Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü

BDT üyelerinin askerî güvenlik sorunu, SSCB’nin çöküşünden ve silahlı kuvvetlerin Sovyet sonrası ülkelerin dış askerî tehditlere karşı tek bir savunma sistemi olarak sona ermesiyle ortaya çıkmıştır. Özellikle, eski birliğin topraklarında yerel ve bölgesel çatışmalar, tüm yeni bağımsız devletlerin ekonomik durumunun keskin bir şekilde bozulması, nüfusun yaşam standartlarında oluşan yaygın düşüş ve uluslararası ilişkilerin şiddetlenmesidir. BDT ülkeleri Silahlı Kuvvetlerinin durumu kolektif koruma kuruluşuna ihtiyaç duyulmuştur. Bunun sonucu, 15 Mayıs 1992’de Taşkent’te: Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan ve Özbekistan olmak üzere altı devletin cumhurbaşkanları tarafından toplu güvenlik anlaşmasının imzalanmasıydı. Mayıs 2002, Moskova’da düzenlenen kolektif güvenlik Konseyi’nin yıldönümü oturumunda KGAÖ’nün şekillenmesine karar verilmiştir. Örgütün kuruluşundan itibaren KGAÖ sorumluluk alanındaki değişen jeopolitik durumu dikkate alarak iç mekanizmalarını geliştirmek için yoğun çalışmaların sürdürüldüğü belirtilmelidir. KGAÖ’nün, dış politika işbirliği, askerî inşaat ve tehditlere karşı önemli kararları alarak kuruluş faaliyetlerinin niteliksel olarak yeni bir seviyeye çıkarılmasını sağlamıştır. Kolektif Güvenlik Konseyi, KGAÖ örgüt faaliyetlerinin meselelerini ele alan en yüksek organıdır ve devlet başkanlarından oluşmaktadır. KGAÖ danışma ve yürütme organlarından Dışişleri Bakanları Konseyi, üye ülkelerin dış politika faaliyetlerini koordine etmektedir; Savunma Bakanları Konseyi üye devletlerin askerî politika, askeri inşaat ve askerî-teknik alanında işbirliğini sağlamakta; Güvenlik Konseyi Sekreterler Komitesi, ulusal güvenlik konularını denetlemektedir. Kolektif Güvenlik Konseyi oturumları arasında KGAÖ faaliyetlerinin koordinasyonu, üye devletlerin daimi ve tam

111

yetkili temsilcilerinden oluşan daimi Konseye tahsis edilir. Kuruluşun sürekli faaliyet gösteren çalışma organları Sekretarya ve örgütün ortak merkezi bürosudur. Bununla beraber, Savunma Bakanları Konseyi altında bir askerî Komite kurulmuştur; KGAÖ üyesi ülkelerin uyuşturucu kaçakçılığına karşı yetkili makamlar başkanları Koordinasyon Kurulu; örgütün yasadışı göçle mücadele konularında, üye devletlerin yetkili organlarının başkanları Koordinasyon Kurulu; KGAÖ üye ülkelerin acil durum Koordinasyon Kurulu; Devletlerarası askerî ve ekonomik işbirliği Komisyonu; KGAÖ Dış işler bakanları Konseyi’nde Afganistan, askerî personel ve bilimsel çalışmaların ortak eğitiminin koordinasyonu; KGAÖ Güvenlik Konseyi Sekreterleri Komitesinde bilgi politikası ve bilgi güvenliği çalışma grupları oluşturulmuştur. KGAÖ parlamenter boyutu da gelişmiştir, 16 Kasım 2006’da St. Petersburg’daki BDT Parlamenterler Meclisi (KGAÖ PA), örgütün parlamentolar arası işbirliği organı olarak kurulmuştur (MİD RF, 2020). Organizasyonun yasal belgesine göre KGAÖ’nin ana hedefleri; barış, uluslararası, bölgesel güvenlik ve istikrarı güçlendirmek, güvenlik tehditlerinin önlenmesi ve kolektif bağımsızlık temelinde korunması, örgüt üyesi ülkelerin toprak bütünlüğü ve egemenliğin korunması gibi siyasi araçlara öncelik tanıtmaktadır (Kazıhanova, 2012: 107-108).

