AÇISINDAN MUKAYESESİ (XVIII-XIX ASIRLAR) Aııtmamat KARIE
MÜNASEBETLERİ A TARİHÇE
B. İŞLEYİŞİ AÇISINDAN MÜKAYESE EDİLİŞİ
VIII. CEZA TÜRLERİNİN MUKAYESESİ
Hokand Hanlığı’ndaki şerî mahkemelerde verilen ceza türlerine şahitlik eden Çarlık Rus bilim adamlarından Ostroumov, hanlıkta ölüm cezasının olduğunu dile getirmiştir.80 Aynı şekilde Nazarov şerî mahkemelerde recim cezasının olduğunu söylerken, 1830 yıllarında Taşkent’te bulunan ve recim cezasına bizzat şâhitlik eden Potanin ise, kâdıların zinâ yapan kadını minarenin tepesinden atma şeklinde gerçekleştiğini söylemiştir.81 Yine Hokand Hâlığı’nın önder ve meşhur mutasavvıfı (1865-1875) Ahmet Hâlife’nin daha sonraki zamanlarda ehl-i sünnet akide çizgisinden ayrılması ve kendisinin peygamberlerden de yüksek mertebede bulunduğunu iddia etmesi nedeniyle, Taşkent şehrinin Şeyhantur ve Beşagaç kasabasının kâdıları tarafından idam cezasına çarptırılmıştır.82 Ayrıca Nazarov ve Potanin Hokand Hanlığı’ndaki şerî mahkemelerde “kısas”, “diyet”, “el kesme”, “parmak kesme”, “kulak kesme”, “göz oyma”, “diri diri toprağa gömme”, “mahkûmu el ve ayaklarını atlara bağlayarak uzuvlarını koparma” gibi cezaların uygulamada olduğunu da dile getirmişlerdir.83
Yılmaz, Safranbolu Şer‘iyye Sicili: 2149 Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
79 Şeriyye Sicilleri’nin içeriği ve sicillerin muhafaza edildiği arşivlerle ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Ayhan Işık, “İstanbul
Müftülüğü Bünyesindeki Arşivler, Şeriyye Sicilleri ve Meşihat Arşivi”, Arşiv Dünyası, 2007, S. 10, s. 11-20; Işık, “Şeriyye Sicilleri Arşivi”, Ağa Kapısından Şeyhülislamlığa istanbul Müftülüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2019, s. 233-243.Sadece örneklik bazında bu konuyla ilgili bkz; Ahmet ERKARTAL, Sicill-i Ahval Defterlerindeki Safranbolulu (Zağfiranbolulu) Memurlar (1879-1909), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekim-2007; Recep Karacakaya-İsmail Yücedağ-Nazım Yılmaz, Safranbolu
Şer‘iyye Sicili: 2116 Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
80 N. P. Ostroumov, Sartı-Etnografiçeskie Materialı, Taşkent: Tipo-Litografiya torg. Doma “F. i G. Br. Kamenskie”,
1896, s. 69-71.
81 Nazarov, O. R., Zapiski O Nekotorıh Narodah i Zemlyah Sredney Çasti Azii, Moskva: yb.1968, s. 52-53; N. İ.Potanin, Kırgızskie Stepi Kokandskogo Hanstva v Naçale XIX Stoletiya po Opisaniyu Guberskago Pravleniya, byb: yb. 1902, s.
232.
82 N. P. Ostroumov, Sartı-Etnografiçeskie Materialı, Taşkent: Tipo-Litografiya torg. Doma “F. i G. Br. Kamenskie”,
1896, s. 231.
83 N. İ. Potanin, Kırgızskie Stepi Kokandskogo Hanstva v Naçale XIX Stoletiya po Opisaniyu Guberskago Pravleniya,
49 Bununla birlikte sicillerde görülen ceza türlerini özetle; fakirlikten ötürü kendisine miras bırakmayan babasını dava eden oğlunun davasının dinlenmemesi,84 herhangi bir şerî izin olmaksızın kocasının evinden bir gün ve bir gece dışarı çıkan kadının nafaka, kisve, hidâne, süknâ haklarından mahrum bırakılması,85 vekilin müvekkili adına yaptığı akitlerin zararına olması hâlinde vekilin ödemeye mecbur bırakılması,86 karısına izafet etmeksizin talak vermenin talakın mahâlli kadın olması hasebiyle geçersiz sayılması,87 küçük kızı olan karısını boşayan kocadan kadının nafaka talep etmesine karşılık nafakadan mahrum bırakılarak, küçük kızın hidâne hakkını herhangi bir ücret beklemeksizin ona bakan teyzesine verilmesi,88 vâkıfın kendisinin vefatından sonra okuması üzerine yaptığı vakfın geçerliliğine ve Kuran okuyucuyu tayin etmesinin ise batıl olduğuna hükmedilmesi89 gibi oldukça çeşitli dava örneklerinin bulunduğunu söylemek mümkündür.
