UNIKOM (BM Irak Kuveyt Askeri Gözlemci Grubu)

BM’nin kuruluş amaçları, ”uluslararası dostça ilişkiler geliştirmek, ekono- mik, sosyal ve kültürel alanlarda uluslararası işbirliğini sağlamak ve üyelerin dış politikalarını uyumlaştıran bir merkez olmaktır” şeklinde antlaşma metninde tanım-

212

REÇBER, s. 65.

213

BM Güvenlik Konseyi sürekli üyelerinin ortak karar çerçevesinde hareket etmeleri nadiren ortaya çıkmıştır. Körfez krizi ve sonrasında ortaya çıkan gelişmeler, sürekli üyelerin ortak ka- rar almalarına sahne olmuştur. Fakat ABD, doğal müttefiki İngiltere’yi de arkasına alarak UNSCOM yetkilerini tek başına kullanma gibi bir tutum içerisine girmiştir. ABD’nin, Irak’ın UNSCOM çalışmalarına izin vermemesi halinde kuvvet kullanılması yoluna gideceği görüşü, Rusya tarafından açıkça kabul edilmediği gibi; Fransa ve Çin öncelikli çözümün diplomatik yollarda olduğu görüşünü kabul etmişlerdir. Bu nedenle ABD, müdahale görüşünü ertelemek zorunda kalmıştır. BOZKURT, 2007, s. 168.

214

84

lanmıştır ve bu bağlamdaki faaliyetlerini başlıca 6 organı ile yürütmektedir. Bu organların en önemlisi olan Genel Kurul’un amaçları ve prensipleri ise yine BM Antlaşmasının içerisinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Bu amaçlardan birincisi ve konumuzla da ilgili olanı, “uluslararası güvenlik ve barışın korunması ile silahsız- lanma konularında işbirliğini artırıcı tavsiyelerde bulunmaktır215.

Irak, Kuveyt’ten çıkarıldıktan sonra çözülmesi gereken en önemli konular- dan bir tanesi Irak’ın sahip olduğu kitle imha silâhlarının yok edilmesiydi. Bu ne- denle, GK aldığı 687 sayılı kararı ateşkes koşullarının yanı sıra balistik füzeler de dâhil kitle imha silâhlarının denetimini ve imhasını da öngörmekteydi. Bu silâhla- rın imhasını ve denetim işlerini ise BM Özel Komisyonu (UNSCOM) ve Uluslara- rası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) yürütecekti216. Ayrıca aynı kararda BM Özel Komisyonu göreve başladıktan sonra durumunun altı ayda bir gözden geçirilmesi, fakat süresinin uzatılması için her seferinde karar alınmasına gerek olmadığı da hükme bağlanmıştır217.

UNSCOM ve IAEA, 9 Haziran’da kimyasal silahlara ilişkin, 30 Haziran’da ise nükleer silahlara ilişkin denetim işlevine başlamıştır. Ardından BMGK 17 Hazi- ran’da aldığı 699 sayılı kararla KİS denetçilerin BM’nin 687 sayılı kararı doğrultu- sunda Irak’ta gözlem faaliyetlerini sürdürme konusunda tam yetkili olduklarını teyit etmiştir218. 23 Haziran daha işin başında Irak, nükleer tesislerini BM gözlemci heyetine açmak istemeyerek ve heyetin istediği belgeleri vermekten kaçınarak ilk kriz başlamıştır. Hatta bu sıralar yeni bir müdahale olasılığı üzerinde bile durul- muştur. Bunun üzerine BM, 15 Ağustos 1991 706 sayılı kararla Irak’a çağrıda bu- lunarak UNSCOM’un görevine müdahale etmemesini ve 687 sayılı karar doğrultu- sunda gerekli bilgi ve belgeleri Komisyon’a vermesini istemiştir219.

