergi cezalarının uygulamasının etkinliğini kaybetmesine yol açmaktadır. Vergi affı uygulamasına sık başvurulmayarak sadece uygun görülen zamanlarda piyasa şartları göz önüne alınarak yapılmalıdır. Bu amaçla, denetim sonucunda ortaya çıkacak vergi suçlarına uygulanacak vergi cezaları arttırılarak, caydırıcılık özelliğine kavuşturulmalı ve buna ilaveten hapis cezaları, para cezalarına çevrilemez ve ertelenemez hale getirilmeli, vergi cezalarının caydırıcılık gücünü arttırmak için,

vergisini zamanında ödemeyen mükelleflere uygulanacak gecikme zammı ve faizleri de arttırılmalı, vergi aflarına sık sık başvurulmamalıdır.

3.5.3.4. Parasal Hareketleri Kontrol Altına Alabilecek Tedbirlerin Yetersizliği

Vergi inceleme elemanı, vergiyi doğran olayın defter kayıtları ile beyanlara uygunluğunu; gerek mal ve hizmet akımları, gerekse de bunların karşılığında el değiştiren parasal akımlar yoluyla tespit etmeye çalışmaktadır. Parasal akımların kontrol edilebilir olması; kayıt dışı ekonomik faaliyet ve işlemleri ortaya çıkartabileceği gibi vergiyi doğuran olayın tespitini kolaylaştırmak suretiyle vergi incelemesinin etkinliğini arttıracaktır.

Vergi mevzuatının karmaşık yapısını önleyecek sistematik düzenlemeler yapılması, mevzuatın daha sade, kolay anlaşılır olmasını sağlayarak hem yükümlüler hem de vergi denetim elemanlarının daha rahat uygulama imkânlarının artmasını sağlayacaktır. Vergi mevzuatının, kayıt dışı ekonomik faaliyetleri önlemek amacıyla yasal düzenlemelere gidilmesi ve mevcut düzenlemelerin daha etkili olarak uygulanması gerekmektedir. Vergi kaybının en önemli sebeplerinden birisi olan kayıt dışı ekonomiyi; belge düzenini yani fatura, sevk irsaliyesi ve ödeme kaydedici cihaz fişi ve diğer belgelerin düzenlenmesini ve kullanılmasını sağlayarak en aza indirmek için yasal tedbirleri almak gerekmektedir. Mükelleflerin vergisini vadesinde ödemeyip alternatif yatırım aracı olarak banka veya diğer sermaye piyasası araçlarına yönelmesini önlemek amacıyla gecikme faizi oranlarının piyasa faiz oranlarının üstünde tutulması gerekmektedir. Böylece gecikme faizinin caydırıcı etkisiyle vergiler hem zamanında ödenecek hem de vergi tahsilâtı artmış olacaktır. Parasal hareketleri kontrol altına alabilecek tedbirlerin alınması da kayıt dışı ekonomiyi kayıt altına almak bakımından önem ifade etmektedir. Bu düzenlemelerin yapılması ile denetimde ve vergi tahsilâtında etkinlik sağlanacaktır.

Bunların yanı sıra, vergi denetimleri sırasında nakdi hareketleri kavrama olanağına kavuşulmalı, kambiyo senetlerinin ciro silsilesinin kolaylıkla takibini

sağlayıcı önlemler alınmalı, bu senetlerin basım ve dağıtımı kontrol altına alınmalıdır. Ödeme kaydedici cihazların POS makineleri işleyişine benzer şekilde veri ambarına online veri aktarımı yapabilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca, plastik para (banka ve kredi kartları) kullanımını teşvik etmek amacıyla, harcamanın belirli bir yüzdesi (örneğin %1) oranında “Vergi Puanı” uygulaması başlatılıp, bu suretle kazanılan puanın kısa sürede mal veya hizmet alımında kullanılabilmesi olanağı tanınabilir.