VERGİLER VE DİĞER GELİR KAYNAKLAR

Tablo 10’da Bulak Köyü’nde verilen vergiler gösterilmektedir. Hemen hemen her hane sahibi vergi vermektedir. Askerde ya da eğitimde olduğundan, yetim ya da köylünün yardımıyla geçinmekte olduğundan, arazi, hayvan ya da emlak sahibi olmadığından vergi vermeyen hane sahipleri bulunmaktadır. “Sene-i sabıkada Vergi-i Mahsusa’dan bir senede vermiş olduğu” ifadesi ile köyün toplam Vergi-i Mahsusa adlı vergisi tespit edilmiştir. “Aşar ve Rüsumat olarak sene-i sabıkada bir senede vermiş olduğu” ifadesiyle köyün toplam Aşar ve Rüsumat adlı vergisi belirlenmiştir. Aşar ve Rüsumat Vergisi buğday, arpa, siyaz, karıklı, üzüm, safran, bostan, değirmen, koyun ve keçiden alınan vergilerden oluşmaktadır. Temettuat Vergisi “mecmuundan tahminen bir senede” ifadesiyle arazi, emlak, hayvan, zuhurattan ve meslekten alınmıştır. Temettuat Vergisi genelde mecmuundan tahminen bir senede ifadesiyle hemen hemen her

34 _{Metin Menekşe, XIX. Yüzyıl Ortalarında Seyitgazi Kazası Künbet Köyü'nün sosyal ve Ekonomik Yapısı (9784}

74 haneden alındığı görülmüştür. Bunun yanında Temettuat Vergisi zuhurattan, mumculuktan, hatiplikten, amelelikten, dülgerlikten, duvarcılıktan gibi mesleklerden ve sakalar ocağından oluşmaktadır35_{. Tablo 10’a} bakıldığında Temettuat Vergisi toplam verginin içinde %74,86 ile en fazla vergi miktarına sahiptir. Hanelere göre vergi miktarına bakıldığında 214 hanenin Vergi-i Mahsusa verdiği görülmektedir. Gelir ya da hane olarak vergilere bakıldığında en az vergi ise Adet-i Ağnam Vergisidir.

Tablo 10: Vergiler

Vergiler Geliri (Kuruş) Hane Gelir % Hane %

Vergi-i Mahsusa 23.452,5 214 21,06 94,69

Aşar 4.100,5 209 3,68 92,48

Adet-i Ağnam 441 8 0,40 3,98

Temettuat 83.369 212 74,86 93,81

Toplam 111.363,00 226 100,00 100,00

Aşar (Öşür), tarımsal ürünlerden yönetimce alınan ayni vergidir. Tanzimat döneminden evvel yöreden yöreye değişen oranlarla alınmaktadır ve sabit değildir. Tanzimat’ın getirmiş olduğu adalet eşitlik prensiplerine bağlı olarak toprağın verimli olup olmaması hiç hesaba katılmadan, Aşar’ın Tanzimat’ın uygulama alanına giren her yerde 1/10 oranında alınmasına karar verildi. Devletin kuruluşundan yıkılışına kadar sürdürülmüş olan Aşar, mülk araziden değil kuru mülkiyeti devlete tasarruf hakkı reayaya ait olan miri arazilerden alınmaktadır. Bu vergiyi gayrimüslimler de ödemişlerdir36_{. Bulak Köyü’nün Temettuat} Defterinde karıklının kilesi 3 kuruş, arpanın kilesi 3 kuruş, buğdayın kilesi 5 kuruş37 _{ve siyazın kilesi 3} kuruş38 _{olarak verilmiştir. Aşar Vergisi buğday, siyaz, arpa, karıklı, üzüm, safran, değirmen, bostan ve} meyveden oluşmaktadır. Tablo 10’a bakıldığında Aşar Vergisi 209 hanenin ödediği vergidir ve miktarı 4.100,50 kuruştur. Toplam yıllık gelirin ise sadece %3,68’ini oluşturmaktadır.

Vergi-i Mahsusa, 1840 yılında Tanzimat idarecileri tarafından örfi vergilerin yerine getirilen bir vergi çeşididir. Bu vergi de hâlkın sahip olduğu emlâk, arazi, hayvan ve icra ettikleri ticaret dikkate alınarak toplam kazançları üzerinden adaletli bir vergi alınması amaçlanmıştır. Vergi-i Mahsusa, 1860 yılına kadar devam etmiştir. Her hane Vergi-i Mahsusa adı verilen vergiyi vermektedir. Tanzimat Döneminde örfi vergilerin yerine ikame edilen Vergi-i Mahsusa, sancak ölçeğinde belirlenmekte ve önce kazalar arasında, ardından kasaba ve köyler arasında, son olarak vergi mükellefleri arasında mali ödeme güçlüklerine göre paylaştırılmaktaydı. Tablo 10’a bakıldığında köyde 23.452,50 kuruş vergi yazılmıştır. Bu miktar Temettuat Vergisi’nden sonra en fazla miktarı oluşturur. Toplam yıllık gelirin ise sadece %21,06’sını oluşturmaktadır.

35 _{Ayrıntı için tüm hanelere bakınız: COA, ML.VRD.TMT.d., Nu. 04512.}

36 _{Arzu Baykara Taşkaya, “1844 Tarihli Temettüat Kayıtlarına Göre Kütahya Sancağı’na Bağlı Şaphane Köyü’nün}

Sosyal Ekonomik Yapısı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya 2013, Sayı: 35, s. 247.