1992 tarihinde Irak’ta yapılan KİS denetimin sonucunda Irak’ta bulunan 200 yakın KİS tesisi ve ana parçaları ve füzeleri yok edilmiş yani yüzde 95 ortadan

215

ÖZGÜR Salih, Soğuk Savaş Ve Sonrası Dönemde Kitle İmha Silahları ve Silahsızlanma

Çabaları, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2006, s. 122. 216

ERKMEN, s. 327.

217

KÜÇÜKŞAHİN Ahmet, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Baskı, Harp Akademileri Basım Evi, Ulusal Hakemli Dergi, 4 Sayı, 2008 İstanbul, (e.t. 20.11.2014), s. 165.

218

S/RES/699/(1991).

219

85

kaldırılmış kalanı da kısa bir zaman içerisinde yok edilecektir. Fakat Irak ile UNSCOM arasında esas kriz 1996’nın Haziran ayında meydana gelmiştir. Irak’ın BM heyetine Bağdat yakınındaki bazı tesislere girmesinde sorun çıkarması üzerine heyet birkaç gün sonra Bağdat’ı terk etmiş, bunun üzerine de ABD uçakları Bağ- dat’ın 80 km. güneyinde bulunan Hakam tesisini bombalamıştır. Ancak mantıklı düşünürsek Irak toprağı üç parçaya ayrılmıştı, Şii ve Kürtler bölgesi Saddam Hüse- yin’e düşmanlar yani sadece Suni bölgesinde KİS tesisleri kura bilir çünkü sadece Suniler Saddam’a destek oluyorlardı. Dolayısıyla KİS denetim yerleri beli nokta- lardan oluşmaktadır220.

1996 saldırısından sonra tekrar Irak hükümeti ile BM arasındaki sorun çö- zülmüş ve yeni bir kriz 1998 ağustos ayında, denetçilerin geri çekilmesiyle başla- mış, müzakere için Bağdat’a bir heyet gitti. Iraklıların böyle ayak sürümelerden ve kasıtlı provokasyonlardan sabrı taşımıştı artık, KİS denetçilerin, Irak’ın ulusal egemenliği, güvenliği ve onuruyla doğrudan ilgili alanlara tamamen uygunsuz bir şekilde girdiklerini düşünüyorlardı. Bu konuların açıklığa kavuşturulmasını istiyor- lardı. Richard Butler elinde çok saldırgan bir programla geldi ve BM sözüyle değil ABD sözüyle kalkıp oturuyordu, dolayısıyla Iraklılarda artık onu muhatap almaya- caklarını açıkladılar. Butler’ın artık GK politikasının adil ve objektif bir uygulayı- cısı değil, ABD’nin yardakçısı olduğunu düşünüyorlardı. Sonuç olarak Butler özel Komisyon Başkanı BM kararıyla görevden alınmıştır221.

Irak’la yapılan ateşkesin şartlarının belirlendiği 687 sayılı BM Güvenlik Konseyi kararıyla Irak ve Kuveyt sınırı boyunca Birleşmiş Milletler gözlem gücü tarafından denetlenecek askerden arındırılmış bir bölge oluşturulmuştur. Aynı ka- rarda BM Genel Sekreteri’nden söz konusu gücün konuşlandırılması için bir plan hazırlaması da istenmiştir. Bunun üzerine BM Genel Sekreteri Konseye, 5 Nisan 2001’de bir rapor sunmuş, Güvenlik Konseyi de BM Kurucu Andlaşması’nın VII. Bölümüne dayanarak 9 Nisan tarihinde aldığı 689 sayılı kararla 300 askeri gözlem- ciden oluşan BM Irak-Kuveyt Gözleme Misyonu’nu kurmuştur222.

220

ERKMEN, s. 328.

221

RİTTER Scott, PİTT William Rivers, Irak’a Savaş, Bush Yönetiminin Bilmenizi İstemediği

Gerçekler, 1 Baskı, Metis Yayınları, 2002 İstanbul, (Çeviren Çiçek ÖZTEK), s. 52. 222

86