BOA, Y.PRK_MŞ, 5/19.

147 mezkûrenin vâsıta-i tab‘ı olup bi’l-celb isticvâb olunan tekâyâ Müfettişi Muhtar Efendi’nin varaka-i cevâbiyyesi dahi ma‘an arz ve takdim kılındı.

Risâle-i mezkûre münderecâtı mesâil-i diniyyeden ibâret olup ancak müşârün-ileyhin taht-ı riyâsetinde bulunan bir heyet-i resmiyyece tab‘ında ihtilâf-ı ârâ vuku‘uyla ruhsat-ı resmiyye verilmemiş iken Mısır’a kadar gönderilerek tab‘ ve neşrine ve bilâ-istîzân nâm-ı nâmi-i Hazret-i Hilâfet-penâhilerine nisbetle tevsîmine cüret edilmesi hâiz olduğu sıfat-ı ilmiyeye ve muktezâ-yı ubudiyete münâfi ve takdir-i derecâtı her hâlde menût-ı rey-i zerrîn-i ilhâm-karîn-i âli olmağla ol bâbda ve kâtıbe-i ahvâlde emr u fermân veliyyü’l- emr ve’l-ihsân efendimiz hazretlerinindir.

El-abdü’d-dâ‘i Şeyhülislam Mehmet Cemalettin

El-abdü’d-dâ‘i Müsteşar İbrahim Hakkı

2. Belge

Hüve

Huzûr-ı Âli-i Hazret-i Meşihat-penâhiye

Numara 37

Tövbe hakkında kaleme almış oldukları risalenin li-ecli’t-tedkîk Tedkik-i Müellefat Heyetine havalesine dair Şeyhizâde Semahatlü Mehmet Tevfik Efendi hazretleri tarafından bi’t-takdim havâle buyrulan melfuf arzuhâl risâle kıraat ve mütâla‘a olundu.

Mezkûr risâlede beyân olunan “Li-enne’t-tevbe vâcibün alallahi te‘âla” kaziyyesi “lakin lâ aklen kemâ zehebe ileyhi’l-Mutezile bel sem‘an ve va‘den” kaydıyla mukayyed olduğu cihetle tabında bir beis olmadığının müşârün-ileyhe tefhimiyle taleb buyurdukları hâlde keyfiyetin Maarif Nezaret-i celilesine izbâr buyrulması bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.

Fî 11 Rebî‘ülahir sene 1310

Ed-Dâ‘i Süleyman Sırrı Ed-Dâ‘i Ahmet Nazif

Risale-i mezbûrede iddi‘a olunan “vücûb-ı kabülü’t-tevbe alellah” kaziyyesini tetebbu‘ ettiğim kütüb-i mu‘tebereye muvafık bulamadığım cihetle tasdik ve kabulüne muvafakat edemeyeceğim arz olunur.

Ed-dâ‘i Yahya Reşit

“Vücûb-ı alellahi Teâlâ” meselesine kâil olamadığımdan ve ıtlâkına cüret edemediğimden işbu risâlenin kabulü cihetine gidemeyeceğimi şerh ve arz ederim.

148 li-enne’t-tevbe kabulühâ “vâcibun alellahi Teâlâ” kaziyyesi ihrâc olunmadıkça tasdik edemeyeceğimi müş‘ir iş bu mahâlle şerh verildi.

Ed-dâ‘i Ali Rıza

3. Belge Mehmet Tevfik Efendi’nin Tevbe risalesini Mısır’da bastırması sebebiyle sadaretten hakkında tahkikat yapılması talebi.

