Dünya Ticaret Örgütü ve Kamu Alımları AntlaĢması

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) uluslararası ticaretin olabildiğince sorunsuz, öngörülebilir ve serbestçe iĢlemesini sağlama amacı taĢıyan hali hazırda dünya ticaretinin %98’ini gerçekleĢtiren 164 üyeye sahip uluslararası bir örgüttür⁷⁸. Kamu alımlarının ülkelerin GSYH’lerinin %10-15’i gibi önemli bir pazar oluĢturması ve bu nedenle uluslararası ticaretin de önemli bir kısmını meydana getirmesi bu konuyu DTÖ tarafından üzerinde çalıĢılan bir olgu haline getirmektedir. Kamu alımları DTÖ’nün Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel AntlaĢması (GATT- General Agreement on Tariffs and Trade) ile Hizmet Ticareti Genel AntlaĢmasında (GATS- General Agreement on Trade in Services ) düzenlenen çok yönlü kurallardan muaf tutulmuĢtur. Bunun neticesinde ise devletler tarafından kamu alımlarında tercihler ulusal çıkarlar doğrultusunda yerli tedarikçiler yönünde kullanılmakta ve yabancı tedarikçilere karĢı getirilen kısıtlamalar önemli ticaret engelleri olarak ortaya çıkmaktadır. DTÖ'nün kamu alımları konusundaki çalıĢmaları da bu pazarda Ģeffaflığı, bütünlüğü ve rekabeti desteklemeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede kamu alımlarında yabancı tedarikçilere uygulanan engellerin ortadan kaldırılmasının bu alımlarda sağlanacak verimlilik ve elde edilecek ticari çıkarlar açısından fayda sağlayabilme potansiyeli öngörüsü ile DTÖ kuruluĢ aĢaması öncesine de dayanan bir takım çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Yapılan bu çalıĢmalardan kamu alımlarına dair ticarette önemli miktarda serbestleĢme sağlayanı ise Kamu Alımları AnlaĢması’dır⁷⁹.

Kamu Alımları AnlaĢması tüm DTÖ üyelerinin taraf olmadığı çoklu bir anlaĢmadır. DTÖ Kamu Alımları AnlaĢmasına hali hazırda 18 ülke ve Avrupa Birliği (AB) taraftır. AB’ye üye 28 ülke ile birlikte anlaĢmaya dahil üye ülke sayısı 47’ye ulaĢmaktadır. Bunun haricinde 10 ülke ile anlaĢmaya taraf olma müzakereleri yürütülmekte olup 32 DTÖ üyesi/gözlemcisi ülke ise anlaĢmayı gözlemci olarak takip etmektedir⁸⁰. Türkiye 4 Haziran 1996’dan itibaren DTÖ Kamu Alımları AnlaĢmasını gözlemci statüsüyle takip etmektedir. AnlaĢmanın temel amacı taraflar arasında kamu

78 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/thewto_e/thewto_e.htm (04.02.2019)

79 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/tratop_e/gproc_e/gproc_e.htm (04.02.2019)

80 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/tratop_e/gproc_e/memobs_e.htm (04.02.2019)

41

alımlarına dair pazarı kısıtlamaları en aza indirerek karĢılıklı olarak birbirlerine açmaktır. Yapılan müzakereler çerçevesinde taraflar arasında yıllık 1,7 trilyon Amerikan Doları hacminde kamu alımları pazarı uluslararası rekabete açılmıĢtır⁸¹.

Kamu alımlarının uluslararası ticaret kuralları içine alınması ile ilgili ilk çalıĢmalar öncelikle OECD kapsamında ele alınmıĢ olup bilahare sorun 1976 yılında Tokyo’da yapılan GATT ticaret müzakerelerinde masaya yatırılmıĢtır. Bu müzakerelerin meyvesi olarak kamu alımları hakkındaki ilk anlaĢma ( görüĢmelerin ele alındığı yer itibariyle “Tokyo Kamu Alımları Kuralları” olarak da anılmaktadır.) 1979 yılında imza altına alınmıĢ ve 1981 yılında uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Bu anlaĢma ile kamu ihalelerinde taraf ülkelerden yerli ve yabancı tedarikçiler arasındaki ayrımın ya da yabancı tedarikçi aleyhine uygulamaların kaldırılması istenmiĢtir. 1987’de bu anlaĢma üzerinde bazı değiĢiklikler yapılarak yeni uygulamaya 1988 yılında geçilmiĢtir.

