1. Suçun UzlaĢmaya Tabi Olduğunun Mahkemede AnlaĢılması
a. Suçun Nitelik DeğiĢtirmesi Nedeniyle UzlaĢtırma Uygulanması
Hakim C. savcısının veya tarafların hukuki nitelendirmesiyle bağlı değildir.
C. savcısı, soruĢturulan suçun niteliğini tayin ve takdir ederek fiilin uzlaĢmaya tabi suçlardan olmadığı kanaatiyle iddianameyi mahkemeye sunabilir. Fiilin hukuki nitelendirilmesi, iddianamenin iadesi sebebi sayılamayacağından mahkeme iddianameyi kabul ederek yargılamayı sürdürecektir185 (CMK m.174/2). Bazı durumlarda suçun yargılama esnasında nitelik değiĢtirmesi mümkündür. Örneğin, fiilin TCK‟nın 106/1. maddesindeki tehdit suçunu oluĢturduğu kabul edilerek açılmıĢ bir kamu davasında fiilin, aynı fıkranın 2. cümlesindeki Ģikâyete tâbi sair tehdit niteliğinde bulunduğu kanaatine varılabilir. Bu durumda mahkeme, uzlaĢtırma yoluna gidecektir.
b. Suçun UzlaĢmaya Tâbi Olduğunun Ġlk Kez KovuĢturma Evresinde AnlaĢılması
C. savcısı, fiilin uzlaĢmaya tabi bir suç olduğunu gözden kaçırarak uzlaĢma hükümlerini tatbik etmeksizin iddianameyi hazırlayıp mahkemeye sunmuĢ ve hâkimin iddianameyi, eksikliği fark etmeksizin kabul etmiĢ olması halinde suçun uzlaĢmaya tâbi olduğu anlaĢıldığı takdirde, uzlaĢma hükümlerinin mahkeme tarafından uygulanması gerekmektedir186.
185 PARLAK; a.g.e., s.92.
186 ÖZBEK V.; YTCK, s.1033.
108
c. SoruĢturma Evresinde Taraflara UlaĢılamadığı Ġçin UzlaĢtırma Teklifini YapılamamıĢ Olması
CMK‟nın 253/6. maddesi uyarınca; “Resmi mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle mağdura, suçtan zarar görene, şüpheliye veya bunların kanuni temsilcisine ulaşılamaması halinde, uzlaştırma yoluna gidilmeksizin soruşturma sonuçlandırılır.” Buna göre, belirtilen adreste bulunamama ya da baĢka bir nedenle ulaĢılamama halinde taraflardan birine uzlaĢma teklif edilemez ise, C. savcısı uzlaĢma hükümlerini uygulamadan soruĢturmayı bitirir ve iddianameyi mahkemeye sunar. Bundan sonra uzlaĢma ile ilgili hükümler, bu kiĢilere ulaĢılması halinde mahkeme tarafından tatbik edilecektir187. Mahkemenin bu kiĢilere ulaĢamaması da ihtimal dâhilindedir. Sanığa ulaĢılamaması halinde, Kanun gereği zaten yargılama yapılamayacaktır. Mağdura ulaĢılamaz ise, kovuĢturmaya devam edilecek, mahkeme uzlaĢma hükümlerini uygulamadan hüküm verecektir.
3. Dava Açıldıktan Sonra Kanun DeğiĢikliği Nedeniyle Suçun UzlaĢma Kapsamına Girmesi
Ġddianamenin kabul edilmesinden sonra suçun, kanun değiĢikliği sonucunda uzlaĢmaya tabi kılınması durumunda uzlaĢma hükümlerinin uygulanması gerekmektedir. Bu bakımdan suçun, kanun değiĢikliği ile uzlaĢma kapsamına giren bir suç haline gelmesi durumunda uzlaĢma hükümleri mahkeme tarafından tatbik edilmez ise bu durum temyiz incelemesi esnasında bozma nedeni olabilecektir.