Bihi Yıldız Saray-ı Hümayunu

Başkitâbet Dairesi

Meclis-i Tedkik-i Müellefat Reisi Tevfik Efendi tarafından telif edilip meclis-i mezkûrca resmen mahzur mütalaa edilerek tasdik edilmeyen risaleye efendi-i müşârün-ileyh cânibinden Hamidiye ismi verilerek ve Mısır’a gönderilerek orada tab ettirildiği ve buraya celb edilen nüsah-ı matbuasından bir takımının dağıtılmış ve bir takımının dahi dağıtılmak üzere bulunmuş olduğu istihbar kılınmış olup ma‘lûm-ı vâlâ-yı Meşihat-penâhileri üzere meclis-i mezkûrdan bi’t-tedkik tasdik edilmeyen bir eser veya telifin tab ve neşri nizâmen memnu olduğu ve efendi-i müşârün-ileyh kazeskerlik pâye-i celilini ihrâz etmiş kudemâ-yı dâiyân-ı saltanat-ı seniyyeden bulunduğu hâlde reisi olduğu meclis tarafından resmen mahzur mütâla‘a edilerek tasdik edilmeyen bir eserini nâm-ı nâmi-i şâhâne ile tevsîm etmiş ve bunu Mısır’da tab‘ ettirerek neşr eylemesi bir politika maksadına mebni olmak dahi vârid-i hâtır kılınması şeref-sâdır olan emr u fermân-ı hümâyûn-ı Hazret-i Hilafet-penâhi iktizâ-yı âlisinden bulunmuş olmağla ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.

Fî 27 Rebi‘ülevvel sene 1311 fî 25 Eylül sene 1309

Serkâtib-i hazret-i şehriyâri

4. Belge

Meşihat’e tezkire-i hususiyye müsveddesi sureti Tarih 27 Rebi‘ülevvel sene 1311

Tarih-i Tebyizi fî 27 Rebi‘ülevvel sene 1311 fî 25 Eylül sene 1309

Meclis-i Tedkik-i Müellefat Reisi Tevfik Efendi tarafından telif edilip meclis-i mezkûrca resmen mahzur mütala‘a edilerek tasdik edilmeyen risaleye efendi-i müşârün-ileyh canibinden Hamidiye ismi verilerek ve Mısır’a gönderilerek orada tab‘ ettirildiği ve buraya celb edilen nüsah-ı matbu‘asından bir takımının dağıtılmış ve bir takımının dahi dağıtılmak üzere bulunmuş olduğu istihbar kılınmış olup ma‘lum-ı vâlâ-yı Meşihat-penahileri olduğu üzere meclis-i mezkûrdan bi’t-tedkîk edilmeyen bir eser veya telifin tab‘ ve neşri nizâmen memnu‘ olduğu ve efendi-i müşârün-ileyh kazaskerlik pâye-i celilini ihraz etmiş kudemâ-yı

149 dâ‘iyân-ı saltanat-ı seniyyeden bulunduğu hâlde reisi olduğu meclis tarafından resmen mahzur mütalaa edilerek tasdik edilmeyen bir eserini nam-ı nâmi-i şâhâne ile tevsîm etmesi ve bunu Mısır’da tab‘ ettirerek neşr eylemesi bir politika maksadını mütebenni olmak dahi vârid-i hâtır olmasıyla şâyân-ı dikkat mevâddan bulunduğundan bu bâbda olan ma‘lumât ile cereyan eden muamelatın arz-ı atebe-i ulyâ kılınması şeref-sâdır olan emr u fermân hümâyûn-ı hazret-i Hilafet-penâhi iktizâ-yı âlisinden bulunmuş olmağla ol bâbda.

Mukâbele edilmiştir.

Kulları Mehmet Cevat Kulları Kazım

Abd-i memlukları Süreyya

5. Belge

Hüve

Tedkik-i Müellefat Reisi Tevfik Efendi hazretlerinin Mısır’da tab‘ ettirmiş olduğu risalenin suret-i tab‘ı hakkındaki ma‘lumat-ı dâiyânem ber-vech-i âti arz ve beyân olunur.

