ESOP uygulamasında vergileme rejimi

İşveren tarafından yapılan ödemeler senetlerin dağıtımına kadar vergiye tabi tutulmaz. Diğer bir ifade ile katılımcıların bireysel hesap bakiyeleri, ESOP

nezdinde tutulduğu sürece vergilendirilemez. Fonlar sadece katılımcılara veya yararlanıcılara dağıtıldığında vergilendirilir. Hisse senetleri toplu olarak dağıtılırsa, dağıtılan payların maliyet bedeli ile işleme esas bedel arasındaki fark kişinin kişisel gelir vergisi oranında vergilendirilir. Birey açısından, ESOP’un hisse senetlerini dağıtımdan önce ne kadar süre boyunca elinde tuttuğuna bakılarak ve dağıtımdan sonra hisse senedinin ne kadar süre tuttuğuna bakılmaksızın uzun vadeli sermaye kazancı (değer artış kazancı) oranlarında vergilendirilir (Crowe Horwart LLP 2018).

Öte yandan; şirketin fona yapmış olduğu katkılar, belirli limitler içerisinde kalmak şartıyla, şirket tarafından vergi matrahından indirilebilmektedir. Söz konusu katkılar hisse senedi katkısı olabileceği gibi nakit katkılar da olabilir. Şirket hisselerini satın almak için kullanılmış kredilerin geri ödemesi ile ilgili katkılar yanında bir ESOP kredisini geri ödemesi için çalışanlara aktarılan makul temettüler de belli şartlarda vergiden düşülebilmektedir (How an Employee Stock Ownership Plan (ESOP) Works 2018).

Kaldıraçlı ESOP uygulamasında sponsor şirketin ESOP’a yapacağı katkının vergiden düşülebilmesi hususunda bazı kısıtlamalar bulunmaktadır. Şöyle ki kaldıraçlı ESOP’ta alınan borcun sponsor şirket tarafından ödenen ana parasının vergiden düşülecek kısmı toplam çalışanın yıllık maaşları toplamının % 25’i ile sınırlandırılmıştır. Diğer bir ifade ile sponsor şirket tarafından ödenen kredinin ana parası en fazla şirketteki çalışanların maaşları toplamının % 25’i kadar vergiden düşülebilmektedir. Ancak, faiz ve temettü ödemelerinde bir sınırlama söz konusu değildir (Sakınç ve Bal 2007).

Özetle; ABD yasalarına göre işveren tarafından ESOP fonuna yapılan ödemeler senetlerin çalışanlara dağıtımına kadar vergiye tabi tutulmaz. Hisse senedi veya nakit olarak işveren tarafından fona yapılan bütün katkılar, belirli kurallar çerçevesinde şirket tarafından vergiden indirilebilmektedir. ESOP’a dahil hisse senetlerine ilişkin ödenen temettüler ile kaldıraçlı ESOP’larda ilgili borcun hem anapara (en fazla şirkette çalışanların maaşlarının % 25’i kadar) hem de faizi de vergiden düşebilmektedir (Demirkan, 1999:Ek1).

4.4 401 (k) Planları

401 (k) planları ABD’nin Ulusal Gelir Kanunu’nda düzenlenmiş olup ABD’de en yaygın uygulama alanı bulan sermayeye dayalı bir emeklilik planı türüdür. İşverenin sponsor olduğu bir emeklilik tasarruf palanı olan 401 (k) planları vergilerin alınmasından önce işçilerin maaşlarının bir parçasını yatırım yapmalarına olanak sağlamaktadır. Plan kapsamındaki yatırım hesaptan çekilinceye kadar vergilendirilmemektedir (What Is a 401(k)? 2018).

Seçime bağlı katılım, vergi avantajlı gönüllü katılım, eşleşen katkı payları ve seçimlik olmayan katkı payları olmak üzere dört şekilde katılım sağlanabilmektedir. Bu katılım şekillerinden sadece seçimlik katkı payları 401 (k) planı oluşturmak için zorunlu olup diğer türleri opsiyoneldir ve planı daha cazibeli hale getirmek ve katılımı teşvik etmek için plana ilave edilmektedir (Atasoy, 2009:46).

