Uluslararası/Uluslarüstü Düzenleyiciler

Bu bölümde islami finansal hizmetler konusunda uluslararası ve uluslarüstü düzenleyici rolü olan en önemli kuruluşlardan birkaçını tanıtmaya çalışacağız.

4.1. Islamic Financial Services Board (IFSB) – İslami Finansal Hizmetler Kurulu

1990’lı yıllarda dünyanın değişik bölgelerinde sık sık tekrarlayan finansal krizler nedeniyle Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) liderliğinde uluslararası bankacılık düzenlemeleri yapılmış; özellikle 2008 küresel krizinden sonra, kurulduğu 1999 tarihinden beri Maliye Bakanları ve Merkez Bankası Başkanları seviyesinde yapılan G-20 toplantıları, liderler zirvesine dönüştürülmüş ve 2009 Pittsburgh zirvesinden sonra temel uluslararası ekonomik işbirliği platformu haline gelmiştir. Aynı yıl yapılan Londra zirvesinde ise daha önceki adıyla Finansal İstikrar Formu (FSF) G-20 ülkelerini de kapsayacak şekilde geliştirilmiş ve Finansal İstikrar Kurulu (FSB) ‘na dönüştürülmüştür.

Basel Komitesi ve diğer komiteler G-20 politika çerçevesi ve FSB’nin temel prensipleri doğrultusunda görev alanına giren konulardaki kuralları ve standartları belirlemekle sorumludurlar. 2002 yılında Malezya’da kurulan İslami Finansal Hizmetler Kurulu (IFSB) ise küresel finansal mimari içerisinde islami finansal kuruluşlar için düzenleyici kurallar ile makro ihtiyati çerçeveleri ortaya koymakta ve islami finansal hizmetlerin küresel finansal hizmetlerle entegrasyonuna katkıda bulunmaktadır.

2002 yılında Malezya’nın başşehri Kuala Lumpur’da kurulup 10 Mart 2003 tarihinde fiilen faaliyete başlayan İslami Finansal Hizmetler Kurulu (IFSB), kar amacı gütmeyen uluslararası bir kuruluştur.

IFSB islami finans piyasasında düzenleyici ve denetleyici kurumlar için uluslararası standartlar geliştirmektedir. IFSB bu amaçla sektör için yeni standartlar geliştirmekte ya da mevcut uluslararası standartları islami kurallara adapte ederek islami finansal kuruluşlarının özellikle sağlamlık ve şeffaflık açısından geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Bu bakımdan IFSB’nin faaliyetleri, Basel Comittee on Banking Supervision (BCBS), International Organisation of Securities Commissions (IOSCO) ve International Association of Insurance Supervisiors (IAIS) gibi kuruluşların çalışmalarını islami finans sektörü için tamamlayıcı niteliktedir.

Kurulduğu tarihte 9 üyesi olan IFSB, Ağustos 2018 itibarıyla , 8 uluslararası ya da hükumetler arası kuruluş olmak üzere 57 ülkeden 75 düzenleyici ve denetleyici otorite ile 95 piyasa oyuncusu olmak üzere toplam 178 üyeye sahiptir.

49

Üyeler asil, yardımcı ve gözlemci olarak üç kategoriye ayrılmış olup, asil üyeler islami bankacılık, sigortacılık ve menkul kıymet piyasaları alanlarında düzenleyici ve denetleyici otoritelerden oluşmaktadır. Asil üyeler genel kurulda oy hakkına sahiptir.

IMF, IDB, BIS, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası gibi uluslararası ve hükumetler arası kuruluşlar yardımcı üye statüsündedirler. Gözlemci üyeler ise ulusal ya da uluslararası birlikler ile islami finans kuruluşlarından oluşmaktadır.

IFSB’de Türkiye; asil üyeler olarak BDDK, TCMB ve SPK; yardımcı üye olarak Borsa İstanbul ve gözlemci üyeler olarak dört tane katılım bankası tarafından temsil edilmektedir.

IFSB bugüne kadar İslami Bankacılık, İslami Sermaye Piyasası, Takaful (İslami Sigortacılık) sektörleri ile Sektörler Arası başlıkları altında 18’i IFSB Standartları olmak üzere bu standartlar dışında Prensip ve Teknik Not başlıkları altında toplam 27 yayım yapmıştır.

A) 4.2. Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions AAOIFI) – Uluslararası Muhasebe ve Denetleme Teşkilatı

AAOIFI, 1991 yılında Bahreyn’de faaliyete geçmiş olan, kar amacı gütmeyen uluslararası bir kuruluştur. Temel sorumluluğu islami finans kuruluşları için küresel ölçekte standartlar belirlemek ve yayımlamaktır.

Temel amacı, islami finansal kuruluşların yapmış olduğu işlemlerin ve raporlamaların islami kurallara uygun bir biçimde uluslararası standartlarla uyumlaştırılmasını sağlamak ve bu kuruluşlarca hazırlanan finansal tablolara güveni arttırmak suretiyle sektörün büyümesine destek olmaktır.