Şöyle ki efendi-yi müşârün-ileyh bir kitab tab‘ ettireceğinden bahisle Mısır’da bildiğim bir matbaacı var ise beyan etmekliğimi ifade edip dâ‘ileri de Matbaacı Tûba nâm kimesneyi bildiğimi Dersaadet’te Şeyh İbrahim nâmında bir adamı olduğunu beyân etmemle bastıracağı kitabın bir formasını kaça bastıracağını suâl eyle demesi üzerine, merkûm Şeyh İbrahim’e suâl eylediğimde Mısır’a mektup yazıp alacağı cevabı bildireceğini ve yazdığı mektuba aldığı cevapta bin nüshasını üç Mısır lirasına basacağını söylemesine mebni ol vechle bin nüsha bastırıp yüz nüshasını Mısır’da dağıttırarak mütebâki dokuz yüz nüshasını Dersaadet’e gönderilip müşârün-ileyhe teslim olunmuştur.

29 Rebî‘ülevvel sene 1311

Tekâyâ Müfettişi ed-dâ‘i [Mühür] Ahmet Muhtar

6. Belge

Hüve

Makam-ı Âli-i Meşihat-penâhiye Şeref-vârid olan suâl-i şâhâneye ber-vech-i âtî cevab verilir şöyle ki

Risâle-i âcizâneme Hamidiye tesmiyesinin sebebi kütüb-i sâirede hususuyla Beyrut’ta matbu olan Şeyh Cisr’in risalesinde olduğu gibi mücerred teberrük ve teyennümen maksadına mebni olup başka türlü bir maksadım yoktur.

150 Mısır’da tab ettirilmesi bahsine gelince risale-i mezkûremiz Ebu Mansur Maturîdî ve Hasan Eşarî kullarını ve bir çok kütüb-i matbu‘a-i tefâsiriyye ve ehâdisiyye ve usûliyye ve kelâmiyye ve sûfiyyede münderiç olub her türlü mehâzirden sâlim olan tövbenin kabulünün vücûb-ı âdi ve va‘di ile vâcib olduğuna dair akvâl-i eimme-i diniyyenin cem ve telifinden ibaret olmasına mebni leffen takdim-i pîşgâh-ı âlileri kılınan dört aded suretten malûm-ı âli-i Meşihat-penâhileri olacağı vechle azasan mekremetlü Süleyman Sırrı ve faziletlü Hafız Ahmet Efendiler tasdik ve kabul ve diğer azadan mekremetlü Rıza ve faziletlü Yahya ve mekremetlü Hâlis Efendiler bu bâbda eimme-i dini teçhil ve tahkir ile beraber risâle-i mezkûrede vücûb-ı va‘di muharrer deyu adem-i tasdikte bulunmaları üzerine risâle-i mezkûre makam-ı Meşihat’ten li-ecli’t- tedkik Fetvahâne-i âliye havale buyrulmuş idi. Tövbenin kabulünün vücûb-ı vadi ile vâcib olduğuna dair akvâl-i eimmede mahzur olmadığı oradan fî 5 Şaban sene 1310 tarihiyle muvarrah müzekkire ile beyan olunmuş iken tab‘ının cevaz ve adem-i cevazına dair sekiz ay müddet içinde dâ‘ilerine hitâben tebligât-ı resmiyye icrâ olunmadığı hâlde bi-aynihi mesele-i mezkûreyi hâvi olan Muhyiddin-i Arabî hazretlerinin Tercüman-ı Eşvâk nâm kitâbını risâlemizin adem-i tasdikinde ısrar eden azâ-yı mûmâ-ileyhimin tasdikleri üzerine derhâl muâmele-i resmiyyenin icrâ buyrulması bura matbaalarında her türlü mahzurdan sâlim olan risâlemizin adem-i tab‘ı tarafı müstelzem olduğu âşikâr olmağla ber-vech-i maruz menkulün anhı kütüb-i matbua-i mutebere olduğuna ve Fetvahâne-i âliden musaddak bulunduğuna ve tövbenin gayr-i merdûd olduğunu hâlka ilân müte‘addide hâdis-i Nebeviyye ile sâbit idüğüne binâen tebşîrât-ı Kurâniyye ve ehâdisiyyeden benim gibi pür-günah olan ibâd-ı müslimîni hissedâr etmek ve zaman-ı şâhânede eimme-i müşârün-ileyhimin yâver-i ağyâra karşı pâyimâl olan nâmuslarını ikmâl eylemek niyet-i hâlisasıyla eczâ-yı memalik-i şâhâneden olan Mısr-ı Kahire’de sâirlerinin müellefâtı misillü tabına mecburiyet hâsıl olduğu ma‘ruzdur.

Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehu’l-emrindir. Fî 29 Rebi‘ülevvel sene 1311

Nâzır-ı Meclis-i Meşâyih ve Reis-i Meclis-i Tedkik-i Müellefât [Mühür] es-Seyyid Mehmet Tevfik

7. Belge

Meşihat’e tezkire-i hususiyye müsveddesi

Tarih 27 Rebiülevvel sene 1311

Tarih-i Tebyizi fî 27 Rebiülevvel sene 1311 fî 25 Eylül sene 1309

Meclis-i Tedkik-i Müellefat Reisi Tevfik Efendi tarafından telif edilip meclis-i mezkûrca resmen mahzur mütala‘a edilerek tasdik edilmeyen risaleye efendi-i müşarün-ileyh canibinden Hamidiye ismi verilerek ve Mısır’a gönderilerek orada tab‘ ettirildiği ve buraya celb edilen nüsah-ı matbu‘asından bir takımının dağıtılmış ve bir takımının dahi dağıtılmak üzere bulunmuş olduğu istihbar kılınmış olup malum-ı vâlâ-yı Meşihat-penahileri olduğu üzere meclis-i mezkûrdan bi’t-tedkik edilmeyen bir eser veya telifin tab‘

151 ve neşri nizâmen memnu olduğu ve efendi-i müşarün-ileyh kazaskerlik pâye-i celilini ihraz etmiş kudemâ-yı dâ‘iyân-ı saltanat-ı seniyyeden bulunduğu hâlde reisi olduğu meclis tarafından resmen mahzur mütalaa edilerek tasdik edilmeyen bir eserini nam-ı nâmi-i şâhâne ile tevsîm etmesi ve bunu Mısır’da tab‘ ettirerek neşr eylemesi bir politika maksadını mütebenni olmak dahi vârid-i hâtır olmasıyla şâyân-ı dikkat mevâddan bulunduğundan bu bâbda olan ma‘lumât ile cereyan eden muamelatın arz-ı atebe-i ulyâ kılınması şeref-sâdır olan emr u fermân hümâyûn-ı hazret-i Hilafet-penâhi iktizâ-yı âlisinden bulunmuş olmağla ol bâbda.

Mübelliği Arif Bey, Müsevvid, Mübeyyiz Mehmet Cevat SONUÇ

Hz. Peygamber’in nesebine mensup Çerkeş Şeyhizâde Osman Efendi’nin oğlu olan Mehmet Tevfik Efendi, Osmanlı devletinin son dönemlerinde yaşamış, devletin çeşitli kademelerinde muhtelif görevler yapmış ve kıymetli eserler kaleme almış çok yönlü, müdekkik, velûd bir âlimdir.

Biyografisi, ilim serüveni, hizmet hayatı, ilim dünyasına katkıları ve Kelâm eserlerini ele aldığımız tebliğimizde Mehmet Tevfik Efendi’nin eserleri ve hizmetleriyle Çerkeşîler sülalesinin nâmını bir üst seviyeye çıkardığı görülmektedir.