3 Eylül, 2008 Erivan’da KGAÖ'ye üye ülkeleri Güvenlik Konseyi Sekreterler Komitesi oturumu gerçekleşmiştir. Toplantı katılımcıları arasında, önceki toplantılarda alınan kararların uygulanmasıyla ilgili bazı konular tartışılmıştır. KGAÖ Genel Sekreteri Nikolay Bordyuja’nın belirttiği gibi, “herhangi bir organizasyonun sadece karar almakla kalmayıp, aynı zamanda bunların uygulanması da çok önemlidir” (Kaliyeva, 2008: 54). 2009 yılında ise, KGAÖ’ye üye ülkelerinin Kolektif Operasyonel Müdahale Kuvvetinin (KOMK) oluşumu konusunda tutumunun geliştirilmesi, örgütün sorumluluk alanında güçlendirilmesinde bir adım olmuştur. KOMK, KGAÖ alanı boyunca güvenlik konusundaki görevlerinin koşulsuz şekilde uygulanmasını sağlayan etkili bir evrensel araç olarak tasarlamıştır. Aynı zamanda, askerî saldırganlık ve terörün ortadan kaldırılması için özel operasyonların yürütülmesi, organize suç ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele etmektedir. Sonuç olarak, her yıl uyuşturucu kaçakçılığına, yasadışı göçe ve bilgi güvenliğine karşı “Kanal”, “Nelegal” ve “Proksi” operasyonları yürütülmeye başlamıştır. Askerî işbirliği alanında kolektif güvenlik bölgelerinde düzenli olarak KGAÖ üyesi devletlerin silahlı kuvvetlerinin yönetim organları, operasyonel ve savaş eğitimi ortak faaliyetleri bulunmaktadır. Bunlardan

112

“Rubej” serisinin ortak komuta ve personel tatbikatları, ortak eğitim operasyonel ve eğitimsel metodolojik masraflarının olmasıdır. Barış gücü kurulmasıyla ilgili anlaşma 2009 yılında yürürlüğe girmiştir. 2014 yılında kabul edilen Kolektif güvenlik Konseyi kararına uygun olarak kolektif kuvvetler eylemlerinin hızlandırılması amacıyla KGAÖ Kolektif Havacılık Kuvvetlerinin oluşumu da tamamlanmıştır (Kazıhanova, 2012: 108-109). Bu düşünceyle, Nazarbayev, aşağıdaki işbirliğin alanlarına da öncelik tanımıştır. KGAÖ üyesi devletlerin bilgi alanının korunması; kolektif operasyonel müdahale kuvvetlerinin geliştirilmesi, Orta Asya bölgesinin hava sahasının kolektif savunması, KGAÖ uyuşturucu karşıtı stratejisinin oluşumu, Kazakistan Cumhuriyeti Acil Durum Bakanlığı “Kayalık şehir- Astana”nın organizasyon çıkarları doğrultusunda kendi yeteneklerini geliştirilmesidir.

Amerikalı bilim adamları Kegley ve Raymond kolektif güvenlik hakkında açıklaması, herhangi bir devlet tarafından diğer bir devlete saldırganlık eylemine karşı kolektif bir tepkiyi izleyeceği ilkesine dayanan bir güvenlik rejimi olarak tanımlamıştır (2012: 202). Modern zamandaki tehditlere, etkili bir şekilde karşı çıkmanın, ancak tüm dünya topluluğunun ortak çabalarıyla mümkün olduğu görülmektedir. KGAÖ çalışma düzeyinde diğer uluslararası kuruluşlarla işbirlikleri gelişmektedir. BM, SCO, BDT, EurASeS, SCO - bölgesel terörle mücadele yapısı, anti-terör merkezi ve BDT sınır Kuvvetleri Komutanlığı Koordinasyon servisi ile işbirliği memorandumları (protokoller) imzalanmıştır. Bu tür örgütlerin bir bütün olarak çabalarını birleştirerek, KGAÖ sorumluluk alanında üye ülkelerin güvenliğini sağlamakta önemli ve etkili bir adım olmaktadır. Nazarbayev, ‘Avrasya Birliği: Fikirlerden geleceğin tarihine kadar’ adlı makalesinde, Kazakistan’ın KGAÖ faaliyetlerine yönelik tutumunu açıkça ifade ederek, bu örgütün “tüm devletlerin buna dâhil olmamasına rağmen, BDT üye ülkeleri askerî güvenliğinin temelini oluşturduğunu” vurgulamıştır (İzvestiya, 2011). 11 Ekim 2011’de onaylanan Kazakistan Cumhuriyeti’nın askerî Doktrini, uluslararası askerî işbirliği alanındaki öncelikli hedefi, KGAÖ üyesi devletlerle askerî ve askerî - teknik işbirliği alanında düzenleyici yasal çerçevenin oluşturulmasının tamamlanmasıdır. Bu kabul edilen üçüncü doktrin olarak, örgüte üye altı ülkeden hiçbirinde yaşanmamıştır (Babdjanov, 2008: 62).