AnlaĢma tarafları DTÖ’nün kuruluĢ çalıĢmaları olan GATT Uruguay Turunda yapılan görüĢmelere paralel olarak kamu alımları anlaĢmasının kapsamını ve içeriğini geniĢletmek üzere yeni görüĢmeler yürütmüĢlerdir. Bu görüĢmelerden elde edilen sonuca istinaden ise yeni Kamu Alımları AnlaĢması DTÖ’nün kuruluĢu ile eĢzamanlı olarak 15 Nisan 1994 yılında Fas’ın MarakeĢ kentinde imzalanarak 1 Ocak 1996’da yürürlüğe konmuĢtur. Bu yenilenen hali ile önceden sadece mal alımlarını kapsayan anlaĢma hizmet alımları ile su, enerji, ulaĢtırma gibi genel hizmetleri de kapsar hale getirilmiĢ ve uyuĢmazlıkların çözümüne daha etkin yollar öngörülmüĢtür⁸². AnlaĢmanın uygulanmaya baĢlanmasından sonraki iki yıl içinde anlaĢma taraflarınca yürütülmeye baĢlanan uzun soluklu yeni müzakereler sonucunda ise yenilenmiĢ anlaĢma 6 Nisan 2014 yılında uygulanmaya konmuĢtur⁸³.

Kamu Alımları AnlaĢması “anlaĢma metni” ve “tarafların pazar giriĢ taahhütleri”

olmak üzere baĢlıca iki kısımdan oluĢmaktadır. AnlaĢma metni kamu alımlarında adil ve Ģeffaf bir rekabet ortamı oluĢturma temeli üzerinde düzenlemeler içermektedir.

Tarafların taahhütleri ise ülkeden ülkeye değiĢiklik gösteren ülke kurumlarından hangilerinin anlaĢma kapsamında olduğunu belirleyen ve hangi kamu alımlarının

81 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/tratop_e/gproc_e/gp_gpa_e.htm (04.02.2019)

82 Servet Alyanak, “Dünya Ticaret Örgütü Kamu Alımları AnlaĢmasına Genel Bir BakıĢ ve Bu AnlaĢmanın Avrupa Birliği’nde Uygulanması”, Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, C.22,S.1., 2014, s.96.

83 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/tratop_e/gproc_e/gp_gpa_e.htm (04.02.2019)

42

anlaĢma metni kapsamında olduğunu tespitte kullanılan eĢik değerleri içeren kritik belgelerdir. Taahhütlerde belirtilen eĢik değerleri aĢan iĢ, hizmet ve mal alımlarında anlaĢma metni uygulanmaktadır. AnlaĢmanın genel ilkeleri 4’üncü maddesinde sıralanmıĢtır. Bunlar;

Ayırımcılık yapmama: Kapsam dahilindeki alımlarda yerli üretici lehine ya da yabancı üretici/tedarikçi aleyhine düzenlemeler yapılmamasını vurgulamaktadır

Alımlarda elektronik araçların kullanımı: Alımların mevcut ve diğer bilgi teknolojileri yazılım ve alt yapısı ile koordineli çalışabilen sistemler kullanılarak yapılmasını belirtmektedir.

Alımların şeffaflık ve tarafsızlık içinde yürütülmesi: Alımlarda anlaşma metninde yer alan ihale usullerinin kullanılmasını ile alımların çıkar çatışmalarından kaçınan ve rüşveti engelleyen bir yapıda yapılmasını belirtmektedir.

Menşei kuralları uygulamaları: Alım konusu mallara normal ticarette uygulanan kurallardan farklı menşei kuralları koyarak yabancı tedarikçilere ayrım uygulanmaması gerekliliğini açıklamaktadır.

Offset Uygulamaları: Yabancı tedarikçi tarafından kazanılan ihale bedeli tutarında yerli üreticilerden mal alımı zorunluluğu getiren uygulamaların yapılamayacağını belirtmektedir ⁸⁴.

AnlaĢma uyarınca kapsama giren kamu alımı ihalelerinde açık ihale usulü, seçmeli ihale usulü ve sınırlı ihale usulü olmak üzere üç ihale usulü kullanımı öngörülmüĢtür. Bunlardan açık ihale usulü tüm katılımcıların teklif verebildiği usûl, seçmeli ihale usulü ihaleye katılım yeterliliğini sağlayabilen tedarikçilerin teklif verebildiği usûl, sınırlı ihale usulü ise belli koĢulların oluĢması halinde uygulanan bir ihale usulüdür⁸⁵.

Kamu Alımları AnlaĢması uluslararası bağlayıcı bir anlaĢma olarak tüm tarafların temsil edildiği bir komite tarafından yönetilmektedir. AnlaĢma kurallarının

84 Dünya Ticaret Örgütü, https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/rev-gpr-94_01_e.htm#articleIV ,(04.02.2019)

85 Servet Alyanak, “Dünya Ticaret Örgütü’nün 2014 Yılında Yürürlüğe Girmesi Beklenen Yeni Kamu Alımları AnlaĢması”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, C.4, S.1., 2014, ss.10-13.

43

uygulanmasında yaĢanan sorunlar ulusal seviyede yapılan kontrollerle çözülemediği takdirde DTÖ’nün uluslararası çözüm mekanizması devreye girmektedir.