1. UzlaĢtırmanın Hâkim Tarafından Yapılması
CMK‟ 254. Maddesi“(1) Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, uzlaştırma işlemleri 253 üncü maddede belirtilen esas ve usûle göre, mahkeme tarafından yapılır.”
demektedir. Kanunda soruĢturma aĢamasında C. savcısı tarafından uzlaĢma yapılacağı ve uyuĢmazlık mahkeme önüne gelmeden sonuçlandırılacağı belirtilmiĢtir.
Ancak hakim C. savcısının yapmıĢ olduğu hukuki nitelendirmeyle bağlı değildir.
KovuĢturma konusu suçun uzlaĢma kapsamında olduğunun anlaĢılması halinde CMK 253. Maddesinde belirlenen esaslara göre mahkeme uzlaĢma hükümlerini uygulayacaktır.
Mahkeme, önüne gelen soruĢturma dosyasından suçun önödemeye veya uzlaĢmaya tabi olduğu açıkça anlaĢılan hallerde önödeme veya uzlaĢma usulü uygulanmaksızın düzenlenen iddianamenin Cumhuriyet BaĢsavcılığına iadesine karar verir (CMK m.174/1-c). Kamu davasının açılması halinde uzlaĢtırma iĢlemleri mahkeme tarafından yapılır. CMK‟nın 254. maddesi uyarınca kamu davası açıldıktan sonra yapılacak uzlaĢtırma iĢlemleri Kanunun 253. maddesinde belirtilen usule göre yürütüleceği için aynı esaslar mahkeme aĢamasında da geçerli olacaktır. UzlaĢma teklifi, teklifin reddedilmesi, uzlaĢtırmacı atanması, uzlaĢtırmanın gizliliği, delil yasağı, tarafların aralarında uzlaĢarak baĢvurmaları, ilgili diğer kurallar mahkeme tarafından yapılacak uzlaĢtırma için de uygulanacaktır. CMK‟nın 253. maddesinde Cumhuriyet savcısının sahip olduğu yetkileri kovuĢturma evresinde hâkim kullanacaktır182. Hakim kendisi uzlaĢmayı yapabileceği gibi bir uzlaĢtırmacı da tayin edebilecektir. UzlaĢma burada hakimin gözetim ve denetimi altında yapılacaktır.
182 SOYSAL, Tamer; “Türk Ceza Hukukunda UzlaĢma”, Ceza Muhakemesi Hukukunda UzlaĢma, Ġstanbul 2005, s.229.; Ö ZTÜRK-ERDEM; Ceza Muhakemesi..., s.1127.
104
Mahkeme tarafından uzlaĢtırma yapılması sınırlı bir çerçevede mümkündür.
Gerçekten CMK‟nın 254. maddesinin ilk fıkrasında, kamu davası açıldıktan sonra suçun uzlaĢmaya tabi olduğunun anlaĢılması halinde mahkemece uzlaĢtırma hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir. Ayrıca suç uzlaĢmaya tabi olmakla birlikte Cumhuriyet Savcısının uzlaĢma hükümlerini uygulamadığı ve hâkimin de gözünden kaçması halinde iddianame kabul edilir ise, uzlaĢmanın mahkemece uygulanması mümkün olacaktır. Bazı durumlarda suçun yargılama esnasında nitelik değiĢtirmesi mümkündür. Örneğin, kasıtlı olarak iĢlendiği iddia olunan bir yaralama suçunun taksirle iĢlendiği kanaatine varılabilir. Bu durumda mahkeme, yargılama sırasında suçun nitelik değiĢtirerek uzlaĢmaya konu olduğu kanısına varır ise uzlaĢtırma yoluna gidecektir. Bizce uzlaĢmanın mahkeme aĢamasında yapılmasını bu Ģekilde sınırlamak uzlaĢmanın uygulanabilirliğini sağlamak açısından uygun görülmemektedir. Nasıl savcılık aĢamasında yapılan iĢlemler yargılama aĢamasında tekrarlanıyor ise ve hazırlık aĢamasındaki beyanlar ile yetinilmiyorsa yine uzlaĢma konusunda da hazırlık aĢamasında uzlaĢma sağlanamamıĢ da olsa mahkemede hakim tarafından taraflara uzlaĢmak isteyip istemedikleri yeniden sorulmalıdır. Bir yandan yargılama devam ederken tarafların süre istemeleri halinde uzlaĢma ihtimallerine binaen mahkemece süre verilmelidir. Hazırlık aĢamasında uzlaĢmak istemeyen taraflar mahkeme aĢamasında uzlaĢmak isteyebilirler. Mahkeme aĢamasında uzlaĢma bu Ģekilde sınırlanması tarafları uzlaĢmaya sevk ederek yargılamanın hızlandırılmasına ve yargının yükünü azaltma iĢlevine ters düĢmektedir. Her ne kadar hem hazırlık aĢamasında hem mahkeme aĢamasında tarafları uzlaĢmaya davet etmek yargılamayı uzatacağı düĢünülse de uzlaĢmanın olumlu sonuçlanması halinde hem taraflar için hem mahkemenin iĢ yükü için usul ekonomisine uygundur.