11 Eylül 2001’de ABD’ye yapılan terörist saldırısı, bir küresel uluslararası teröre karşı uluslararası toplumun savaşı olduğunu, Nazarbayev’in halka seslenişinde, sözlü bir bölgesel güvenlik sistemi değil, gerçek yapının oluşturulması gerektiğini ve bunun

113

için KGAÖ ve Şanghay Beşliği’ne ihtiyaç duyulduğunu vurgulamıştır (Nazarbayev, 2017: 309-310). Kazakistan uyuşturucu satıcılarının transit yolu olması nedeniyle en çok endişe duyduğu yasadışı uyuşturucu dolaşımıdır. BM uyuşturucu ve suç Bürosu’na göre, opiatların sadece %15’i Orta Asya üzerinden Kuzey rotasına gitmektedir (%75’i İran üzerinden, %10’u Pakistan üzerinden) (Komissina, 2015: 3). Uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele çerçevesinde KGAÖ üyesi ülkeleri yetkili organlarının Başkanları Koordinasyon Kurulu oluşturularak, İçişleri, ulusal güvenlik, sınır ve gümrük idarelerinin güçleri ve araçları katılımıyla operasyonel ve önleyici tedbirler yürütülmektedir (‘Kanal’ operasyonları). Artan narkotik tehditlere karşı koymak için KGAÖ, Afganistan çevresinde uyuşturucu karşıtı bir kemer oluşturulmasını savunmaktadır. Aynı zamanda, Rusya için olduğu gibi Kazakistan için de yasadışı göçün ciddi bir sorun olmasıdır. Bu nedenle, yasadışı göçü önlemek için KGAÖ yönetimiyle “nelegal” operasyonlarının düzenli olarak yürütülmesini desteklenmektedir.

Bununla birlikte, KGAÖ çerçevesinde kolektif güvenliğin sağlanması ve ulusal orduların yetersiz gelişimi ve örgüt üyesi ülkeler arasındaki iç çelişkilerin varlığı nedeniyle kolektif müdahale güçlerinin kullanılması konusunda sorunlar bulunmaktadır. İşte Moskova Carnegie Merkezi’nin uzmanı A. Malaşenko’ya göre, KGAÖ varlığının yirmi yılı boyunca, BDT alanında güvenliğin korunması ile ilgili büyük davalara katılmamış, kendini hiç imtihan etmemiştir. Örgütün çaresizliğinin en belirgin örneği, 2010 yaz aylarında Kırgızistan’daki ikinci “Lale devrimi” olaylarıdır. “Örgütün bir üyesi olan bu ülkede kan döküldü, ancak KGAÖ, Kırgız durumuna tepki gösteremedi, fiilen kendi iktidarsızlığını kabul ederek, çatışmayı durduramadı” şeklinde ifade etmiştir (Malaşenko, 2011). Bu bağlamda, Varşova Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Uzmanı Eugeniusz Smolar 20 Ekim 2011, Kazakistan Stratejik Araştırmalar Enstitüsünde düzenlenmiş konferansta “biz Avrupalılar, ‘İpek Yolu’nun bugün ‘büyük uyuşturucu’ olarak adlandırılmasının uygun olduğunu düşünmekteyiz” şeklinde açıklamada bulunmuştur (Sultanov ve Muzapparova, 2013: 23).

Günümüzde bölgesel güvenlik ve istikrarın sağlanması, sadece Kazakistan için değil, tüm dünya topluluğunun da önemli görevlerinden biri olmaktadır. Kazakistan Cumhuriyeti, bölgede istikrar ve güvenliğin sağlanmasına, uluslararası hukuka dayalı yeni zorluklar ve tehditlere karşı önlemler uygulayarak, bunların altında yatan temel nedenlerin ortadan kaldırılmasında bazı koşulların oluşturulmasını vurgulamıştır.

114

Örgüte üye ülkeler için acil hâle gelen terör, aşırı dindarlık ve yasa dışı göçe karşı çoğunlukla güç yöntemleri ve eylemleri ile mücadele etmektedir. Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü tarafından belirlenen hedeflerin tam olarak uygulanması, tüm katılımcı devletlerin sadece ortak çabaları değil, aynı zamanda karşılaşılan sorunların ve mevcut sorunların çözümüne yönelik sistematik bir yaklaşım gerektirmektedir.