UNESCO Örneğinde İlişkiler

UNESCO, ilgili alanlarda devletlerin işbirliğini sağlamak için geniş bir yetkinliğe sahip olan BM'nin en büyük özel kurumlarındandır. Uluslararası ilişkilerin dinamiklerine, devletlerin askerî-politik, bilimsel, teknik ve finansal potansiyeline bağlı olarak sürekli büyüme, gelişme ve değişmesine rağmen, UNESCO, eğitim, bilim, kültürde devletlerin ve halkların işbirliğini genişleterek barış ve güvenliği teşvik etmek amacıyla kurulmuş bir organizasyondur. Örgüt modern çağın en acil etik sorunlarını çözmek, bilgi ve haberlerin yayılmasını ve üye devletlerin bilimsel ve kültürel potansiyelini güçlendirmek için yeni standartlar geliştirmeye ve benimsemeye devam etmektedir. İkinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinden itibaren yeni bir dünyanın inşa edilmesi ve oluşumu sırasında 1945'te başlayan UNESCO kuruluş tarihi, uluslararası entelektüel ve kültürel işbirliğinin bütün bir çağını sembolize etmektedir. UNESCO 1. Genel Konferansı sırasında, 4 Kasım 1946 tarihinde yirmi devlet, UNESCO

1 Alma- Ata Bildirgesi, SSCB dönemi, 1978 yılında Almatı’da gerçekleştirilen Almatı Temel Sağlık Hizmetleri Uluslararası Konferansı sonucunda yayımlanmıştır (Madenoğlu Kıvanç, 2015: 168; Kazıhanova, 2012: 33-37).

83

Bildirgesinin yasallığını, resmî onaylamaya ve tam olarak tanımaya istekli olduklarını ifade etmiştir (Denk, 2015: 342-343; Karluk, 2014: 176).

Wroclaw Üniversitesi (Polonya) Kamu Hukuku Enstitüsü Müdürü’nün tanımına göre, “UNESCO’nun BM’ye olan yükümlülükleri daha ahlakî bir karaktere sahiptir, esas olarak da UNESCO ve BM’nin bu tür etkileşimlerinin faydalarını elde etmek için işbirliği yapma arzusuna dayanmaktadır” (Kolasa, 1962: 178).

Bugün Kazakistan, Orta Asya’da uluslararası faaliyet açısından koşulsuz bir lider olarak ülkenin dış politikasına da yansıyan sosyal ve ekonomik değişim aşamasını geçmektedir. Kazakistan Cumhuriyeti, 1992’de UNESCO’nun tam üyesi olmuş ve Nazarbayev 15 Kasım 1995 tarihinde 28. Genel Konferans oturumunun katılımcılarına hitaben, UNESCO’nun yarım yüzyıl boyunca küresel kalkınma süreçlerini aktif olarak etkileyen saygın bir uluslararası organizasyona dönüştüğünü vurgulamıştır. Avrupa ve Asya ortasındaki konumu kapsayan, ekonomik ve politik temasların canlı bir arenası olan Kazakistan, bugün Batı ve Doğu olmak üzere iki büyük uygarlığı birbirine bağlayan bir halka hâline gelmiştir (Kassymzhanova ve Dutta, 2016: 76). UNESCO Kümeleme Bürosu ile işbirliği içinde sürekli olarak, Kazakistan'ın kültürel ve doğal mirasını korumak ve popülerleştirmek için Almatı'da konuyla ilgili projeler yürütülmektedir. Bu etkileşimin bir sonucu olarak, 2003 yılında “Hoca Ahmet Yessevi Türbesi”, 2004 yılında “Tamgalı Arkeolojik Peyzajının Petroglifleri”, 2008’de Korgalcın ve Naurızım doğa koruma alanları, “Sarı-arka – Bozkır ve Kuzey Kazakistan Gölü” adaylığı kapsamında, 2014 yılında devlet doğa koruma alanları “Akcayik” ve “Katon-Karagay” ulusal doğa parkı UNESCO’nun Dünya Mirası listesinden yer almıştır (UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Genel Sekreterliği, 2015: 10).

Eğitim alanında Kazakistan, UNESCO’nun “Herkes İçin Eğitim” ve “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim” küresel programlarını sistematik olarak yürütmektedir. Ülke aynı zamanda UNESCO’nun ortak okullar (ASCHU) sisteminin aktif bir katılımcısıdır. Günümüzde, UNESCO’nun ortak okullar projesi kapsamında ülkede 24 okul çalışmakta ve Almatı şehrinde 3 okul UNESCO uluslararası pilot “Gelecek İçin Eğitim” projesine katılmaktadır. 21 Ağustos 2013'te Astana şehrinde, eğitim alanında bin yıllık kalkınma hedeflerine ulaşmak ve uygun bir ilerleme stratejisini geliştirmek için bölgesel bir forum düzenlenmiştir. Etkinliğe, BM Eğitim Hakkı Özel Konuşmacısı K. Singh de katılmış ve forumun sonuçlarını BM Genel Kurulun bir sonraki oturumu Eylül 2013’te açıklanacağını söylemiştir (Kaliyeva, 2014:

