Vadeli .[lem ve Opsiyon Borsasında (VOB) yapılan i[lemlerden 2008 yılında elde edilen kazançlar için beyanname verilmez, diNer gelirler nedeniyle verilen beyannameye de bu gelirler dahil edilmez. Bu kazançlar üzerinden GVK Geçici Madde 67 gereNi üçer aylık dönemler itibariyle stopaj yapılır. Stopaja tabi tutulan bu kazançlar için ayrıca beyanname verilmeyeceNinden, stopaj nihai vergi olarak kalacaktır. 2008 yılı için söz konusu stopaj oranı sıfır (0) olarak uygulandıNından bu kazançlar tamamen vergileme dı[ındadır.
Bununla birlikte, gerçek ki[i bireysel yatırımcıların bir banka veya aracı kurum vasıtasıyla Vadeli .[lemler Borsası (VOB) dı[ında gerçekle[tirilen vadeli i[lem ve opsiyon i[lemlerinden saNlanan kazanç üzerinden % 10 stopaj yapılır. Stopaja tabi tutulan bu kazançlar için ayrıca beyanname verilmez, stopaj nihai vergi olarak kalır. DiNer yandan, gerçek ki[i bireysel yatırımcıların, bir banka veya aracı kurum vasıtasıyla yurtdı[ında organize borsalarda i[lem gören türev ürünler üzerine yaptıkları i[lemlerden elde ettikleri gelirler GVK Geçici Md. 67 kapsamında stopaj tabi tutulmaz.
Tam ve dar mükellef kurumların (Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmayanlar hariç) aralarında yaptıkları vadeli i[lem ve opsiyon sözle[melerinden doNan kazançları için tevkifat yapılmayacaktır.
Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmasalar dahi dar mükellef banka ve benzeri finans kurumlarınca bu kapsamda elde edilen gelirler tevkifata tabi olmayacaktır. Banka ve benzeri finans kurumları dı[ında kalan dar mükellef kurumların ise bu düzenleme çerçevesinde tevkifat kapsamı dı[ında kalabilmeleri için Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmaları gerekmektedir.
Bu uygulamanın esasları a[aNıdaki tabloda olduNu gibi özetlenebilir.
Sözle[menin Tarafları Dar Mükellef Daimi
Temsilci/ .[yeri
Geçici 67 nci Madde Stopajı Tam Mükellef Kurum – Tam Mükellef
Kurum - Hayır
Dar Mükellef Kurum – Tam Mükellef
Kurum Var Hayır
Dar Mükellef Kurum – Tam Mükellef
Kurum Yok Evet
Dar Mükellef Banka ve Benzeri Finans Kurumu –
Tam Mükellef Kurum
Var Hayır Dar Mükellef Banka ve Benzeri Finans
Kurumu – Tam Mükellef Kurum Yok Hayır
2009 Yılı Uygulaması
1/1/2009 tarihinden itibaren Vadeli .[lemler ve Opsiyon Borsasında (VOB) hisse senetlerine veya hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılan i[lemlerden elde edilen kazançlara uygulanacak stopaj oranı % 0 olarak belirlenmi[tir.
1/1/2009 tarihinden itibaren, hisse senetlerine veya hisse senedi endekslerine dayalı olarak yapılanlar dı[ındaki VOB i[lemleri üzerinden Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67 inci maddesi kapsamında % 10 oranında stopaj yapılacaktır.
DiNer yandan, 31/12/2008 tarihine kadar VOB’da yapılan fakat vadesi bu tarih sonrasına sarkan tüm i[lemlerden 1/1/2009 tarihinden itibaren elde edilen kazançlar üzerinden de GVK Geçici Madde 67/ (14) kapsamında % 0 stopaj uygulanacaktır.
Yukarıda yer verilen diNer hususlar VOB’da 2009 yılında yapılan i[lemlerden elde edilen kazançlar için de geçerlidir.
10.1. VOB’da Elde Edilen Gelirlerde Tevkifat Matrahının Tespiti
Geçici 67 nci maddenin (14) numaralı fıkrasında, bankaların ve aracı kurumların taraf olduNu veya bunlar aracılıNıyla yapılan; belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeye dayalı olarak düzenlenenler de dahil olmak üzere, para veya sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma, satma, deNi[tirme hak ve/veya yükümlülüNünü veren vadeli i[lem ve opsiyon sözle[melerinin bu madde
uygulamasında diNer sermaye piyasası aracı addolunacaNı hükme baNlanmı[tır.
Bu hüküm uyarınca, bankalar veya aracı kurumlar, bu nitelikte bir i[lem yapmaları halinde;
vadeli i[lem veya opsiyon sözle[mesinin hükmünden yararlanıldıNı anda, sözle[meye baz alınan kıymetin piyasa fiyatına göre olu[an deNeri ile i[lem fiyatına göre olu[an deNeri arasındaki fark üzerinden sözle[menin sona erdiNi tarih itibarıyla tevkifat yapacaklardır.
