Hac ve Umre’nin Vucubiyet Şartları

İbn Abbâs, hac’ın vacib olması için aşağıdaki şartların bulunması gerektiğine hükmetmiştir.

3.2.4.1 Müslüman Olmak

İbn Abbâs’tan bu konuda bir kayıt gelmemiştir ancak fıkıh kitaplarında hacc’ın vucubiyet şartları içinde Müslüman olmasının yer alması sebebiyle birde konu bötünlüğünün sağlanması açısından bu yerde zikrettik, nitekim müslüman olmayanlar islâm’ın hükümlerini yerine getirmekle mükellef olmadıkları için bu şart ortaya çıkmaktadır.

3.2.4.2 Hür Olmak ve Ergenlik Çağında Olmak

Fakihler çocuğun ve kölenin hac’ı sahih olup olmadığı hükmünde ihtilâf etmişlerdir. İbn Abbâs’a göre, çocuğa ve köleye hac vacip değildir, şayet hac yaparlarsa hacları sahih olur. Ancak farz olan hac’ı ifa etmiş sayılmazlar.

Çocuğun haccı’nı sahih görenler, İbn Abbâs’tan getirdikleri şu hadislere dayanmışlardır: “Bir kadın Peygamber (s.a.s)’e bir çocuğu kaldırıp gösterdi ve ‘Buna hac var mı?’ diye sordu. Peygamber (s. a. s)’de: “Evet, ayrıca senin için de sevap vardır.” buyurdu.”279

Başka bir rivayette İbn Abbâs şöyle demiştir: Peygamber (s.a.s) buyurdu ki; “Hangi çocuk hac’a gider de sonra bulûğ çağına erişirse onun üzerine bir hac daha lâzım gelir. Hangi köle hac’eder de sonra azad olursa onun üzerine bir hac daha lâzım gelir.”280

3.2.4.3 Hacca Güç Yetirmek

İbn Abbâs’a göre, kişinin bedenî ve malî gücü ile bineceği vasıta ile gidip gelinceye kadar yol masrafının bulunması demektir. Bu görüş, Hz. Ömer’in de görüşüdür.

279 _{Müslim, Sahîh, Hac, II, 974, (1336); Tirmizî, Sünen, Hac, III, 264, (924); Nesâî, Sünen, Hac, V, 120,} (2645); Mâlik, Muvattâ, Hac, III, 621, (1597).

83

İbn Abbâs, (لايبس هيلإ عاطتسا نم)”Hac yoluna gücü yeten kimselerin” ayeti’nin tefsirinde güç yetirmenin, “bineceği vasıta ile yol masrafının bulunması” demek olduğunu ifade etmiştir.281

3.2.4.3.1 Üzerine Hac Farz Olup Bizzat Hac’a Gidemeyen Kimsenin Kendi Yerine Başkasını Hacca Göndemesi

Bilindiği gibi ibadetler yalnız bedenle, yalnız mal ile ve hem beden hem de mal ile yapılanlar olmak üzere üçe ayrılır. Bedenle yapılan ibadetlerde vekâlet mutlak olarak caiz değildir. Mal ile yapılan ibadetlerde vekâlet, mutlak olarak caizdir.Hac gibi hem bedenî hem de malî ibadetlerde ise yükümlünün bizzat edaya gücü yetmediği takdirde vekâlet caizdir. Bunun mesnedi aşağıdaki hadistir:

Buhârî ile Müslim’in İbn Abbâs’tan getirdikleri meşhur hadiste: “Has’am kabilesinden bir kadın Müzdelife günü Rasûl-i Ekrem (s.a.s)’e, ‘Ya Rasûlallah, Allah’ın kulları üzerinde hac hususundaki farizası babama çok yaşlı bir ihtiyar olduğunda yetişti. Deve üzerinde duramayacak bir durumdadır. Onun yerine ben hac edebilir miyim?’ diye sordu. Rasûl-i Ekrem ‘Evet, edebilirsin’, diye cevap verdi. Bu da Veda Haccı sırasında idi”282 denilmektedir.