84

17). Eğitim alanında, Kazakistan UNESCO’nun Üniversite Eşleştirme ve Ağ Programı’na (UNITWIN) aktif katkı sağlamaktadır. Şu anda Kazakistan’da faaliyet gösteren 4 UNITWIN bölümü mevcuttur, bunlar: R. Süleymenov Oryantalizm Enstitüsü'nde Bilim ve Maneviyat Bölümü; Abay Kazak Milli Pedagoji Üniversitesi UNESCO Pedagoji Bölümü; Al Farabi Üniversitesi UNESCO Gazetecilik ve İletişim Bölümü; L.N Gumilev Avrasya Milli Üniversitesi UNESCO Tolerans bölümleri bulunmaktadır (Çukayeva, 2014: 111). 1999-2001 yılları arasında Kazakistan, Asya-Pasifik Grubu tarafından UNESCO İcra Kurulu Başkan yardımcısı olarak seçilmiş ve bölgenin tüm ülkelerini UNESCO ana yönetim organında temsil etmiştir (Ayagan, Ayanasova ve Lapin, 2011:240). UNESCO Genel Müdürü Irina Bokova’nın Mayıs 2012 ve Ağustos 2013’te Astana’ya yaptığı ziyarette, Kazakistan’ın organizasyondaki artan prestijini desteklemiştir. Kazakistan UNESCO ve İslami Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu (ISESCO) Ulusal Komisyonu Başkanı İmangali Tasmagambetov tarafından Irina Bokova, eğitim, bilim ve kültür alanında UNESCO ve Kazakistan arasındaki işbirliğinin güçlenmesindeki katkısından dolayı “Dostık” Yüksek Devlet Nişanıyla ödüllendirilmiştir (Zakon.kz, 2014). Bu başarı, yoğun bir seçim kampanyasının ve ülke temsilcilerinin yabancı delegasyonlarla etkin işbirliğinin sonucunda gerçekleşmiştir. Kazakistan’ın UNESCO’daki dış politika faaliyetlerine gelince, 2010 uluslararası “Kültürlerin yakınlaşma yılı” programı ülke girişimiyle ilgili duyurusu, daha sonra, BM Genel Kurulu’nun 67. oturumunda “2013-2022 yılları olarak belirlenmiştir. (UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Genel Sekreterliği, 2015: 140).

Kasım, 2013 yılında Paris’te UNESCO Genel Konferansı’nın 37. oturumunda Kazakistan Cumhuriyeti UNESCO Ulusal Komisyonu Başkanı I. N. Tasmagambetov yaptığı konuşmasında, “Kazakistan için bu örgütle işbirliği yapmak her zaman dış politikanın öncelikli alanlarından biri olmuştur. Yaklaşık yirmi yıldır UNESCO, ulusal eğitim, bilim ve kültür alanında Kazakistan’a önemli katkısı olmuştur. Bunun sayesinde, Kazakistan bilgi ve iletişim alanında en iyi uluslararası deneyimlerinden birini elde etmiştir. UNESCO’nun geçirdiği zor dönemlerde de Kazakistan, organizasyonu desteklemiştir bu yönüyle de dikkat çekmiştir. 2011 yılından bu yana, Kazakistan, Almatı’daki acil yardım Fonu ve UNESCO Küme Bürosuna gönüllü olarak katkıda bulunmuş aynı zamanda örgütün somut projelerinin uygulanmasına katkıda bulunmuştur. (UNESCO, 2014: 60).

85

Kazakistan uzun yıllar boyunca UNESCO ile olan işbirliğinin etkinliğini arttırmak için, organizasyonla işbirliği yaklaşımlarını niteliksel olarak yeni bir düzeyde inşa etmiştir ve yıllar boyunca yine birikmiş ortak çalışma deneyimini göz önünde bulundurarak hareket etmiştir. Günümüzde Kazakistan, BM çerçevesinde insanî yardım bağışçısı olan bir ülke olarak, Afganistan’ın yükseköğretim kurumlarında uzmanların eğitimine büyük destek vermektedir. Kazakistan, gelişen ekonomisi ile Orta Asya ve Asya bölgesinde kültürel anıtların korunmasına yönelik Dünya Kültür Mirası Fonu programlarının kısmi finansmanına katkı yapmakta ve bu konuda ülke içindeki durumun iyileştirilmesine olanak tanıyabilmektedir. Kazakistan’ın UNESCO ile etkin işbirliği, ülkenin uluslararası otoritesini ve prestijini artırmaya, kültürel mirasının korunmasına olumlu bir katkı sağlamaktadır. UNESCO ile Kazakistan’ın işbirliği, dinamik bir ekonomi ve uluslararası arenada artan siyasi etkisi karşılıklı yarar sağlayan ortaklığa da hizmet etmektedir.