Bu kazancın bir kısmının sözle[menin devamı sırasında lehdara ödenmesi halinde tevkifat yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Ancak, sözle[me sona ermeden sözle[meden doNan kazancın ilgilisine (lehdara) ödenmesi sırasında sözle[me sonunda doNacak verginin ödenmesini güvenceye alacak önlemlerin banka ve aracı kurumca alınması gerekir.
Türev ürün sözle[mesi bir bütün olarak dikkate alınacak olmakla birlikte; birden fazla yıla yayılan türev ürünlere ili[kin sözle[meden doNan kâr yada zararın, dönemsel olarak ödenmesinin öngörüldüNü hallerde, her ödeme dönemi itibarıyla lehdara yapılan
ödemelerden tevkifat yapılacaktır. Sözle[me dönemleri itibarıyla doNan zararlar ise takvim yılı a[ılmamak kaydıyla mahsup edilebilecektir.
Tam ve dar mükellef kurumların (Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmayanlar hariç) aralarında yaptıkları vadeli i[lem ve opsiyon sözle[melerinden doNan kazançları için tevkifat yapılmaz.
Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmasalar dahi banka ve benzeri finans kurumlarınca bu kapsamda elde edilen gelirler tevkifata tabi olmaz. Banka ve benzeri finans kurumları dı[ında kalan dar mükellef kurumların ise bu düzenleme
çerçevesinde tevkifat kapsamı dı[ında kalabilmeleri için Türkiye’de i[yeri veya daimi temsilci aracılıNıyla faaliyette bulunmaları gerekmektedir.
Vadeli i[lem veya opsiyon sözle[meleri dolayısıyla ödenen komisyonlar ve banka ve sigorta muameleleri vergisi tevkifat matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınır.
Örnek:
Bay (A)’ nın, 07/06/2008 tarihinde (X) Bankasıyla yaptıNı 3 ay vadeli forward USD alım sözle[mesine ili[kin veriler a[aNıdaki gibidir:
Sözle[me tutarı : 1.000.000. USD Vade : 3 Ay
.[lem anındaki spot kur : 1,3200 Forward kur : 1,3600 Vadede spot kur : 1,2900
Bu veriler doNrultusunda Bay (A), üç ayın sonunda 1,3600’ lık kur üzerinden 1.000.000 USD kar[ılıNında 1.360.000,00 TL ödeyecektir. Vade tarihindeki spot kur forward kurdan dü[ük olduNundan bu i[lem zararla sonuçlanacak olup, tevkifat yapılması söz konusu deNildir. Bay (A), olu[an zararını, takvim yılı a[ılmamak kaydıyla izleyen dönemlerde olu[an aynı türden kazançlarından mahsup edebilecektir.
Vadedeki spot kurun 1,2900 deNil 1,3700 olması durumunda ise Bay (A)’ nın bu i[lemi kârla sonuçlanacak ve tevkifat matrahı a[aNıdaki gibi hesaplanacaktır:
Tevkifat Matrahı = Sözle[meye baz alınan kıymetin piyasa fiyatına göre olu[an deNeri (Vadedeki spot kur) – Sözle[meye baz alınan kıymetin i[lem fiyatına göre olu[an deNeri (Forward kur)
Tevkifat Matrahı = 1.000.000 USD *(1,3700 – 1,3600) = 10.000,00 TL
Örnek:
Bay (B), (Y) Bankasıyla 6 ay vadeli opsiyon sözle[mesi yaparak USD alı[, TL satı[ hakkı elde etmi[tir. Bu sözle[meye ili[kin veriler a[aNıdaki gibidir:
Sözle[me Tutarı : 2.000.000 USD
Bu durumda vade tarihindeki spot kur, opsiyon kurundan dü[ük olduNu için Bay (B) dezavantajlı durumda olacak ve opsiyon hakkını kullanmayacaktır. Bay (B)’nin opsiyon hakkını kullanmamaktan dolayı bir kâr veya zararı söz konusu olmamakla birlikte, bu i[lem nedeniyle ödediNi 20.000 USD tutarındaki opsiyon primi, sözle[me tarihindeki kur üzerinden Türk Lirasına çevrilecek olup, bu i[lemden kaynaklanan zarar takvim yılı a[ılmamak kaydıyla izleyen dönemlerde olu[an aynı türden kazançlarından mahsup edilebilecektir.
Opsiyon Primi = 20.000 USD*1,340 = 26.800,00 TL
Vadedeki spot kurun 1,4000 yerine 1,4800 olması durumunda Bay (B) avantajlı durumda olduNundan opsiyon hakkını kullanacaktır.