Safranbolu şer‘iyye sicillerindeki ceza türlerini ilk beş sicil defterinden hareketle kısaca ele almaya çalışacağız. Safranbolu şer‘iyye sicillerinde: Safranbolu’nun Kıranköy sakinesi Nikola kızı Sultan’ın baba miras arazisi konusunda Aci Avram oğulları İstazol, Preşkova’lara karşı haksız yere açtığı davanın kendi aleyhine sonuçlanması,90 Anadolu topraklarında ziraat işletiminin kötüleşebileceği ihtimaline binaen bazı ziraatçılara İstanbul’a gitmeleri için mürur tezkeresinin verilmemesi,91 askeriyeden firar edenlerin cezalandırılması,92 mürur tezkiresi olmayanın İstanbul’dan taşraya ve taşradan İstanbul’a gidip gelmemesi, özellikle Rum tebaasının Osmanlı topraklarında izinsiz dolaşmalarına müsaade edilmemesi,93 İranlı ve diğer tüccarların gümrük vergi oranının yüzde on ikiye yükseltilmesi,94 ahlaksız hareketleri sebebiyle Bilecikli Azeboğlu Hacı Mustafa’nın Safranbolu’ya sürgün edilmesi,95 vakit namazlarını cemaatle kılmayanların cezalandırılması,96 askeriyede işlenen suçların askerî mahkeme tarafından cezalandırılması,97
s. 52-53; S. K. Koconaliev, Sud i Ugolovnoe Obıçnoe Pravo Kırgızov do Oktyabrskoy Revolitsii, Frunze: İzdatelstvo Akademii Nauk Kırgızskoy SSR, 1963, s. 45-48.
84 FOKM, No: 4/8. 85 FOKM, No: 4/7. 86 FOKM, No: 45-0001 87 FOKM, No: KP 10626-Pq 1720. 88 FOKM, No: KP 10633-pg 1727. 89 FOKM, No: 5/50.
90 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 6, Hüküm No: 13.
91 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 2, Varak No: 7, Hüküm No: 25.
92 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No:, Varak No: 7, Hüküm No: 17.
93 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 10, Hüküm No: 25/26; T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye Sicilleri, Defter No: 2, Varak No: 3, Hüküm No: 10; T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye Sicilleri, Defter No: 2, Varak No: 4, Hüküm No:13.
94 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 2, Varak No: 5, Hüküm No: 16.
95 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 12, Hüküm No: 30.
96 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 27, Hüküm No: 74.
97 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
50 Osmanlı gemilerinin yabancı tüccarlara satışının yasaklanması,98 Üsküdar’ın Kefçe Mahâllesi’nde
ikamet eden ve zina yaptığı sabit olan Ali kızı Fatma’nın memleketi Safranbolu’ya sürgün edilmesi99 gibi dava örnekleri bulunmaktadır.
Sonuç
Hukuk tarihi araştırmalarında şer‘iyye sicilleri birinci el kaynaktır. Bu sebeple, tebliğimizde Hokand Hanlığı ve Safranbolu şer‘iyye sicillerini birçok yönden mukayese etmemiz çalışmamızın orijinalliğini ortaya koymaktadır. Şer‘iyye sicillerinin araştırılması sonucunda, başta Hokand Hanlığı ve Osmanlı İmparatorluğu arasında çok iyi diplomatik ilişkilerin olduğu, bunun yanında şerî mahkemelerin yapısı ve işleyişi, hatta bu şerî mahkemelerde kayda geçirilen davaların bazı farklılıklarla beraber, genel olarak birçok açıdan, özellikle aynı karakteristik özelliklere sahip olduğu görülmüştür. Daha net bir ifadeyle söyleyecek olursak, aslında her iki ekolün şer‘iyye sicillerinde rastlanan dava ve cezalar, sicillerde kullanılan dil ve yazılar, kullanılan kağıt ve mürekkep türleri, sicillerde sıkça rastlanan kalıp tabirler hatta mühür türleri esasında büyük bir farklılık sayılmayacak kadar birbirleriyle benzerdir. Bu da ortak maziye sahip Osmanlı Müslümanları ile Hokand Hanlığı Müslümanlarının, hukuk ve toplum yapısı açısından bir olduklarını ortaya koyan en büyük kanıttır.