Mehmet Tevfik Efendi’nin eserleri incelendiğinde dönemin siyasî, edebî, itikadî ve tasavvufî tartışma ve meselelerine kayıtsız kalmayarak birçoğuna cevap ve reddiye olmak üzere eser ve risaleler kaleme aldığı ayrıca Edebiyat, Tasavvuf, Akaid, Kelam, Mantık, Arap dili, Sarf, Nahiv alanında çocuktan yetişkine farklı yaş gruplarına yönelik eserler yazdığı ve yazı yazmayı hayatının vazgeçilmez bir parçası hâline getiren velûd bir müellif olduğu açıkça görülmektedir. Eserlerinin çoğunu Arapça olarak kaleme alması, Arap diline olan vukûfiyeti ve ilmiye geleneğine göre şerh, haşiye, izah ve talikat gibi yöntemleri benimsemesi ise medrese hocalığındaki ustalığını göstermektedir. Ayrıca klasik edebiyatın teknik ve kültürüne hâkim olan Mehmet Tevfik Efendi bu husustaki maharetini de kasidelerinde göstermiştir. Eser, risale ve kasidelerinde öğretici bir üslup kullanmıştır. Bazı eserlerinde tercüme-i hâlini/otobiyografisini yazmış olması hayatıyla ilgili sağlıklı bilgilere ulaşmamızı kolaylaştırmıştır.

Aktif ve canlı bir hizmet hayatının yanında yirmi dört talebeye icazet vermesi, ilmi birikimini gelecek nesillere aktarma noktasında da duyarlı olduğunu göstermektedir.

Mehmet Tevfik Efendi’nin soy ağacı incelendiği kudsî ve köklü bir ulema ailesine mensup olduğu gibi kendi nesebinden mimar, mühendis, edebiyatçı olmak üzere pek çok sahada alanında uzman kişilerin yetiştiği de tespit edilmiştir.

Mehmet Tevfik Efendi’nin hizmet hayatına bakıldığında devletin birçok ilmî kadrosunda, heyet ve komisyonlarda aktif olarak görev aldığı ayrıca bu görevlerindeki başarısından dolayı nişanlarla taltif edildiği görülmektedir.

Mehmet Tevfik Efendi, her ne kadar Tedkik-i Müellefât Encümeni Başkanı olsa bile eserleri heyet tarafından incelenmeden matbaaya gönderilmemiştir. Hatta heyetteki bazı azaların uygun görmemesi hâlinde bazı eserlerinin basımına müsaade edilmemiştir. Bu da bize Şeyhülislamlıktaki birimlerin yetki ve otoriteye karşı istismar edilmediğini ayrıca heyetin başkanına bile itiraz edilmesi oldukça demokratik ve üyelerin

152 fikirlerini açıkça ortaya koyabildiği ve ulemanın ulemayı denetlediği bir çalışma düzeninin olduğunu göstermektedir. Yalnız, Mehmet Tevfik Efendi’nin Kelam alanındaki eserini İstanbul’da bastıramadığında Mısır’da bastırmak suretiyle İstanbul’a getirtmesi, onun yapacağı işlerde oldukça kararlı, fikirlerinin arkasında duran kendinden emin birisi olduğunu göstermektedir.

Mehmet Tevfik Efendi’nin arazi meselesi sebebiyle kurulan komisyona başkan olarak görevlendirilmesi, onun toplum nezdinde “âkil, âdil, hatırı sayılır ve arabulucu” bir niteliğe sahip vasıflı biri olduğunu düşündürmektedir.

Meclis-i Meşâyih Nazırlığı yapması, toplumda tasavvufla ilgili olan gelişme, münazara ve tartışmaları takip ederek gerekli reddiyeleri yazması aslında tarikat ve tasavvufa verdiği değerin bir göstergesidir.

Eserlerinin çoğunu Arapça kaleme alması, ilim diline vukûfiyetinin de bir nişanesidir. Eserlerinde âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerden yaptığı iktibaslar temel islamî ilimlere olan hâkimiyetini göstermektedir.

Eserlerinde sadece soyut konuları değil, içinde yaşadığı toplumun temel dinamikleriyle ilgili ve toplumu sarsan olayları da ele alması etrafında olup biten olaylara karşı duyarlı bir âlim olduğunu göstermektedir.

