İlgili Kararların Hukuki Değerlendirmesi

Güvenlik Konseyi, kuruluşundan 1990 yılına kadar geçen dönemde, hiçbir olayda, Irak-Kuveyt olayındaki kadar çok sayıda karar almamıştır. 660, 661, 662, 664, 666, 667, 669, 670, 674 ve 677 sayılı kararlar ile Irak'a karşı kuvvet kullanı- mına başvurulmadan Kuveyt'i boşaltması sağlanmaya çalışılmıştır206. 1991 yılında BM 33 üyesi Irak’a yönelik askeri müdahalenin sebebi 2 Ağustos 1990 tarihinde Irak’ın Kuveyt’i işgal etmesidir. İlk olarak BMGK, 660 sayılı kararıyla, Irak’tan kayıtsız şartsız askeri birliklerini Kuveyt’ten çekmesini ve aralarındaki sorunu ba- rışçıl yollarla çözmesini talep etmiştir Irak’ın bu taleplere uymaması üzerine BMGK öncelikli olarak askeri nitelikte olmayan zorlayıcı önlemlere başvurmuş- tur207. BMGK’nden 11 karar çıkmış Irak Kuveyt’ten çekilmesi için ancak bu önle- melerin sonuç vermemesi üzerine BMGK, kuvvete başvurmasından önce son fırsatı 1990 yılı Kasım ayında almış olduğu 678 sayılı kararda vermiş, Kuveyt işgaline son verilmesi konusunda Irak’a 15 Ocak 1991 tarihine kadar süre tanımıştır. Aynı kararda, öngörülen önlem ve tavsiyelere uyulmaması halinde askeri nitelikte zorla- yıcı önlemler dâhil tüm araçları kullanmaları konusunda üye devletlere yetki veril- miştir. Irak’ın ilgili karara uymaması nedeniyle 678 sayılı kararına dayanılarak yapılan askeri müdahale sonucu Irak’ın Kuveyt’i işgaline son verilmiştir208.

BMGK’nin almış olduğu 678 sayılı kararın hukuksal dayanağını BM Kurucu Antlaşması’nın, 2/4 ile getirilen kuvvet kullanma yasağı, yeni bir Konsey yetkilen- dirmesine kadar geçerli olmak üzere, bir kez daha yürürlüğe girmiştir. 39. Maddesine

205

CANİKLİOĞLU, s. 81. 206

2 Ağustos 1990 tarihi ile 678 sayılı kararın alınmasına kadar geçen dönemde çeşitli kişi ve kuruluşların olayın barışçı çözüm yolları çerçevesinde sonuçlandırılması amacıyla girişimleri olmuştur. MAWLOOD, s.33.

207

REÇBER, s. 64.

208

82

belirtilen yetkiler oluşturmaktadır. Yani uluslararası barış ve güvenliğin korunması ya da yeniden hukuka uyulmasının sağlanmasıdır. Ve aynı zamanda 41 – 42 madde- ye dayalı hareket etmişlerdir. Sonuç olarak I körfez savaşı uluslararası hukuk çerçe- vesinde uyum sağlanmıştır209. John Yoo’ya göre, 678 sayılı karar üye devletlere Irak’a karşı 660 sayılı kararı uygulatmak için gerekli her türlü aracı kullanma izni vermiştir210.

Körfez Savaşı boyunca yaşanan kaoslar, ABD emperyalizmi çoğu Ku- veyt’ten Basra’ya doğru geri çekilmekte olan çok sayıda Irak’lı asker ve sivili kat- letmiş ve buna “hindi avı” adını vermiştir. Ondan sonra yaşanan ABD hükmü ve isteğiyle olmuş çünkü ABD’inin savaş düşüncesi iki kategoriden oluşmaktaydı. İlk olarak ya güç kullanarak Irak’ı birinci körfez savaşında işgal edebilirdi ve ikinci- siyse en büyük silahını kullanarak Irak halkını kıtlıkla hükümete karşı doldurmaktı. Bundan dolayı Dünya Sağlık Örgütü’ne göre; Ağustos 1990 ile Ağustos 1997 tarih- leri arasında BM ambargosuna bağlı sebeplerden dolayı 1,2 milyon Irak’lı çocuk, açlıktan ve hastalıktan hayatlarını kaybetmişler. Ayrıca, BM’nin eski Irak İnsani Yardım Koordinatörü olan Dennis Halliday, Edward Said’in haklı olarak “sadist işlemler” olarak nitelediği şeylerle uğraşmaya katlanmayarak 1998 başlarında gö- revinden istifa etmişti. Bütün bu örnekler ve aynı zamanda gerçekler, Irak’a karşı uygulanan yaptırımların gerekçesini geçersiz kılmaya yeterlidir211.

