UNCITRAL Kamu Alımları Model Kanunu

BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (UNCITRAL); BM Genel Kurulu tarafından ulusal yasaların uluslararası ticarette yarattığı engeller ve eĢitsizliklerin azaltılmasında veya kaldırılmasında aktif olarak çalıĢmalar yapılması maksadıyla 1966 yılında kurulmuĢtur ⁸⁶ . UNCITRAL yeknesaklık, esneklik, modernizasyon ve açıklık temellerine dayalı olarak sürdürdüğü çalıĢmaları ile uluslararası ticarete dair model kanunların, anlaĢmaların ve rehber kuralların hazırlanması ile ticarî hayatla ilgili farklı düzenlemelerin yapılmasında kuruluĢ amacı doğrultusunda etkin olmuĢtur⁸⁷. UNCITRAL tarafından kamu alımlarına yönelik bir model kanun düzenleme kararı, birçok ülkede uygulamada olan yetersiz ve güncel olmayan kamu alımlarına dair düzenlemelerin alım sürecinde verimsizlik, etkinsizlik, suiistimal ve uluslararası ticaret ile ilgili engeller gibi birtakım istenmeyen sonuçlar ortaya çıkararak kamu kaynaklarının harcanmasıyla elde edilmesi beklenen değerin alınamaması sorununa bir çözüm getirebilmek maksadıyla ortaya çıkmıĢtır⁸⁸. 1986 yılında düzenlenen UNCITRAL’in 19. toplantısında kamu alımları hususunda baĢlatılan çalıĢma neticesinde 1993 yılında Viyana’da düzenlenen 26. UNCITRAL toplantısında

“Mal ve Yapım ĠĢlerine Dair Model Kanun” kabul edilmiĢtir. Bu toplantıda ayrıca hizmetlerin de model kanun kapsamına alınması hususundaki karar doğrultusunda yapılan çalıĢmalar neticesinde ise 1994 yılında New York’ta düzenlenen 27.

UNCITRAL toplantısında “Mal, Yapım ve Hizmet Alımlarına Dair Model Kanun”

kabul edilmiĢtir⁸⁹. 1994 tarihli Model Kanunun genel prensipleri dünya çapında otuzdan fazla ülkedeki kamu alımlarına dair düzenlemelere farklı düzeylerde yansıtılmıĢ ve Model Kanun kamu alımlarındaki modernizasyonun ve reformun aracı olmuĢtur. Bunun

86 BirleĢmiĢ Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu https://uncitral.un.org/en/about (05.02.2019)

87 Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, “UNCITRAL ve UNCITRAL Model Kanununa Genel Bir BakıĢ”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, C.2,S.4, 2011, s.139, http://www.academia.edu/32453026 / UNCITRAL _ve _UNCITRAL_Model_Kanununa_Genel_Bir_bak%C4%B1%C5%9F ,(05.02.2019)

88 UNCITRAL, Guide to Enactment of the UNCITRAL Model Law on Public Procurement, Newyork, 2014, ss.1-2.

89 Uğur Emek, Kamu Alımlarında Etkin İhale Tasarımı,TÜSĠAD Yayınları, Yayın No:TÜSĠAD-T/2001-11/311, Ġstanbul, 2001, s.57.

44

sonucunda da 2004 tarihinde UNCITRAL’in 37. toplantısında uygulamalardan elde edilen kazanımların özellikle elektronik alımlarla ilgili hususları da içine alacak Ģekilde Model Kanunda reform yapma kararı alınmıĢtır. 2011 yılında Viyana’da düzenlenen 44.

UNCITRAL toplantısında da 1994 tarihli Model Kanun “UNCITRAL Kamu Alımlarına Dair Model Kanunu” adıyla revize edilmiĢ olarak kabul edilmiĢtir⁹⁰. UNCITRAL Kamu Alımları Model Kanunu diğer alanlardaki model kanunlar gibi uluslararası bir anlaĢma metninin bağlayıcılığına sahip olmayan ancak ülkelere kendi kamu alım düzenlemelerini yaparken yol gösterici ya da birebir alıp kullanabilecekleri bir model olarak sunulmaktadır⁹¹. DTÖ Kamu Alımları AnlaĢması özellikle sınır aĢırı ticarete konu olan ve büyük çaplı ihaleleri ele alırken UNCITRAL Kamu Alımları Model Kanunu tüm kamu alımları düzenlemelerinde kullanılabilecek “en iyi uygulama”

için rehber niteliğinde bir çerçeve sunmaktadır⁹².

Model Kanunun iki hedefi vardır. Birincisi ve öncelikli olanı ulusal olarak uygulanan kamu alımları kanunları değerlendirilmesi, yenilenmesi ya da baĢtan tasarlanmasında model oluĢturmaktır. Ġkincisi ise uluslararası kamu alımları düzenlemelerinde uyumu destekleyerek uluslararası ticarete katkıda bulunmaktır. Model Kanunun kamu ihalelerinde ulaĢmaya çalıĢtığı altı ana amacı mevcuttur. Bunlar;

- Etkinliği sağlamak,

- Ġhalelere mümkün olan en geniĢ katılımı sağlamak, - Rekabeti artırmak,

- Ġhalelerin adil, eĢit ve tarafsız olmasını temin etmek,

- Tedarik sürecinde dürüstlük, adalet ve kamu güvenini sağlamak, - ġeffaflığı teĢvik etmektir⁹³.