Belli başlı faaliyetleri;

1. Muhasebe, denetim ve yönetişim alanlarında standartlar geliştirmek,

2. Mesleki sertifika eğitim programları düzenlemek (Certified Islamic Professional Accounting -CIPA ve Certified Shari’ah Advisor and Auditor- CSAA),

3. Uluslararası konferanslar düzenlemek,

4. Dergi yayınlamaktır. (The Journal of Islamic Finance Accountancy)

Yayımlanan standartlar dünya ölçeğinde önde gelen islami finansal kuruluşlar tarafından uygulanmakta ve uluslararası islami bankacılık uygulamalarının uyumlaştırılmasında önemli katkılar sağlamaktadır.

AAOIFI’nın çalışmaları 45’ten fazla ülkenin merkez bankaları, düzenleme ve denetleme otoriteleri, finansal kuruluşlar, muhasebe ve denetim şirketleri ve hukuk büroları tarafından izlenmekte ve desteklenmektedir.

50

Bugüne kadar, islami kurallara uygunluk, muhasebe, denetim, yönetişim ve etik alanlarında yüzün üzerinde standart belirlemiş ve yayımlamıştır. Bu standartlardan 2015 yılı sonuna kadar kabul edilenleri bir kitap halinde yayınlanmış olup, söz konusu kitap TKKB ve AAOIFI işbirliğiyle Faizsiz Finans Standartları ismiyle Türkçe’ye de çevrilmiştir.

4.3. International Islamic Liquidity Management Corporation (IILM)- Uluslararası İslami Likidite Yönetim Şirketi

IILM, aslında uluslarüstü düzenleyici bir otorite değil, kar amacı güden uluslararası bir şirkettir. İslami finansal kuruluşların en büyük problemlerinin başında gelen kısa vadeli likidite yönetimi konusunda sağlamış olduğu imkanların önemini göz önünde bulundurarak tanıtılmasının gerekli olduğu düşüncesiyle bu başlık altında şirket hakkında bilgi sunulmuştur.

IILM, merkez bankaları, para otoriteleri ve çok taraflı işlem yapan kuruluşlar tarafından ülkeler arasında etkin islami likidite yönetimini sağlamak için, islami kurallara uygun finansal araçlar ihraç etmek amacıyla 2010 yılında kurulmuş uluslararası bir şirkettir. Şirketin merkezi Malezya’nın başşehri Kuala Lumpur’dadır.

Amacı, islami finansal hizmet sunan kuruluşlar için, islami kurallara uygun likidite araçları sağlayarak finansal istikrara katkıda bulunmaktır.

26 Ağustos 2013 tarihi IILM için önemli bir tarihtir. Bu tarihte ilk defa Standart & Poor’s derecelendirme kuruluşu tarafından A-1 notu ile değerlendirilen, 3 ay vadeli, alınıp satılabilir, islami kurallara uygun 490 milyon ABD doları tutarında sukuk ihraç edilmiş ve tamamı satılmıştır. IILM tarafından ihraç edilen finansal araçların , üyeleri olan merkez bankaları ve para otoriteleri tarafından kendi ülkelerinde likidite yönetimi amacıyla “Geçerli Likit Varlık” olarak tanımlanması ve kısa vadeli finansman için kabul edilebilir teminat sayılması gerekmektedir. IILM Eylül 2018 ayı itibarıyla 59 sukuk ihracı gerçekleştirmiş olup halen piyasada mevcut sukuk miktarı 2 milyar ABD dolarının üzerindedir.

IILM ortaklığı, merkez bankaları, para otoriteleri, finansal düzenleme otoriteleri, bakanlıklar ile ticaret ve finans konusunda düzenleme ve denetim yetkisi olan kuruluşlara açıktır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası IILM’in kurucu ortaklarından birisidir.

4.4. International Islamic Financial Market (IIFM) – Uluslararası İslami Finans Piyasası

IIFM, Bahreyn merkez bankası ev sahipliğinde ve önderliğinde 2002 yılında Manama’da kurulmuş, tarafsız ve kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Kurucular arasında İslam Kalkınma Bankası (IDB)’nın yanı sıra Endonezya, Malezya, Sudan ve Brunei merkez bankaları yer almaktadır.

51

Temel amacı, islami finansal hizmet sunan kuruluşlar için ticaretin ve şirketlerin finansmanı, para ve sermaye piyasası işlemleriyle ilgili kontratların standardizasyonu konusunda çalışmaktır.

IIFM’nin temel faaliyetleri;

a. Sektörün sermaye ve para piyasaları ile şirket ve ticaret finansmanı konularındaki ihtiyaçlarıyla ilgili standartların dokümantasyonu,

b. Düzenleyici otoriteler, finansal kuruluşlar, hukuk şirketleri, borsacılar, sektör birlikleri, alt yapı sağlayıcıları gibi paydaşları bir araya getirecek uluslararası bir platform oluşturmak,

c. Sektör için danışma amaçlı özel toplantılar, seminerler ve çalıştaylar düzenlemek, d. Sukuk ile ilgili araştırmalar yapmak, raporlar düzenlemek.

IIFM ayrıca islami finansın uygulandığı bütün ülkelerde tatbik edilmek üzere bir ana hedging anlaşması geliştirmek üzere International Swaps and Derivatives Association (ISDA) – Uluslararası Swap ve Türev Ürünleri Birliği ile çalışmış ve “ISDA/IIFM Tahawwut (Hedging)

Master Agreement” olarak isimlendirilen söz konusu anlaşma 2010 yılı Mart ayında yürürlüğe girmiştir. (Isra, 2011, s.124)