Kaynakça
Arsal, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
Aryol, M. Nihat, Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadılık Müessesesi, İstanbul: T.C. İş Bankası Kültür Yayınları, 2001.
Atar, Fahrettin, - Karıev, Aiitmamat, “Hokand Hanlığı’ndaki Yargı Kurumları Üzerine Kısa Bir Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 28, 2016,ss. 293-305.
Atar, Fahrettin, İslam Adliye Teşkilatı: Ortaya Çıkışı ve İşleyişi, Ankara: Gaye Matbaası, 1979.
Atar, Fahrettin, İslam Yargılama Hukukunun Esasları, İkinci Baskı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017.
Aydın, M. Akif, “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Kanun Hukukuna Doğru Geçirdiği Evrim”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı I, İstanbul, Bahar 2016,ss.14-15.
Aydın, Mehmet Akif, “Osmanlılar-Hukuki Adli Yapı”, DİA, C. 33, İstanbul, 2007, ss. 515- 521.
Aydın, Mehmet Akif, Türk Hukuku Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
Aytmambetov, D. O., Kultura Kirgizskogo Naroda Vtoroy Polovine XIX i Naçale XX Veka, Frunze: yb.1967.
Bababekov, H. N., İstoriya Kokanda, Таşkent: Fan, 2006.
Bekmirzaev, İ. İ., “Kaziyskie Uçrejdeniya v Maverannahre: Voznikovenie i Razvitie, İstoriçeskoy i Pravovoy Analiz”, Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, sy. 33, 2012, ss. 130-134.
98 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 36, Hüküm No: 102.
99 T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye
51
Beysembiev, Т.К., Коkandskay istoriografiya, Аlmata: ТОО “Print-S”, 2009. Beysembiev, Т.К., Таrihi Şahruhî kak istoriçeskiy istoçnik, Аlmata: Nauka, 1987.
Bosumbaeva, Ç. D., “Osobennosti Grajdanskogo Sudoproizvodstva v Obıçnom Prave Kırgızov v Pervoy Polovine XIX v”, Vestnik KRSU, c. 10, sy. 6, 2010,ss. 6-10.
Bregel, Yuri, An Historical Atlas of Central Asia, Leiden-Boston: Brill, 2003.
Bulduk, Üçler, Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergâna Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2006. Cin, Hâlil – Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, 3. Baskı, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1995, c. 1.
Davletşin, K., Otçet Kapitana Davletşina po Komandirovka v Turkestanskiy Krae i Stepniya Oblasti
dlya Oznoklemniya s Deyatrlnost Narodnıh Sudov, Sain Petersburg: M. M. Stasyuleviç Yayınevi, 1901.
Ekinci, Ekrem Buğra, “Osmanlı Devleti’nde Mahkemeler ve Kadılık Müessesesi Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2005, ss. 417-439.
Ekinci, Ekrem Buğra, “Tanzimat Devri Osmanlı Mahkemeleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 2000, Sayı: 31, ss. 764-773.
Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri (Tanzimat ve Sonrası), İstanbul 2010.
ERKARTAL, Ahmet, “Sicill-i Ahval Defterlerindeki Safranbolulu(Zağfiranbolulu) Memurlar (1879-1909)”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekim- 2007.
Eşonova, Nodirahan, Orta Osyoda Kozilik Sudlari Faoliyatining Hukukiy Asoslari (XIX-Asrning
İkinçi Yarimi va XX-Asrning 20-Yillari), Taşkent: Fan va Ta’lim Poligraf Basmohanasi, 2010.
Fayzullaev, R. - Аbdulahatov, N., Мuhammad Yusuf Hozin Marginanî, Таşkent: Sharq, 2013. FOKM (Ferganskoy Kravediçeskiy Oblastnoy Muzey) ve aşağıda zikredilecek sicil rakamları. FOKM, No: 10333/Pg 6732; No: Kp 10341/Pg 67/40; No: 165/166; No: 2/15; No: 4/7; No: Kp 10331/Pg 6730; No: 5/3; No: Kp 10626/Pk 1720;No: 4/8; No: 45-0001; No: 5/50; No: 5/23; No: Kp 10338/Pg 6737; No: Kp 10329/Pg 6728; No: Kp 10450/Pg 1660; No: Kp 10524/Pg 1700; No: Kp 10450/Pg 1660; No: KP 10633-pg 1727; No: 5/22; No: Kp 10638/Pg 1732; No: 5/13; No: 5/53; No: 5/41; No: Kp 10651/Pg 1745; No: Uk 1368/8.
