MERKEZĠ YÖNETĠM KAPSAMINDAKĠ KURUMLARIN BÜYÜKLÜKLERĠ

5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununda merkezi yönetim kapsamındaki idareler; genel bütçeli idareler, özel bütçeli idareler ile düzenleyici ve denetleyici kurumlar olarak sayılmıĢtır. Bahse konu idarelerin 2013-2017 arasındaki 5 yıllık dönemde bütçeden ayrılan paylar dikkate alındığında ortaya çıkan mali büyüklükleri Tablo 1’de gösterilmiĢtir.

18

(I Sayılı Cetvel) 396.705.004 428.396.493 464.163.399 560.782.309 634.176.488 Özel Bütçeli Kurumlar

(II Sayılı Cetvel) 45.002.167 48.647.481 53.069.588 68.938.657 79.433.539 Düzenleyici ve Denetleyici

Kurumlar(III Sayılı Cetvel)

2.363.741 3.003.844 3.212.692 3.790.619 4.216.853

I, II ve III Sayılı Cetvel

Toplamı 444.070.912 480.047.818 520.445.679 633.511.585 717.826.880 Genel Bütçeden Özel

Bütçeli ve D.D. Kurumlara

Yapılan Hazine

Yardımları

38.787.638 41.948.209 45.914.445 60.919.107 70.316.212

Merkezi Yönetim Bütçesi Toplamı (Hazine Yardımları Hariç)

405.283.274 438.099.609 474.531.234 572.592.478 647.510.668

GSYH Ġçindeki Payı %25,9 %24,9 %24,2 %22 %20,8

Kaynak: 2013-2017 yıllarına ait Merkezi Yönetim Bütçe Kanunlarındaki bütçe baĢlangıç ödeneklerine ve Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporlarına göre hazırlanmıĢtır.

Genel bütçeli kurumlara bütçeden ayrılan paylar içinde özel bütçeli idarelere ve düzenleyici ve denetleyici kurumlara yapılan hazine yardımları(cari ve sermaye transferleri) bulunmaktadır. Bu nedenle net merkezi yönetim bütçesi toplamı bahse konu yardımlar genel bütçeli kurumlara ayrılan paylar içinden çıkarıldıktan sonra elde edilebilmektedir. Bütçe rakamları incelendiğinde merkezi yönetim bütçe toplamı içinde en büyük payın 5 yıl ortalamasında %88,4 ile genel bütçeli kurumlara ait olduğu görülmektedir. Bu büyük payın yanında özel bütçeli kurumların payının yaklaĢık olarak

%11 dolayında ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar payının ise % 0,6 dolayında olduğu görülmektedir.

Toplam bütçe büyüklükleri içinde “mal ve hizmet alım giderleri” ile “sermaye giderleri” ekonomik kalemleri, idarelerin kamu alımları kapsamında yıl içinde ve önceki yıllarda piyasadan tedarik ettikleri mal, hizmet ve yapım iĢlerinin büyüklüğünü göstermesi açısından önem arz etmektedir.

19 Tablo 2

Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kurumların Ekonomik Sınıflandırmaya Göre

“Mal ve Hizmet Alımı Giderlerinin” Bütçe Ġçindeki Büyüklükleri

(1.000 TL)

2013 2014 2015 2016 2017

BaĢlangıç Ödenekleri Genel Bütçeli Kurumlar(I Sayılı

Cetvel) 27.116.185 30.974.809 34.085.369 39.422.029 44.130.871 Özel Bütçeli Kurumlar(II Sayılı

Cetvel) 5.919.142 6.073.098 6.542.616 6.906.552 7.462.160 Düzenleyici ve Denetleyici

Kurumlar(III Sayılı Cetvel) 408.670 542.121 524.696 562.227 526.031 I,II ve III Sayılı Cetvel Toplamı 33.443.997 37.590.028 41.152.681 46.890.808 52.119.062

Bütçe Ġçindeki Payı %8,3 %8,6 %8,7 %8,2 %8,1

Yıl Sonu GerçekleĢmeleri

GerçekleĢme 36.386.232 40.800.579 45.563.391 54.100.121 63.600.358

BaĢlangıca Göre ArtıĢ Oranı %8 %8 %11 %15 %22

Bütçe Ġçindeki Payı %8,9 %9,1 %9 %9,3 %9,4

Kaynak: 2013-2017 yıllarına ait Merkezi Yönetim Bütçe Kanunlarındaki bütçe baĢlangıç ödeneklerine ve Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporlarına göre hazırlanmıĢtır.

