Fransız Ceza Usul Kanunu‟nda arabuluculuk konusunda hükümlere yer verilmiĢtir. VatandaĢlara hak ve sorumlulukların anlatılması, hukuki ihtilaf halinde hangi mercilere baĢvurabileceği konusunda bilgi verilmesi amacıyla 10 Temmuz 1991 tarihli yasa ve bu yasadan esinlenerek basit uyuĢmazlık ve suçların anlaĢma yoluyla çözümünü sağlamak üzere 18 Aralık 1998 tarihli yasa kabul edilmiĢtir81. Fransa Ceza Usul Kanunu‟nun (Le Code de Procedure Penale) 41/1. maddesine göre, kamu davası açılmadan önce savcı, tarafların rıza göstermeleri halinde, uzlaĢmaya baĢvurabilir. Hukukumuza yeni TCK ile ilk kez giren uzlaĢma kurumunun düzenlenmesinde Fransız Ceza Usul Kanunu‟ndan yararlanılmıĢtır. Fransa Ceza Usul Kanunu‟nun 41/1. maddesine göre, arabuluculuk kurumunun amacı; verilen zararın tazmin edilmesi, suçun ortaya çıkardığı sosyal barıĢı bozan uyuĢmazlığa son verilmesi veya Ģüphelinin yeniden topluma kazandırılmasıdır. Fransa Ceza Usul Kanunu‟nda arabuluculuk kurumuna, hafif cezayı gerektiren basit suçlarda baĢvurulabilmektedir. Arabuluculuk yöntemi ile failin özür dilemesi, verilen zararın tazmini, Ģüpheliye, savcı tarafından adli tevbihte82 bulunulması, Ģüphelinin bazı kamuya yararlı iĢlerde çalıĢtırılması veya kamuya yararlı iĢte çalıĢması karĢılığı düĢük bir ücret ödenmesi Ģeklinde olabilmektedir. Fransız Ceza Usul kanununa göre
80 YILMAZ, Ömer; Onarıcı Adalet Sistemi: Birey Toplum Devlet ĠĢlerinde Yeni Bir Mücadele Alanı, (Ġn: Suç Mağdurları, Editör, Halil, Ġbrahim, Bahar, Ankara 2006) s. 303.
81 ÖZBEK, M.;a.g.e., s.161;ÇOLAK-TAġKIN; a.g.e., s.1149.
82 HEKĠMOĞLU, M. Fahrettin, Fransa‟da Hukuki DanıĢmanlık ve Arabuluculuk Uygulaması, Ankara Barosu Dergisi, 2002 sayı 2, s.33.
35
arabuluculuğun, mutlaka mahkemede olması gerekli olmayıp, polis, savcılık teĢkilatı, suçlunun Ģartla tahliye edildiği dönemde suçluyu gözlemleyen kuruluĢ veya bağımsız olan bir kuruluĢça yürütülmesi de olanaklıdır. Arabuluculuğun, baĢarılı olması durumunda bir taraftan mağdurun zararı tazmin edilmekte, diğer taraftan, toplumda doğan uyuĢmazlık sona erdirilmekte ve savcı, Ģüpheli hakkında takipsizlik kararı vererek soruĢturmayı sona erdirmektedir83.
UzlaĢmayı düzenleyen Fransa Ceza Usul Kanunu‟nun 41/1. maddesi aĢağıdaki gibidir84;
Mağdurun uğradığı zararı tazmin etmeye, suçun bozduğu kamu düzenini yeniden tesis etmeye ya da failin, tekrar topluma kazandırılmasına yardımcı olmaya iliĢkin; böyle bir tedbirin yerinde görülmesi halinde, kamu davasına iliĢkin kararın öncesinde, Cumhuriyet Savcısı, doğrudan doğruya veya adli Kolluğun yetkilendirilen bir görevlisi veya Cumhuriyet Savcılığı uzlaĢtırılması aracılığıyla;
1- Kanundan kaynaklanan yükümlülüklerin faile hatırlatılmasına giriĢilmesi, 2- Mesleki, sosyal veya sağlıkla ilgili bir kuruluĢa, failin yönlendirilmesi; bu önlem masrafları fail tarafından karĢılanmak üzere bir staj veya bir hizmette biçimlenme tamamlanması ya da bir mesleki veya sağlık kuruluĢunda bulunmaktan ibarettir. Özellikle de kara yolundaki motorlu bir aracın kullanımı sebebiyle suç iĢlenmesi durumunda, vatandaĢlık stajı yaptırılır ki, bu önlemin masrafları faile karĢılattırılarak, trafik güvenliği hassasiyetine yönelik bir staj görmekten ibarettir.
3- Kanun ya da düzenleyici iĢlemler karĢısında, failin durumunu hukuka uygun hale getirilmesinin talep edilmesi,
4- Belirtilen hususlardan kaynaklanan zararın tazmininin failden talep edilebilmesi,
83 Özbek, M; Dünya Çapındaki Adalete, s. 148 vd; KAYMAZ-GÖKCAN; a.g.e., s.68.
84 KAYMAZ-GÖKCAN; a.g.e., s.69.
36
5-Tarafların uzlaĢmasıyla, mağdur ile fail arasında uzlaĢma fonksiyonunun baĢlatılması istenir. Fail, mağdurun çıkar ve zararlarını tazmin etme yükümlülüğü altında ise, bu husus tutanak uyarınca medeni yargılama usulü kanununda öngörülen kurallara uygun bir Ģekilde, para cezasının ödenmesi yöntemi izlenerek tahsili talep edilebilir.