187 GÖKCAN-KAYMAZ; a.g.e., s.195.
109
4. KovuĢturma AĢamasında UzlaĢmanın Sonuçları
a. UzlaĢmanın Gerçeklemesi
KovuĢturma aĢamasında yapılan uzlaĢmada soruĢturma aĢamasında olduğu gibi uzlaĢma olumlu veya olumsuz Ģekilde sonuçlanabilir. UzlaĢmanın olumlu sonuçlanması halinde mahkeme tarafından davanın düĢmesine ya da Ģartları oluĢtuğu takdirde hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilecektir188. Suçun nitelik değiĢtirmesi veya yukarıda sözü edilen diğer nedenlerle uzlaĢma mahkemece sağlanmıĢ ve edim def‟aten yerine getirilmiĢ ise, mahkemenin CMK‟nın 254/2.
madde uyarınca davanın düĢmesine karar vermesi gerekecektir. Ancak uzlaĢmanın sağlanmasına karĢın, edimin ifasının süreklilik arz etmesi veya takside bağlanması, ileri bir tarihe atılması halinde CMK‟nın 231 inci maddesindeki Ģartlar aranmaksızın hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilecektir. Örneğin tazminatın birer aylık 12 eĢit taksit halinde ödenmesine karar verilmiĢse, taksitlerden birinin süresinde ödenmemesi halinde hükmün açıklanmasına karar verileceğine dair hüküm kurulacaktır. Edim ifa edilmez ise, mahkûmiyet hükmü açıklanacaktır. Edim ifa edildiği takdirde geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak davanın düĢmesine karar verilecektir (CMK 254/2)189. KovuĢturma aĢamasında uzlaĢmada edimin def‟aten yerine getirilmesi veya süreklilik arz eden, takside bağlanan, ileri tarihe bırakılan edimler yerine getirilmesi halinde mahkeme davanın düĢmesine karar verir.
b. UzlaĢmanın GerçekleĢmemesi
UzlaĢma müzakereleri sonucunda taraflar arasında anlaĢmanın sağlanamaması halinde uzlaĢma olumsuz sonuçlanmıĢ demektir. UzlaĢma sürecinin baĢarısız sonuçlanması halinde mahkeme, uzlaĢmanın gerçekleĢmediğini tespit ederek, duruĢmanın devamına karar verecektir. Dolayısı ile, uzlaĢma müzakereleri sonunda Ģartlar gerçeklemez ise yargılamaya devam edilecek ve hükümle
188 ÖZBEK M.; UzlaĢtırma, s.317; CENTEL-ZAFER, s.459.
189 ALBAYRAK; a.g.e., s.135.
110
yargılamaya son verilecektir190. UzlaĢmanın gerçekleĢmemesi halinde mahkeme olağan yargılaması yaparak hükmünü verecektir.
III. KANUN YOLU MUHAKEMESĠNDE UZLAġMA
UzlaĢmanın yargılama aĢamasında gerçekleĢmesi halinde verilen kararlara karĢı yargı yoluna baĢvurulabilmektedir. UzlaĢmanın gerçeklemesi halinde mahkemece verilecek düĢme kararları aleyhine istinaf yolu açıktır. Bölge Adliye Mahkemelerinin göreve baĢlama tarihine kadar 1402 sayılı CMK‟un temyize iliĢkin 305 ila 326. maddeleri yürürlüğünü sürdürecektir. Bu bakımdan Bölge Adliye Mahkemeleri göreve baĢlayana kadar, yerel mahkemenin uzlaĢma nedeniyle verdiği düĢme kararına karĢı yalnızca temyiz yolu açık bulunmaktadır. Taraflar, aralarında uzlaĢmıĢlar ise, görünüĢte temyiz yoluna gitmekte hukuki yaraları bulunmamaktadır.