Mahkemede yapılan uzlaĢmanın, hakimin tarafsızlığı ilkesiyle çeliĢtiğini söylemek mümkündür. Yargılama sırasında söylemeyecekleri beyanları uzlaĢma sağlanması için taraflar söyleyebilmektedirler. Her ne kadar uzlaĢma sırasında söylenenler mahkemede aleyhlerine delil olarak kullanılamaz denilse de hakimin bu beyanları kararında dikkate alması mümkündür. Böyle bir durumda, aynı kıdem ve derecede baĢka bir hâkim tarafından uzlaĢtırmanın yapılması ile sorun
105
giderilebilecektir. Bunun dıĢında, tarafların anlaĢarak belge ile hâkime baĢvurmaları halinde, uzlaĢmanın özgür iradeye dayandığı ve edimin hukuka uygun olduğu belirlendiğinde hâkim uzlaĢılan husus doğrultusunda karar vermelidir. Bir diğer önemli husus Ģudur: Fail, uzlaĢmaya tâbi bir suçla uzlaĢmaya tâbi olmayan bir suçu birlikte iĢlenmesi halinde CMK‟da ve Yönetmelikte, böyle bir durumda uzlaĢma hükümlerinin uygulanmayacağına iliĢkin bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda Ģüphelinin lehine olan yol tercih edilerek, uzlaĢmaya tâbi olan suç bakımından uzlaĢma yoluna gidilmeli ve diğer suç bakımından yargılamaya geçilmelidir.
UzlaĢtırma görüĢmeleri ve sürecinin baĢarısız sonuçlanması halinde mahkeme uzlaĢmanın sağlanamadığını tespit ederek duruĢmanın devamına karar verecektir.
2. Tarafların UzlaĢarak Mahkemeye BaĢvurmaları
CMK‟nın 253/16. maddesi uyarınca, soruĢturma evresinde, uzlaĢma teklifinin reddedilmesine rağmen, Ģüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaĢtıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına baĢvurarak uzlaĢtıklarını beyan edebilirler183. CMK‟nın 254. maddesinde, mahkemenin uzlaĢtırma iĢlemlerini 253. maddede belirtilen esas ve usule göre yapacağı belirtilmiĢtir. Bu bakımdan 16. fıkrada yer alan düzenlemeyi mahkeme tarafından uzlaĢmaya baĢvurulduğunda da uygulanacaktır. Mahkemenin uzlaĢma teklifinin taraflarca reddedilmesi halinde kovuĢturmaya devam edilerek hüküm kurulabilecektir. Fakat bu durumda taraflar uzlaĢtıklarını belgelerse ve mahkemeye baĢvururlar ise hâkimin uzlaĢmayı tespit edip uygun bulması durumunda uzlaĢma doğrultusunda hüküm kurulması gerekecektir. SoruĢturma evresinde en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar mümkün olan uzlaĢma, kovuĢturma evresinde yargılamanın son bulma anına kadar tarafların uzlaĢtıklarını bildirmeleri mümkün olmalıdır. Gerçekten uzlaĢmanın muhakemeyi kısaltan ve suçtan doğan zararın giderilmesini sağlayan iĢlevleri itibariyle kovuĢturma aĢamasında taraflara son bir Ģans verilmesi yerinde olacaktır. Kararın temyiz edilerek bozulmasından
183 YENĠSEY; a.g.e., s.7.
106
sonra, dosyanın yerel mahkemeye gelmesi durumunda, Kanunda uzlaĢmaya gidilmesini engelleyici bir düzenleme olmadığından hareketle uzlaĢmanın uygulanabileceğinin kabulü gerekir. Aksine bir yorum, uzlaĢma kurumunun uygulanmasının engellenmesi ile iĢ yükünün artmasına neden olacağı gibi, usul ekonomisi ilkesiyle çatıĢacak ve uzlaĢma kurumunun getiriliĢ amacına aykırılık teĢkil edecektir.