Müderris, mutasavvıf, şair, edebiyatçı ve kelamcı kimliğiyle Mehmet Tevfik Efendi’nin eserleri tüm zamanlara ışık tutabilecek nitelikte bir şahsiyet olduğunu açıkça göstermektedir.

Sonuç olarak tebliğimiz, Safranbolu’da görev yapmış, Osmanlı ulemasını ilmî ve fikrî yönden derinden etkileyen, kelamî ve tasavvufi görüşleriyle temâyüz eden mutasavvıf, şâir çok yönlü bir âlimin portresini çizmesi açısından önemlidir.

KAYNAKÇA

A. ARŞİV KAYNAKLARI

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)

İbnü’l-emin, Ensâb, nr. 18, 19, 14; BOA, İ.DH. 893/71041, H-10-10- 1300; BOA, BEO, 79/5896, H-07-03-1310; BOA, Y.PRK, 5/19

İstanbul Müftülüğü, Meşihat Arşivi,

Sicill-i Ahvâl Dosyaları, nr. 24/13, orijinal kayıt nr. 169a.

İstanbul Müftülüğü, Meşihat Arşivi,

I. Bölüm, defter nr. 57, s. 290-291; II. Bölüm defter nr. 1784, s. 71: defter nr. 1784, s. 87 ve 94

İstanbul Müftülüğü, Meşihat Arşivi,

Sicill-i Ahval defteri, defter nr. 59, s. 29

İstanbul Müftülüğü, Meşihat Arşivi,

MŞH, EO, 333/30; MŞH, EO, 253/81; MŞH, EO, 396/28.

İBB, Atatürk Kitaplığı, YRY_Osm_00181/03, 492.7 ŞEY 492.7 ŞEY 1308 H/1887-1888; YRY_Osm_00181/04, 811.24 ÇER 811.24 ÇER 1304 H/1887 1;

OE_TK_02725/04, 492.72 ÇER 492.72 ÇER 1304 H/1887

153

1305 H/1887-1888; YRY_Osm_00181/02, 297.4 ŞEY 297.4 ŞEY 1306 H/1889 1; OE_TK_00587, 297.4 MEH 297.4 MEH 1307 H/1890 1; OE_TK_02725/07, 297.4 ÇER 297.4 ÇER 1301 H/1884 1;

OE_TK_01301, 297.4 TEV 297.4 TEV 1311 H/1893

1; OE_TK_02725/08, 297.4 ÇER 297.4 ÇER [t.y.] 1; OE_Arp_1458, 1305 H/1887-1888; OE_Arp_1005, 297.84 MEH.R 297.84 MEH.R 1310 H. 1; OE_TK_02725/01, 160 ÇER 160 ÇER 15 Rebiülevvel 1295/19 Mart 1878

Atıf Efendi Kütüphanesi, Atıf Efendi Eki, Kayıt No: 4656, Varak Arası 45-49, Arapça; Kayıt No: 4653, Varak Arası 1-13, Arapça; _{Kayıt No: 4657, Varak Arası 43-44;}

Kayıt No: 4658, Varak Arası 41-43, Arapça; Kayıt No: 4654, Varak Arası 28-40, Arapça

Süleymaniye Kütüphanesi Nuri Arlasez, no: 236; İbrahim Efendi Bölümü, Kayıt No: 57449, Osmanlıca.

İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi

Arapça Yazmalar, Kayıt No: 1342

B. YAZILI KAYNAKLAR

Akakuş, Recep “Reîsülkurrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34: 545- 546, Ankara: TDV Yayınları, 2007.

Akpınar, Yavuz “Ali Turan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 41: 408, Ankara: TDV Yayınları, 2012.

Aydın, Bilgin: “Meclis-i Meşayih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28: 247-248, Ankara: TDV Yayınları, 2003.

Aydın, Bilgin ve dğr.: Şeyhülislamlık (Bâb-ı Meşîhat) Arşivi Defter Kataloğu, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2006.