3.2.4.3.2 Üzerinde Hac Borcu Olarak Ölen Kimse

İbn Abbâs’a göre adak veya farz hac borcu olup da hacca gitmeyen, gidemeyen yerine bedel de göndermeyen kişinin ölümünden sonra vasiyeti olmasa ve mirasının üçte biri hac masrafını karşılamasa bile mirasçılar mirasın tamamı ile onun adına haccetmek veya ettirmekle yükümlüdürler. Çünkü aşağıdaki hadiste Hz. Peygamber haccı diğer kul borçlanna benzetmiş ve Allah hakkının ödenmeye daha lâyık olduğunu ifade etmiştir.

İbn Abbâs’dan rivayet olunduğuna göre; Rasûlullah (s.a.v.)’in yanına Cüheyneli bir kadın gelerek: “Annem hacetmeyi adamıştı, adağını yerine getiremeden öldü; onun yerine hac’ı ifâ edebilir miyim?”diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.): “Evet onun yerine

281 _{İbn Mâce, Sünen, Menâsik, II, 967, (2897); Dârekutnî, Sünen, Hac, III, 218-219, (2424-2425);} Beyhakî, Aynı Eser, IV, 331, (8903).

84

hac’ı yerine getir. Annenin bir borcu olsaydı onu ödeyecek değil miydin? Allah’a olan borçları da ödeyin. Çünkü Allah, borcu ödenmeye en lâyık olandır.” buyurdu.283

3.2.4.3.3 Başkası Yerine Haccetmenin Vekâlet Şartları

İbn Abbâs’a göre bedel gönderilecek kişinin daha önce hacetmiş olması gerekir. Bunun delili, İbn Abbâs’ın “Rasûl-i Ekrem (s.a.s), bir adamın “Şibrime yerine Lebbeyke” diye söylediğini işitti ve adama: “Şibrime kimdir?” diye sordu. Adam da ya: “Benim kardeşimdir” ya da: “Bir yakınımdır” dedi. Rasûl-i Ekrem (s.a.s): “Kendin hacetmiş misin?” diye sordu ve adam: “Hayır”, deyince: “Şu halde önce kendin için sonra Şibrime yerine hacet” dedi.”284

mealindeki hadisidir. Bu hadisin zahirinden başkası adına hac yapanın önce kendisi için hac yapmasının şart olduğu anlaşılmaktadır. Bedel gönderilecek kişinin daha önce hacetmiş olmasını şart koşmayanlar ise: “İbn Abbâs’ın kendisi bu adamdan “Şibrime yerine Lebbeyke” diye söylediğini işitmiş ve ona ‘Önce kendi yerine, sonra Şibrime yerine hacet’ demiştir” şeklinde de rivayet olunduğu için bu hadis ma’luldur” demişlerdir.285

Vekilin daha önce hacetmemiş olması durumunda, başkası adına yapılacak olan hac o şahsa değil kendi adına olur.286

3.2.4.3.4 Zekât Malıyla Haccetmek

İbn Abbâs’a göre kişi zekât malıyla hacedebilir.

Konu ile ilgili hadis söyledir: İbn Abbâs: “Zekâtla köle âzâd edilebilir ve hac yapılabilir”287

buyurmuştur.

283 _{Buhârî, Sahîh, Hac, III, 18, (1852); Müslim, Sahîh, Hac, II, 804, (1148).}

284 _{Ebu Dâvud, Sünen, Menâsik, II, 97, (1813); İbn Mâce, Sünen, Menâsik, II, 969, (2903).} 285

Bu konudaki ihtiflar hakkında geniş bilgi için bkz. İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehîd, II, 153-155. 286 _{Nevevî, el-Mecmû’, VII, 117.}

287 _{Ahmed b. Âli Askalânî, Fethü’l-Bârî, I-XIII, thk. A.Aziz b. Abdullah b. Bâz, Dârü’l-Mâ’rîfe, Beyrut} 1379, III, 331, (1398).

85

3.2.4.3.5 İddetli Kadının Haccı

İbn Abbâs’a göre, kocasının ölümü veya boşanmasından dolayı iddet bekleyen kadın hacca gidebilir. Ancak iddet süresinde gitmemesi daha uygundur.

Konu ile ilgili hadis söyledir: İbn Abbâs’dan rivayet olunduğuna göre; “Kocasının ölümünden veya boşanmasından dolayı iddet bekleyen kadının, iddet süresinde hacca gitmesinde bir sakınca yoktur.”288