Model Kanun sadece ihalenin gerçekleĢtirilmesine kadar geçen sürece dair rehber niteliği taĢımakta olup sözleĢme sürecini düzenlememiĢtir. Kanunda düzenlenen

90 UNCITRAL, Guide to Enactment of the UNCITRAL Model Law on Public Procurement, Newyork, 2014, s.2.

91 Yüksel, a.g.m.,144.

92 Sue Arrowsmith, “Public Procurement: An Appraisal of the UNCITRAL Model Law as a Global Standard” , International and Comparative Law Quarterly, V.53, January 2004, p.19.

93 UNCITRAL, Guide to Enactment of the UNCITRAL Model Law on Public Procurement, Newyork, 2014, ss.2-3.

45

ihale usulleri alımların standart olması, acil ve ani ortaya çıkabilecek olması ya da alım konusunun özellikli bir yapıya sahip olması gibi seçenekleri de göz önünde tutacak Ģekilde çeĢitlendirilmiĢtir. Model Kanunda sunulan ihale usulleri Ģunlardır.

- Açık ihale usulü, kanunda belirtilen özel haller haricinde tüm ihalelerde kullanılması öngörülen ve prensip olarak herkesin teklif verebildiği usuldür.

- SınırlandırılmıĢ (Belli istekliler arasında) ihale usulü, karmaĢık ve özellikli yapıya sahip mal, iĢ ve hizmetlerin kısıtlı sayıda tedarikçiden temin edilebilecek olması halinde kullanılabilecek bir usuldür.

- Fiyat teklif talebi usulü, belirlenecek eĢik değerlerin altında kalmak Ģartıyla piyasadan hazır olarak alınabilecek mal ve hizmetler için tedarikçilerden alınan tekliflerden en uygununun seçildiği bir usuldür.

- Pazarlıksız teklif talep usulü, tekliflerin performans ve kalite açısından değerlendirilmesine dayalı bir ihale usulüdür.

- Ġki aĢamalı ihale usulü, açık ihale usulüne göre yapılan ihaleye teklif veren çıkmaması halinde ya da idarenin alım konusu ile ilgili ayrıntılı hususları tedarikçilerle görüĢerek değerlendirmeye ihtiyaç duyduğunda kullanılan bir ihale usulüdür.

- GörüĢmeli teklif usulü, idarenin ihale konusunu ancak tedarikçilerle yapacağı görüĢmeler sonrasında en tatmin edici haline ulaĢtırabileceği hallerde veya ihale konusunun araĢtırma, geliĢtirmeye dayalı olduğu durumlarda veya güvenliğe dayalı alımlarda en uygun metot olarak değerlendirildiğinde veya son olarak yine açık ihale usulü ile çıkılan ihalelerde teklif veren çıkmaması halinde kullanılan bir yöntemdir.

- ArdıĢık pazarlıklı teklif usulü, öncelikle tedarikçilerin idare tarafından teknik, kalite ve performans açısından değerlendirilmesini müteakip uygun görülenlerle fiyat hususlarının görüĢüldüğü usuldür.

- Rekabete dayalı pazarlık usulü, idare tarafından acil ve ani olarak ortaya çıkan ihtiyaçların temininde kullanılabilecek bir yöntem olarak ortaya konmuĢtur.

- Elektronik açık eksiltme, idare tarafından ihale konusunun detaylı olarak tanımlanabildiği ve ihale konusu ile ilgili rekabetçi bir pazar olduğunun tespiti halinde kullanılabilecek bir yöntem olarak sunulmuĢtur.

46

- Tek kaynaktan alım, tedarikçinin alım konusu ile ilgili özel haklara sahip olması veya idarenin önceden tedarik ettiği malların kullanımına yönelik zorunluluklar ve standardizasyonu için gerekli olduğu hallerde veya çok acil hallerde baĢka metotları kullanmaya yeterli olmadığı zamanlarda veya güvenlik gereklilikleri nedeniyle kullanılan bir usuldür.

AnlaĢılacağı üzere UNCITRAL Kamu Alımları Model Kanunu küresel anlamda bir rehber niteliği taĢımasına uygun düĢecek Ģekilde ve esnek bir yapıda çeĢitli alım usulleri içermektedir⁹⁴. Böylelikle ülkelerin kendi ekonomik ve sosyal tercihlerine göre uygulayabilecekleri alım usullerini seçebilmeleri sağlanmıĢtır. Bu haliyle UNCITRAL Kamu Alımları Model Kanunu yıllarca süren çalıĢmaların sonucunda ortaya çıkmıĢ ve en iyi kamu alım uygulamalarını tek bir doküman altında toplamıĢ bir çalıĢmadır⁹⁵.