Bu kapsamda 2013-2017 arasındaki 5 yıllık dönemde merkezi yönetim kapsamındaki kurumların “mal ve hizmet alımı giderleri” ile ilgili veriler Tablo 2’de verilmiĢtir. Tablo 2’deki veriler incelendiğinde merkezi yönetim kapsamındaki kurum ve kuruluĢların kamu hizmetini yerine getirirken piyasadan aldığı mal ve hizmetler için ayrılan tutarların baĢlangıç bütçesinin ortalama %8,4’ü ile neredeyse olağanlaĢmıĢ bir pay aldığı görülmektedir. Bu pay yılsonu gerçekleĢmelerine göre ise ortalamada %9’ a çıkmaktadır. Kurumsal olarak bakıldığında ise 5 yıl ortalamasında merkezi yönetim bütçesinden mal ve hizmet alımları için ayrılan toplam tutarın %83’ünün genel bütçeli idarelerin, %16’sının özel bütçeli idarelerin ve %1’inin ise düzenleyici ve denetleyici kurumların olduğu görülmektedir. Toplam bütçedeki pay oranları ile karĢılaĢtırıldığında mal ve hizmet alım giderleri için ayrılan bütçede oransal olarak genel bütçeli idarelerin payının beĢ puan kadar azaldığı ve özel bütçeli kurumların payının aynı oranda arttığı görülmektedir. Yılsonu gerçekleĢmelerine göre 2017 yılında merkezi yönetim kapsamındaki kurumların “mal ve hizmet alımı giderleri” kalemi için yaptıkları toplam harcamanın 63 milyar 600 milyon TL’lik bir büyüklüğe ulaĢtığı görülmektedir. Bu gider

20

kalemi için 2013-2017 yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde için yapılan ortalama harcama büyüklüğü ise 48 milyar 90 milyon TL’sidir.

2013-2017 arasındaki 5 yıllık dönemde merkezi yönetim kapsamındaki kurumların kamu hizmetini yerine getirirken yatırım maksatlı olarak “sermaye giderleri” için ayrılan ve kullanılan bütçeleri ile ilgili veriler Tablo 3’de verilmiĢtir.

Tablo 3’deki veriler incelendiğinde 2013-2017 arasındaki 5 yıllık dönemde merkezi yönetim kapsamındaki kurum ve kuruluĢların kamu hizmetini yerine getirirken yatırım maksatlı olarak sermaye giderleri için ayrılan tutarların baĢlangıç bütçesinin ortalama %9’u oranında bir pay aldığı görülmektedir. Bu pay yıl sonu gerçekleĢmelerine göre ise ortalamada %10,7’ye çıkmaktadır. Sermaye giderlerine baĢlangıç bütçesinden ayrılan pay 2013’ten itibaren 2017’ye kadar artan bir eğilim gösterse de yıl sonu gerçekleĢmelerine göre bu artıĢ eğilimine sahip olmadığı ortalamada %10,7 ile büyük sapmalar göstermeden neredeyse olağan sayılabilecek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Kurumsal olarak bakıldığında ise 5 yıl ortalamasında merkezi yönetim bütçesinden sermaye giderleri için ayrılan toplam tutarın %49’unun genel bütçeli idarelerin, %50’sinin özel bütçeli idarelerin ve %1’inin ise düzenleyici ve denetleyici kurumların olduğu görülmektedir. Toplam bütçedeki pay oranları ile karĢılaĢtırıldığında sermaye giderleri için ayrılan bütçede oransal olarak genel bütçeli idarelerin toplam bütçedeki baskın payının bu gider kaleminde azaldığı ve hatta özel bütçeli kurumların oranının altında kaldığı görülmektedir. Tutar bazında incelendiğinde ise sermaye giderleri için ayrılan bütçenin 2017 yılı sonunda 70 milyar 982 milyon TL.lık bir büyüklüğe ulaĢtığı görülmektedir. Bu gider kalemi için 2013-2017 yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde için yapılan ortalama harcama büyüklüğü ise 55 milyar 964 milyon TL’dir.