I Körfez Savaşı son verilmesinden sonra, 3 Nisan 1991 tarihinde BMGK ta- rafından alınan 687 sayılı karar ile sürekli ateşkes sağlanmıştır. Kararın en önemli noktası, Irak’ın kimyasal, biyolojik ve atom enerjisine dayalı bütün silahlarının uluslararası gözetim altında imhasının ve Irak’ın silahlanma çabalarının daimi kontrol altında tutulmasının öngörülmüş olmasıdır. Ancak Irak bu yükümlülüğü hiçbir zaman tam olarak yerine getirmemiş ve BMGK de çok sayıda kınama karar alarak bu durumu eleştirmiştir. Ekim 1998’de Irak resmi olarak BM silah denetçile- riyle işbirliğini askıya almıştır. ABD yetkilileri, Irak’ın uluslararası silah gözlemci- lerine koşulsuz araştırma hakkı tanımaması durumunda, silahlı saldırıyla karşı kar-

209 _{GÖZTEPE, s. 84,85.}

210

YOO John, “International Law and War in Iraq”, AJIL, Vol. 97, Issue 3, July 2003, (e.t. 13.01.2015), p. 563- 576.

211

83

şıya kalabileceğini belirtmişlerdir. Fakat BMGK’nin diğer üyeleri verilmiş olan hiçbir kararın ABD’ne böyle bir yetkiyi tanımadığı görüşünü savunmuşlardır. Bu kiriz dönemi BM genel Sekreteri Kofi Annan’ın da çabaları sonucu BM ile Irak arasında yapılan anlaşma ile aşılmıştır. ABD yetkilileri ilgili anlaşmaya Irak’ın uymadığı sonucuna varmaları halinde bunun tek taraflı olarak Irak’a saldırmaları için yeterli olduğunu belirtmişlerdir212.

Bilindiği gibi 687 sayılı karar bazı şartlar Irak devletine getirmiş aynı za- manda tam yetki ve uygulaması GK’e aittir. Görüldüğü gibi ABD ve İngiltere, 687 sayılı kararın uygulamasında kimin yetkili olacağını tartışmaksızın kendilerini yet- kili görmüşlerdir. Irak, 687 sayılı kararın gereği kitle imha silahları ve nükleer si- lahlar konusundaki denetimi engellediğinde kuvvet kullanımı ile karşılaşmıştır. Burada kuvvet kullanımının uluslararası hukuktaki dayanağı anlaşılamaz nitelikte- dir213. ABD ve İngiltere’nin görüşlülerine göre, 678 sayılı kararın, ateşkesin şartları gerçekleştirilinceye kadar geçerliliğini sürdüreceğini ileri sürmektedirler. Bu görü- şü kabul etmek mümkün değildir. Çünkü 678 sayılı kararın amacı Irak’ı Kuveyt’ten çıkarmaktır. Bu amacın gerçekleştirilmesi ile bu kararın uygulama imkânı kalmaz. Ayrıca uluslararası hukukta kural kuvvet kullanmamadır. İstisna hükümleri dar yorumlanmalıdır. 678 sayılı kararın geniş yorumlanmaması gerekir214.

C. KÖRFEZ SAVAŞI VE IRAK’IN İŞGALİ ARASINDAKİ DÖNEMDE IRAK’TA FAALİYET GÖSTEREN BM MİSYONLARI