Gedikli, F., “Şer‘iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar”, Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları:Tespitler, Problemler, Teklifler, Aralık, İstanbul, 2007.
Hâkimhon, Muhammed, Muntahabu’t-tavârih, Çev; Ş. Vahidov, Taşkent: Yangi Asr Avlodi Yayınları, 2009.
Hâlibay b. Mambet (Muhammed), Orus Leşkerinin 1269-1272 Senelerde Kılgan Futuhatları, Yay. Haz., N. Veselovskiy, S. Petersburg: Parovaya Skoropeçatnaya P. O. Yablonskago, 1894.
Hasanî, Macit, Turkiston Boskini, Taşkent: “Nur”, 1992.
Hasanî, Macit, Yurt Boynidagi Kiliç Yoki İstilo, s. 54-55, Vâlihanov, Ç., Sobrannie Soçinenie, Alamatı: Glavnaya Redaksiya Kazâhskoy Sovetskoy Ensiklopedii, 1984, c. 5.
Hokandî, Niyoz Muhammed, İbratü’l-havakin (Tarih-i Şahruhî), Çev; Ş. Vahidov-Ş. Umarov,
Hudoyorhan Avlodlari Tarihi, Taşkent: Turon Zamin Ziyo.
Hokandî, Мuhammad Niyoz, İbratü’l-Havâkin (Таrihi Şahruhî), Таşkent: Тuron Zamin Ziyo, 2012. Işık, Ayhan, “Şeriyye Sicilleri Arşivi”, Ağa Kapısından Şeyhülislamlığa istanbul Müftülüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (ss. 233-243), Ankara, 2019.
52
Işık, Ayhan, “İstanbul Müftülüğü Bünyesindeki Arşivler Şeriyye Sicilleri ve Meşihat Arşivi”, Arşiv
Dünyası, (ss. 11-20), İstanbul, 2007, S. 10.
İbret, İshakhon Töre, Tarihu Fergâna, Taşkent: Maanaviyat Yayınları, 2005.
İşanhanov, S. N., Каtalog monet Kokanda XVIII-XIX yy., Таşkent: İzdatelstvo “Fan” Uzbekskoy SSR, 1979.
Kara, İlyas, Türkistan’da Bir Bozkurt: Enver Paşa, Ankara: Kripto, 2018.
Karacakaya, Recep – Yücedağ, İsmail - Yılmaz, Nazım, Safranbolu Şer‘iyye Sicili: 2144
Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
Karacakaya, Recep – Yücedağ, İsmail - Yılmaz, Nazım, Safranbolu Şer‘iyye Sicili: 2149
Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
Karacakaya, Recep – Yücedağ, İsmail - Yılmaz, Nazım, Safranbolu Şer‘iyye Sicili: 2116
Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
Karacakaya, Recep – Yücedağ, İsmail – Yılmaz, Nazım, Safranbolu Şer‘iyye Sicili: 2133
Numaralı Defter, İstanbul: Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2013.
Karıev, Aiitmamat, “Kırgız Biy Mahkemeleri Hakkında Kısa Bir Analiz (XVIII-XX yy.)”, MÂNÂS Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2017, Cild-6, Sayı: 4, ss. 89-101.
Karimov, E. E. – Sultonova, G. N., – Allaeva, N. A. – Abdurasulov, U. A., Markazî Osiyo
Tarihi Zamonavî Medivistika Talkinida, Taşkent: Yangı Nashr, 2013.
Koconaliev, S. K., Sud i Ugolovnoe Obıçnoe Pravo Kırgızov do Oktyabrskoy Revolitsii, Frunze: İzdatelstvo Akademii Nauk Kırgızskoy SSR, 1963.
Kraft, İ. İ., Sudebnaya Çast V Turkestanskom Krae, Orenburg: Tipo-Litografiya İ. N. Jarinova, 1898.
Macit, Abdulkadir, “19. Asırda Hokand Hanlığı ile Osmanlı Devleti Arasındaki Münasebetler”, III. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı I, ss.123-136.
Magzunî, Ziyabidin (Maksım), Fergâna Handarının Tarıhı, Çev; Moldo Sabır Dosbolov- Omor Sooronov, Bişkek: Turar Basımevi, 2007.
Mırzo Olim Mahdum Hoci, Tarih-i Türkistan, Taşkent: Yangi Asr Avlodi, 2009.
Mızoolim, Muşrif, Ansabü’s-selatin va Tavarihü’l-havakin (Kukon Honliği Tarihi), Taşkent: Gofur Gulom Nomidagi Adabiyot va Sanat Noşriyoti, 1995.