“Mal ve hizmet alımı giderleri” ile “ sermaye giderleri” birlikte ele alındığında ise bütçe gerçekleĢmelerine göre genel bütçenin 2013 yılında %19,6’sını, 2014 yılında

%19,8’ini, 2015 yılında %20,3’ünü, 2016 yılında %19,5’ini, 2017 yılında ise

%19,9’unu oluĢturmuĢtur. BeĢ yıllık ortalamada ise bu iki gider kalemini genel bütçenin

%19,8’ini oluĢturduğu ve yüzdesel olarak oranının sabit denilebilecek bir düzeyde olduğu görülmektedir.

21

Her ne kadar bu iki gider kalemi ekonomik düzeyde merkezi yönetim kapsamındaki kurumlarca yapılan mal, hizmet ve yapım iĢlerinin bütçedeki büyüklüğünü göstermesi açısından önemli ise de bahse konu idarelerce yıl içerisinde yapılan kamu alımlarının büyüklüğünü vermemektedir. Her iki kalem içinde de kurumlarca ihale yoluyla kamu alımı Ģeklinde yapılmayan giderler bulunmaktadır. Bu kapsamda merkezi yönetim kapsamındaki kurumların bütçe büyüklüklerinin yanı sıra piyasadan ihale yoluyla yaptıkları kamu alımlarının büyüklüklerini de incelemek gerekir.

Tablo 3

Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kurumların Ekonomik Sınıflandırmaya Göre

“Sermaye Giderlerinin” Bütçe Ġçindeki Büyüklükleri

(1.000 TL.)

2013 2014 2015 2016 2017

Genel Bütçeli Kurumlar

(I Sayılı Cetvel) 15.890.622 17.991.700 20.525.176 24.308.650 33.703.134 Özel Bütçeli Kurumlar

(II Sayılı Cetvel) 17.346.639 18.409.261 19.928.876 27.002.202 31.938.672 Düzenleyici ve Denetleyici

Kurumlar (III Sayılı Cetvel) 251.463 287.734 501.107 478.008 601.194 I, II ve III Sayılı Cetvel

Toplamı 33.488.724 36.688.695 40.955.159 51.788.860 66.243.000

Bütçe Ġçindeki Payı %8,3 %8,4 %8,7 %9,1 %10,3

Yıl Sonu GerçekleĢmeleri

GerçekleĢme 43.767.278 48.200.817 57.199.129 59.676.903 70.982.601

BaĢlangıca Göre ArtıĢ Oranı %31 %31 %40 %15 %7

Bütçe Ġçindeki Payı %10,7 %10,7 %11,3 %10,2 %10,5

Kaynak: 2013-2017 yıllarına ait Merkezi Yönetim Bütçe Kanunlarındaki bütçe baĢlangıç ödeneklerine ve Maliye Bakanlığı Genel Faaliyet Raporlarına göre hazırlanmıĢtır.

Bütçeden ayrılan paylardan farklı olarak merkezi yönetim kapsamındaki kurumların ilgili yılı içinde gerçekleĢtirdikleri ve Kamu Ġhale Kurumu tarafından takip edilen ihale yoluyla yaptıkları kamu alımları büyüklükleri Tablo 4’te verilmiĢtir.

Tablo 4’te verilen Kamu Ġhale Kurumu tarafından takip edilen kamu alımları büyüklükleri Tablo 2 ve 3’te gösterilen mal ve hizmet alım giderleri ile sermaye giderlerinin gerçekleĢen bütçe toplamları dikkate alınarak incelendiğinde 2013-2015