37 _{COA, ML.VRD.TMT.d., Nu. 04512, s. 4.} 38 _{COA, ML.VRD.TMT.d., Nu. 04512, s. 26, 37.}

75 Ağnam Resmi, koyun ve keçiden alınan vergidir. 1825-26 (H. 1241) yılında Ondalık Ağnam Resmi oluşturulmuştur. Bu vergi farklı toplanma şekli içermekteydi. Tanzimat’la beraber bu vergi, koyun başına nakit olarak 5 kuruş olarak alınmaya başlanmıştır Ağnam, büyükbaş hayvanlardan alınamazdı. 1844-45 (H. 1261) tahrirlerinde Ağnam Resmi kimi zaman koyun ve keçi ayrı ayrı belirlenerek yazılıyordu. Bu oran 1844 yılında 0,5 kuruştu. Bu defterlerde tespit edilen Ağnam Resmi Aşar’a ekleniyordu39_{. Sağmal keçi, sağmal} koyun, kısır koyun, kısır keçi olarak Bulak Köyü’nde küçükbaş hayvan görülmektedir. Hane 2 en fazla küçükbaş hayvana sahip hanedir40_{. Tablo 10’a bakıldığında köyde 441 kuruş Adet-i Ağnam Vergisi} verilmiştir. Bu miktar toplam verginin en az olanıdır. Köyde 8 hane sahibi küçükbaş hayvan yetiştirmektedir. Toplam yıllık gelirin ise sadece %3,98’ini oluşturmaktadır.

Tablo 10’a bakıldığında toplam vergi miktarı 111.363 kuruştur. Toplam vergi miktarının %74,86’sını Temettuat Vergisi, %21,06’sını Vergi-i Mahsusa, %3,68’ini Aşar Vergisi ve %0,40’ını ise Adet-i Ağnam oluşturmaktadır.

SONUÇ

Bolu Eyaleti Viranşehir Sancağı Zağferanbolu Kazası’nın idarî taksimatı içerisinde yer alan Bulak Köyü 226 haneli bir köydür. Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır ve köy hâlkının Müslüman olduğu anlaşılmaktadır.

Ekili arazisi olan Bulak Köyü’nde tahıl ürünleri, üzüm, meyve, bostan üretilmektedir. Tahıl ürünleri köye özgüdür. Dikkati çeken tahıl ürünü ise karıklıdır. Adı geçen tahıl ürünü 86. Hanede karıklı buğdayı olarak kaydedildiğinden bir tür buğday olduğu anlaşılmaktadır. Hayvancılıkta ise büyükbaş, küçükbaş ve binek-yük hayvanları görülmektedir. Hayvan çeşitliliği çok yoktur. Büyükbaşlarda en çok bulunan hayvan türü kara sığır öküzüdür. Gelir getiren tek büyükbaş hayvan ise sağmal inektir. Gelir getiren en çok hayvan ise küçükbaş hayvandır. Küçükbaş hayvanlardan en çok gelir getiren ise sağmal keçidir. Binek-yük hayvanlardan köyde en çok bulunan ise merkeptir. Ahmet, Mehmet, Mustafa ise en çok görülen isimlerdir. Köyde kişileri aşağılayan ya da onurlarını kıran lakaplar fazla görülmemiştir. Ayrıca köyde ihtiyaç sahibi insanlara köylülerin yardımcı olduğu anlaşılmaktadır. 3 hanede meyve ağaçları bulunmaktadır.

Bulak Köyü’nde toplam verginin çoğunluğunu Temettuat Vergisi oluşturmaktadır. Temettuat Vergisi ise yıllık gelirden, meslekten, zuhurattan olmak üzere hane sahibinin durumuna göre alınmıştır. Aşar Vergisi ekilen tahıl ürünlerinden, üzümden, bostandan, değirmenden alınmıştır. Bu tahıl ürünleri ise karıklı, buğday, arpa ve siyazdan oluşmaktadır. Köyde üzüm, bostan ve safran ekimi görülmektedir. 5 hanede değirmen bulunmaktadır ve bu değirmenlerden elde edilen gelir ise 600 kuruştur. Adet-i Ağnam, Aşar ve Rüsumat Vergisi’ne dâhil edilmiştir. Ağnam Resmi ise koyun ve keçiden alınmıştır. Köyde çok fazla küçükbaş hayvan bulunmamaktadır. Köy Müslüman köyü olup 226 hanelik köyde yardımsever insanların olduğu görülmektedir. Şunun bunun yardımıyla ya da köylünün yardımıyla geçinmekte olduğu görülen bazı hane sahipleri vergiden muaf tutulmuştur.

39 _{Arzu Baykara Taşkaya, “1844 Tarihli Temettüat Kayıtlarına Göre Kütahya Sancağı’na Bağlı Şaphane Köyü’nün}

Sosyal Ekonomik Yapısı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya 2013, Sayı: 35, s. 247.

76 Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Maliye Varidat Kalemi içinde yer alan 1844-1845 yıllarına ait 04512 numaralı Temettuat Defteri’nden elde edilen bilgilere göre Bulak Köyü’nün emlak, arazi, hayvan, meslek, hane sahiplerinin isimleri elde edilmiştir.

KAYNAKÇA