Failin tutum ve davranıĢı sonunda önlem uygulanamamıĢ ise, Cumhuriyet Savcısı yeni durumlar hariç, iddianameyi hazırlar veya takibatın devamını sağlar.
Fransa Ceza Usul Kanunu‟nun 41/2maddesi ise; beĢ yıla kadar hapsi veya para cezasını gerektiren suçlar veya kabahat iĢleyenler ile ilgili olarak, savcı dava açmazsa Ģunları yapabilir. Mahkeme kararı ile ehliyetin geri alınması, arabayı kullandırmama, suç iĢlediği eĢyayı veya suçtan elde edilenlerin müsaderesi, para cezası verme.
UyuĢmazlık konularında, danıĢmanlık yapmak ve arabuluculuk görevinin yürütülmesi amacıyla, Fransa‟da 18.12.1998 tarihinde “Adli BaĢvuru ve UzlaĢmazlıkların Dostça Çözümüne Dair Kanun” kabul edilerek yürürlüğe girmiĢtir.
Bu kanun ile arabuluculuğun nasıl yapılacağı açıklanmıĢtır. Bu kanunla “Adalet ve Hukuk evi” adı altında bir birim kurulmuĢtur. Adalet ve Hukuk Evi, ilk olarak Paris‟te üç ayrı bölgede 2001 yılında kurulmuĢtur. Bu birimler, Asliye mahkemesi baĢkanı ve Cumhuriyet savcısının denetimi altında faaliyetlerini yürütmektedir. Bu birim, adliye binaları içinde hakkını arayamayan insanlara yardımcı olmaktadır.
Adalet ve Hukuk evleri, Adalet Bakanlığı ve belediye iĢ birliği ile kurulmuĢtur.
Gerekli olan bina ve mefruĢat belediyeler tarafından, gerekli personel ise Adalet bakanlığı tarafından karĢılanmaktadır. Haftanın beĢ günü randevulu sistemle insanlara hizmet vermektedir. Hukuki yardımlar sadece danıĢmalık hizmetinden ibaret olup yargısal iĢlem yapma yetkisi yoktur. Bu birim, üç bölümden oluĢmaktadır. Hukuki danıĢmanlık bölümü, kendisine baĢvuran kiĢilere hukuki danıĢmanlık hizmeti vermektedir. Hukuki danıĢmanlık bölümü herkese açık olup ücretsizdir. BaĢvuran kiĢilere, hukuki hakları, baĢvurabilecekleri yöntem ve bunun hukuki sonuçları hakkında bilgi verilmektedir. Hukuk uyuĢmazlıklarında
37
arabuluculuk bölümü, iki ana konudaki uyuĢmazlıkları arabuluculuk yöntemi ile çözmeye çalıĢmaktadır. Bunlardan biri, idare ile sivil kiĢiler arasındaki doğan uyuĢmazlıkları uzlaĢma ile çözmeye çalıĢmaktadır. Ġkincisi ise, sivil kiĢiler arasındaki uyuĢmazlıklar ki, Cumhuriyet savcısı tarafından görevlendirilen arabulucular vasıtasıyla uzlaĢmayla çözmeye çalıĢmaktadırlar. Cezai uyuĢmazlıklarda arabuluculuk bölümü85, hafif cezayı gerektiren basit suçlar için adli mercileri meĢgul etmemek ve vatandaĢların küçük olaylar için adliyelerde zaman kaybetmemeleri ve taraflar arasında ihtilafın daha da büyümeden barıĢçıl yöntemlerle çözüme kavuĢturulması amaçlanmıĢtır. Cumhuriyet savcısı bir arabulucuyu görevlendirmektedir. Arabulucu, tarafları dinleyerek bir sonuca ulaĢmaya çalıĢmaktadır86.
Fransız Ceza Usul Yasası‟nda uzlaĢma kurumuna yer verilerek uygulamada suçların bu yolla çözümü sağlanmaktadır. Fransa‟da ağır cezayı gerektiren suçlarda, yargılamanın uzun sürmesi ve masraflı olması nedeniyle, mağdurlar, haklarından vazgeçebilmektedir. Bu da Fransa‟da arabuluculuk kurumunun geliĢmesinde etkili olmuĢtur87. Fransız hukuku da diğer uzlaĢmanın etkin bir Ģekilde uygulandığı ülkelerden biridir. Arabulucu aracılığıyla basit uyuĢmazlıkların adli makamlara yansıtılmadan ve tarafları da adliyelerde yormadan barıĢçıl yollarla çözümlenmesi amaçlanmıĢtır. Bizim hukukumuza da Fransız usul yasasındaki 41. maddeden yararlanılarak uzlaĢma kurumu getirilmiĢtir. Ancak Fransa‟da arabuluculuğun hem özel hukukta hem ceza hukukunda uygulanabilirliğini sağlamak için hem de arabulucuların eğitimini sağlamak için Adalet ve Hukuk Evleri kurulmuĢtur. Bu birimlerin çalıĢmalarıyla arabuluculuğun uygulamadaki etkinliği sağlanmıĢtır.
Ülkemizde ise, uzlaĢma ve arabuluculuk kurumları kanunlarımızda yer almıĢ ancak uygulaması sağlanamamıĢtır. Bizde de Fransa‟dakine benzer yardımcı kurumlar getirilerek uygulamadaki etkinliği sağlamak mümkün olabilir.
85 KAYMAZ-GÖKCAN; a.g.e., s.70.
86 HEKĠMOĞLU, a.g.m., s.34-38.
87 ġAHĠN; a.g.e., s. 801, ÇOLAK-TAġKIN; a.g.e., s.1145,1146.
38