Buna karĢın, Kanun‟da, tarafların uzlaĢmalarından sonra temyiz yoluna gitmelerini engeller hüküm bulunmamaktadır. Taraflar, uzlaĢtıktan sonra, herhangi bir nedenle haksızlığa uğradıklarına kanaat getirerek kararı temyiz edebileceklerdir. Cumhuriyet savcısı, tarafların iradelerinin özgür olmadığını, uzlaĢmanın bu iradeye dayanılarak verildiğini veya edimin hukuka aykırı olduğu iddiası ile temyiz yoluna baĢvurabilecektir. Bölge Adliye Mahkemelerinin göreve baĢlaması halinde kararlar için öncelikle istinaf yoluna baĢvurulacaktır. CMK‟nın 272/1. maddesi uyarınca, ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere karĢı istinaf yoluna baĢvurulabileceği için, uzlaĢmaya dayalı düĢme kararlarına karĢı istinaf yoluna gidilmesi mümkün olacaktır. Bölge Adliye Mahkemesi yaptığı inceleme neticesinde, kararın yerinde olduğu kanısına varır ise, istinaf baĢvurusunun esastan reddine karar verecektir (CMK m.280/a). Ancak Bölge Adliye Mahkemesi, baĢvurunun kabulüne karar verir ise, ilk derece mahkemesi kararını kaldırarak davanın yeniden görülmesine karar verecektir (CMK m.280/c)191. Bölge Adliye Mahkemesi duruma sonunda fiilin uzlaĢmaya tabi olduğunu tespit eder ise, CMK‟nın 253 ve 254. maddeleri gereğince uzlaĢma giriĢiminde bulunmak durumundadır.
190 ZAFER; a.g.e., s. 135; CENTEL-ZAFER; a.g.e., s.459; GÖKCAN-KAYMAZ; a.g.e., s.198.
191 ÖZBEK M.; UzlaĢtırma, s.320.
111
Mahkemenin uzlaĢma giriĢimi olumlu sonuçlanır ise, uzlaĢma nedeniyle davanın düĢürülmesine veya kesin hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilecektir. Buna karĢın uzlaĢma giriĢimi olumsuz sonuçlanır ise, ilgili ceza dairesi tarafından, fiilin niteliğine uygun olarak sanığın cezasını tayin edilerek hükümlülük kararı verilecektir. Bölge Adliye Mahkemeleri tarafından uzlaĢma hükümleri uygulanarak verilen düĢme kararlarına karĢı istisnalar saklı kalmak üzere, temyiz yolu açıktır192.
Ġlk derece mahkemelerinden verilen beĢ yıl veya daha az hapis cezaları ile miktarı ne olursa olsun adlî para cezalarına karĢı istinaf baĢvurusunun esastan reddine dair bölge adliye mahkemesi kararları; Ġlk derece mahkemelerinden verilen beĢ yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları;
sulh ceza mahkemesinin görevine giren suçlarla ilgili olarak ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere iliĢkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları; adlî para cezasını gerektiren suçlarda ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere iliĢkin suç niteliğini değiĢtirmeyen bölge adliye mahkemesi kararları;
sadece eĢya veya kazanç müsaderesine veya bunlara yer olmadığına iliĢkin ilk derece mahkemesi kararlarını değiĢtirmeyen bölge adliye mahkemesi kararları; on yıl veya daha az hapis cezasını veya adlî para cezasını gerektiren suçlardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen beraat kararları ile istinaf baĢvurusunun esastan reddine dair kararları;
davanın düĢmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine iliĢkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen davanın düĢmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine veya istinaf baĢvurusunun reddine dair kararlar; bu bentlerde yer alan sınırlar içinde kalmak koĢuluyla aynı hükümde, cezalardan ve kararlardan birden fazlasını içeren bölge adliye mahkemesi kararları, temyiz edilemez.
192 GÖKCAN-KAYMAZ; a.g.e., s.203.
112
IV. UZLAġMANIN SONUÇLARI