Aydın, M. Akif “Osmanlı Devletinde Mahkeme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27: 341-344, Ankara: TDV Yayınları, 2003.

Azamat, Nihat “Çerkeşi Mustafa Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm

Ansiklopedisi, 8: 272-275, Ankara: TDV Yayınları, 1993.

Bayram, Sadi “Hayatını Vakıflara Vakfeden Y. Mimar Mühendis Prof. Dr. Yılmaz Önge”, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 11 (2015): 94-104.

Dönmez, Necmi “Görünenin Ötesi Selim Turan’ın Tez-Antitez-Sentez’e Dayalı Sanat Serüveni”, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi, (2017): 15-26.

Eliaçık, Muhittin “Hâlvetiye-Şa’baniye Pîr-i Sânîsi Çerkeşî Mustafa Efendi’nin Torunu Muhammed Tevfik Efendi ve Hediyyetü’s-Sıbyan Adlı Eseri”, I. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Veli Sempozyumu, 2, Kastamonu (2012): 179-186.

“Çerkeşîzâde Muhammed Tevfîk Efendi’nin Vatan Kasidesi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1): 51-

154

73.

Hâlid, Hâlil Bir Türk’ün Ruznâmesi ve İngiliz Siyaseti Üzerine Yazıları, Trc. Refik Bürüngüz, İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.

Işık, Ayhan Meşihat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.

Işık, Ayhan “Osmanlı Devletinde Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi ve Meşîhat

Arşivindeki Nakîbü’l-Eşrâf Defterleri”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 8, (Aralık 2014): 213-286.

İmamoğlu, İbrahim Hakkı

“Meşihat Arşivi Belgelerinde Atama Usul ve Esasları Çerçevesinde Sinop Müftüleri ve Şehir/Sivil Hayat,” Uluslararası Geçmişten

Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı,

C. II, (ss. 925-932), Sinop, 2018.

Karpuz, Haşim “Mehmet Yılmaz Önge”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34: 85-86, Ankara: TDV Yayınları, 2007.

Mehmet Tevfik Efendi: Kaside-i Tevfîk, İstanbul: Mihrân Matbaası, 1304.

Öztürk, Kurtuluş: Cambridge’de Bir Türk Eğitimci (Hâlil Hâlit Bey: 1869-1931), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005.

Özcan, Nuri “Koğacızade Mehmet Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm

Ansiklopedisi, 28: 454-455, Ankara: TDV Yayınları, 2003. Sağlam, Nevzat

Sağlam, Nevzat

“Safranbolulu Bir Âlim Mehmet Rıfat Efendi: Hayatı ve İcazetnâmesi”, Dünden Bugüne Safranbolu’da Dini Hayat, Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yay., Safranbolu, (2016): 171-200.

“Safranbolulu Bir Müftü Mustafa Asım Efendi: Hayatı ve İcazetnâmesi” Dünden Bugüne Safranbolu’da Dini Hayat, Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yay., Safranbolu, (2016): 140-170.

Sona, Fatih “Çerkeşşeyhizade Muhammed Tevfik Efendi’nin Nasihatnamesi”,

Çankırı’nın Manevi Mimarları, Sempozyum Bildirileri, Çankırı, (2017): 105-116.

Tanman, Saffet Ilgaz Dağlarından Batnas Tepelerine, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.

Yeşil, Şeyma Çerkeşîzâde Mehmet Tevfîk Efendi ve Kasâid-i Tevfîk’i, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.

Yurdakul, İlhami İlmiye Merkez Teşkilatı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.

Yücer, H. Mahmut: “Bir İbni Arabi Müdafaası: Çerkeşizâde Mehmed Tevfik Efendi ve Levâyihu’l-Kudsiyye Fî Fedâili’ş-Şeyhi’l-Ekber Edlı Eseri,” Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, İbnü’l-Arabî Özel Sayısı, 21, (2008): 331-351.

155

EKLER