Bay (B)’ nin bu i[lemine ili[kin tevkifat matrahı [öyle hesaplanacaktır:
Tevkifat Matrahı = (Sözle[meye baz alınan kıymetin piyasa fiyatına göre olu[an deNeri - Sözle[meye baz alınan kıymetin i[lem fiyatına göre olu[an deNeri) – Opsiyon Primi
Tevkifat Matrahı = 2.000.000 USD *(1,4800 – 1,4300) – Opsiyon Primi = 100.000,00 TL – 26.800,00 TL
= 73.200,00 TL Örnek:
Bay (C), opsiyon primi alarak 3 ay vadeli USD alı[, TL satı[ hakkını bankaya satmı[tır. Bu sözle[meye ili[kin veriler a[aNıdaki gibidir:
Sözle[me Tutarı : 1.000.000 USD Vade : 3 ay .[lem anındaki spot kur : 1,3400
Opsiyon Kuru : 1,3800
Opsiyon Primi : 10.000 USD (1.000.000* % 1)
Vadede spot kur : 1,3500
Bu durumda, vade tarihindeki spot kur, opsiyon kurundan dü[ük olduNundan Banka dezavantajlı durumda olacak ve opsiyon hakkını kullanmayacaktır. Bay(C)’nin bankayla yapmı[ olduNu opsiyon sözle[mesi dolayısıyla elde etmi[ olduNu opsiyon primi ise, bu sözle[meden doNan kazanç olarak deNerlendirilecek ve Geçici 67 nci maddeye göre tevkifat yapılacaktır.,
Opsiyon Primi = 10.000 USD*1,3400 = 13.400,00 TL Tevkifat Matrahı = Opsiyon Primi = 13.400,00 TL
Örnek:
Bay (D), 15/01/2008 tarihinde; (XY) Bankasına olan 10.000.000 USD tutarındaki 1 yıl vadeli 3 ayda bir L.BOR faiz ödemeli borcuna kar[ılık olmak üzere, (Z) Bankası ile % 5 faiz oranı ile 1 yıl vadeli 3 ayda bir faiz ödemeli swap sözle[mesi düzenlemi[tir.
Sözle[me Tutarı : 10.000.000 USD Sözle[me tarihi : 15/01/2008 Sabit Faiz : % 5 DeNi[ken Faiz : USD L.BOR Faiz deNi[im tarihleri : L.BOR :
15/04/2008 ……….. % 5.50 15/07/2008 ……….. % 4.75 15/10/2008 ……….. % 5.25 15/01/2009 ……….. % 6.00
Faiz deNi[im miktarları ve Bay (D)’nin stopaj matrahı a[aNıdaki [ekilde olacaktır.
Faiz DeNi[im Tarihleri
L.BOR
Mü[teriden Alınan Faiz (USD)
(XY) Bankasına Ödenen Faiz (USD)
Mü[teri Lehine Fark (USD)
Stopaj Matrahı
(USD)
15/04/2008 5.50 125.000,00 137.500,00 12.500,00 12.500,00
15/07/2008 4.75 125.000,00 118.750,00 (6.250,00) 0
15/10/2008 5.25 125.000,00 131.250,00 6.250,00 0
15/01/2009 6.00 125.000,00 150.000,00 25.000,00 25.000,00
Bu durumda, Bay (D) 15/04/2008 tarihinde deNi[ken faizden sabit faize geçmi[ olması nedeniyle avantajlı durumda olduNundan (Z) Bankasının 12.500,00 USD’ yi i[lem tarihindeki kur üzerinden TL’ye çevirerek bu tutar üzerinden %10 oranında tevkifat yapması
gerekmektedir. Ancak, sözle[me gereNi (Z) Bankası (XY) Bankasına 137.500,00 USD faizi tam olarak ödemek zorunda olduNundan, mü[teri lehine fazladan ödenen 12.500,00 USD kar[ılıNı Yeni Türk Lirasına isabet eden % 10 oranındaki stopaj vergi tutarının mü[teriden ayrıca tahsili yoluna gidilecektir.
15/07/2008 tarihinde Bay (D) 6.250,00 USD zarar ettiNinden herhangi bir tevkifat yapılması söz konusu olmayacaktır.
15/10/2008 tarihinde ise Bay (D) swap i[leminden dolayı 6.250,00 USD kârlı olacaktır.
Ancak, önceki üç aylık dönemde aynı tür i[lemden olu[an zarar mahsup edilecek olup, bu dönemde de herhangi bir tevkifat yapılmayacaktır.
15/01/2009 tarihinde ise Bay (D)’nin yine yapılan swap i[leminden dolayı avantajlı olması nedeniyle (Z) Bankası 25.000 USD’ yi i[lem tarihindeki kur üzerinden TL’ye çevirmek suretiyle yukarıda açıklandıNı [ekilde tevkifata konu edecektir. Örneklerde geçen spot kur, i[leme taraf olan banka tarafından kullanılan i[lem anındaki kuru, böyle bir kurun bulunmaması halinde ise Merkez Bankası döviz alı[ kurunu ifade etmektedir.