Nalivkin, V. P. - Nalivkina, M., Oçerk Bıto Jenşinı Osedlago Tuzemnago Naseleniya
Ferganı, Kazan: Tipografiya İmperatorkago Universiteta, 1886.
Nalivkin, V. P., Кratkaya istoriya Kokandskogo Hanstva, Каzan: İmperiya, 1886.
Nazarov, O. R., Zapiski O Nekotorıh Narodah i Zemlyah Sredney Çasti Azii, Moskva: yb.1968.
Omorov, Timurlan, Kırgızların Türkistan Hanlıkları İle Münasebetleri (XV.-XIX.YY.
Arası), T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi Anabilim
Dalı), Ankara-2013, (Basılmamış Doktora Tezi).
Omurzakova, T., Кurmancan Datka: Epoha, Liçnost, Deyatiya, Бишкек: 1996. Ortaylı, İlber, Osmanlı Devletinde Kâdı, Ankara: Tarhan Kitabevi, 1994.
Ostroumov, N. P., Sartı-Etnografiçeskie Materialı, Taşkent: Tipo-Litografiya torg. Doma “F. i G. Br. Kamenskie”, 1896.
53
Otahanov, Fayzullah, “Кukon Honligidagi Dinî Unvonlar va Mansablar”, İmom Buharî Saboklari, 2010/3, ss. 214-216.
Potanin, N. İ., Kırgızskie Stepi Kokandskogo Hanstva v Naçale XIX Stoletiya po Opisaniyu
Guberskago Pravleniya, bşb. yb.1902.
Romadin, В.А. – Моkeev, А. - Аbdiev, Т., Кırgızdardın jana Kırgızstandın tarıhî bulaktarı, Bişkek: Меga Меdia, 2002.
Saray, M., Rus İşgali Devrinde Osmanlı İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî Münasebetler
(1775-1875), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994. Saray, Mehmet, Modern Kırgızistan’ın Doğuşu,
Ankara: Detamat Tanıtım, Tasarım, Matbaacılık, 2004.
Saray, Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî
Münasebetler (1775-1875), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
Serebrennikov, A., Kokandskiy Pohod 1875-1876.
Sodıkov, H.– Şamsutdinov, R. – Ravşanov, P. – Usmonov, K., Türkiston Çor Rusyasi
Mustamlakaçiligi Davrida, Taşkent: “Şark” Neşriyot, 2000, c. 1.
Soodanbekov, S. S., Obşestvennıy i Gosudarstvennıy Stroy Kokandskogo Hanstva, Bişkek: Kırgızskiy Gosudarstvennıy Nasionalnıy Universitet Yuridiçeskiy İnstitut, 2000.
Şeşen, Ramazan, “Buhâra”, DİA, c. 6: İstanbul: TDV Yay., 1992, ss. 363-367. Şimşir, N., Rus Devleti Tarihi, 1. Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2010.
T.C. Cumhurbaşkanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Safranbolu Şer‘iyye Sicilleri, Defter No: 1, Varak No: 6, Hüküm No: 13; Defter No: 1, Varak No: 7, Hüküm No: 17; Defter No: 1, Varak No: 10, Hüküm No: 25/26; Defter No: 2, Varak No: 3, Hüküm No: 10; Defter No: 2, Varak No: 5, Hüküm No: 16; Defter No: 1, Varak No: 12, Hüküm No: 30; Defter No: 1, Varak No: 27, Hüküm No: 74; Defter No: 1, Varak No: 27, Hüküm No: 76; Defter No: 1, Varak No: 36, Hüküm No: 102; Defter No: 1, Varak No: 36, Hüküm No: 105.
Tursunbaeva, N. S., “İnstitut Prisyagi Po Normam Obıçnogo Prava Kırgızov V Sostave Rossiyskoy İmperii”, Vestnik KRSU, c. 15, sy. 1, 2015.
Yoska, Erhan, “Muhammed Ali Han Dönemi (1822-1842) Hankand Hanlığı ile Osmanlı Devleti
İlişkileri”, History Studies International Journal of History, Volum 3/3, 2011, ss.396-408.
Zaytsev, V. N., İstoriya 4-go Turkestanskago Lineynago Bataliona s Kartoy za Period s 1771-1882
god-Kak Material k Opisaniyu Dvijeniya Russkih v Srednyuyu Aziyu, Taşkent: yy, 1882.
Ziyaev, Hamid, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, Çev., A. Çelikbay, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
Еjegodnik Ferganskoy oblasti, Novıy Margelan: İzdanie Ferganskogo oblastnogo statistiçeskago
54