Seçime bağlı katılım uygulamasında çalışanlar, ücretlerinin belli bir kısmını veya ikramiye, prim gibi haklarını nakit olarak almazlar ve 401 (k) planına katkı payı şeklinde ödeyerek ileride alacakları tazminat olarak biriktirmeyi tercih ederler (What Are the Different Types of 401(k) Plans? 2017) . Vergi avantajlı gönüllü katılım uygulamasında; çalışanlar, ücretlerinin sabit bir yüzdesine ek olarak gönüllü bir katkıda bulunmayı da tercih edebilirler ve plan dâhilindeki bu birikimler dağıtıma kadar vergilendirilmeye tabi tutulmaz (Demirkan, 1999:Ek1). Eşleşen katkı payları uygulamasında; 401 (k) planlarına, çalışanların yaptığı katkı kadar işverenler de katkı yapar. Bir işveren sadece gönüllü katkı payını karşılayabileceği gibi, hem seçimlik ve hem de gönüllü katkı payları kadar da katkıda bulunabilir. İşverenin eşleşen katılımları, sıklıkla düşük ücretli çalışanların katılımlarını teşvik etmek amacıyla yapılmaktadır. Birçok plan, ödemelerin belirli bir yüzdesi ile sınırlı olmak üzere eşleştirilmektedir. Seçimlik olmayan katkı payları uygulamasında; 401 (k) planlarına çalışanların seçimlerine veya katkı paylarına bağlı kalmadan işverenlerin katkıda bulunması mümkündür. Bu katkılar genellikle ücretlere göre paylaştırılarak işlem yapılır (Atasoy, 2009:45-46).

401(k) planları çerçevesinde oluşan tasarrufların esas itibariyle işveren hisse senetlerine yatırım yapılması teşvik edilmekle birlikte çoğunlukla yatırım

fonlarında veya diğer yatırım araçlarında değerlendirildiği görülmektedir. Bu yöntem düşük maliyetli bir yöntem olup vergi ertelemesi sağlayarak emeklilik tasarruf planı oluşturulmasına imkân vermektedir (Demirkan, 1999:8-9).

401 (k) planı uygulaması ile ilgili temel bilgiler, avantajları ve dezavantajları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Demirkan, 2009:Ek/2):

Çizelge 4.5: 401 (k) Planı Avantaj ve Dezavantajları

401 (k) Planı /Temel Bilgiler Avantajları Dezavantajları

Özellikle ABD’de en yaygın uygulama alanı bulan bir emeklilik planı türüdür. Genellikle çalışanların maaşlarının bir kısmının katkı planlarına yatırılmasını özendirmek bakımından şirket de aynı tutar kadar kendisi de katkı yapabilir. Esasen çalışanın çalıştığı şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapılmasını teşvik eden bir uygulamadır. Tasarrufların yatırım fonlarında veya diğer yatırımlarda

değerlendirilmesi yönünde de uygulamalar yaygındır.

Çalışanların vergiden muaf gelir birikimi sağlamalarına imkân vermektedir. İşverenlerin katkısı vergiden düşülebildiği için işverenleri de planlara teşvik etmektedir.

Çalışanlar şirketin hisse senetlerine yatırım yaptıklarından şirketin tasarruf etmesine olanak sağlar.

Çalışanların şirket hisse senetlerine yatırım yapması nedeniyle şirket için nakit oluşturulmasına katkı sağlar.

401 (k) planında şirket hisse senetlerine yatırım yapılması durumunda, hisse senedi değerinin bağımsız bir değerleme uzmanınca belirlenmesi gibi nedenlerden dolayı ilave maliyetler ortaya çıkabilmektedir.

Halka açık olmayan şirketler açısından ilave yasal yükümlülüklere ve kamuyu aydınlatma gibi yükümlülüklerinin

doğmasına neden

olabilmektedir.

4.4.1 401 (k) planları vergileme rejimi

401 (k) planları, emeklilik için işçileri tasarruf etmeye teşvik etmek için getirilmiş bir düzenleme olup önemli vergi avantajlarını bünyesinde taşımaktadır. Çalışanın 401 (k) katkı miktarı doğrudan vergilendirilebilir gelirini azaltır (How Do 401(k) Tax Deductions Work? 2018). Diğer bir ifade ile çalışan tarafından fona yapılan ödemeler çalışanın vergiye tabi kazancını azaltmakta olup (katkılar vergiye tabi kazançtan önce kesildiğinden vergi avantajı veya ertelemesi sağlar) çalışanın fondaki yatırımının vergiden muaf bir şekilde artmasını sağlar. Fondaki getirinin emeklilik haricindeki herhangi bir

sebeple çalışana verilmesi halinde, çalışan olağan gelir vergisi yanında %10 federal ceza vergisini de ödemek zorunda kalır (What Is a 401(k)? 2018). Ancak, gelirin doğrudan başka bir vergi avantajlı emeklilik planına transfer edilmesi durumunda da vergi ertelemesi devam etmektedir. Vergi uygulamasına işveren açısından bakıldığında, şirket tarafından plana yapılan katkılar belli şartlarda vergi matrahından indirilebilmektedir (What Are the Different Types of 401(k) Plans? 2017). Diğer bir ifade ile azami katkı sınırlarına riayet edilmesi şartıyla, şirket tarafından yapılan, nakit veya hisse senedi şeklindeki tüm katkılar şirket tarafından vergi matrahından düşülebilmektedir (Demirkan, 1999:8).