Türkiye’de Mikro Kredi Uygulaması

Dünya Bankası tarafından 1990 yılından itibaren yoksulluğu azaltmada mikro kredi modeli bir araç olarak kullanılmaktadır. Türkiye’deki mikro kredi uygulamaları, diğer ülke uygulamalarına göre yeni sayılmasına rağmen, düşünce sistemi olarak tarihi Osmanlı İmparatorluğu’na kadar geri gitmektedir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulmuş olan “Para Vakıfları”, bugünkü mikro kredi düşüncesinin temellerini oluşturmaktadır. Bu vakıflar tarafından verilen küçük miktardaki kredi, küçük esnafa ve üretim yaparak borcunu geri ödeyebilecek girişimcilere verilmiştir. Cumhuriyet döneminde ise küçük esnafın nakit ihtiyaçları; kredi birlikleri, kooperatifler ve emanet sandıkları gibi kurumlar tarafından karşılanmıştır. Günümüzde çeşitli bankalarca kadın girişimcilere ve mikro işletmelere kredi verilmektedir (Serinikli, 2016:603- 604).

Türkiye’de mikro kredi uygulaması Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KDEV) ve Türkiye İsrafı Önleme Vakfı (TİSVA) tarafından birbirinden bağımsız programlar olarak yürütülmektedir. Bu çerçevede KDEV tarafından Maya Programı ve TİSVA tarafından ise Türkiye Grameen Mikro Finans Programı (TGMP) uygulanmaktadır.

86

Şekil 1: Türkiye’de Mikro Kredi Uygulama Yöntemleri

3.1. MAYA Programı

Maya Programı; Haziran 2002’de KEDV’nın bir iktisadi işletmesi olarak kurulmuştur. Küçük çaplı bir iş yapmakta olan dar gelirli kadınlara, bu işlerini geliştirebilmeleri ve ekonomik hayata aktif olarak katılabilmeleri için küçük miktarlarda borç para vermeyi hedeflemiştir. Maya, Türkiye’nin ilk mikro kredi kurumudur. Merkezi İstanbul’da olan Maya, operasyonlarına 1999 depreminden en çok etkilenen illerimizden biri olan Kocaeli’nde başlamış, daha sonra İstanbul, Düzce, Sakarya ve Eskişehir’de kredi vermiştir. Şu an Kocaeli, Sakarya ve Eskişehir’de faaliyetlerine devam eden Maya, bugüne kadar 12.000’den fazla kredi verilmiştir. Verilen kredilerin toplam tutarı 11 milyon TL’yi geçmiştir. Maya kendi işini yapan ya da yapmak isteyen kadınlara borç para sağlamaktadır. Kadın mikro girişimciler genellikle dar gelirli grup içinde yer almaktadırlar. Yaptıkları işler ticaret (%66), üretim (%26) ve hizmet (%8) sektörlerinde odaklanmakta ve küçük yiyecek işleri, evden satış, giysi dikişi/tamiri, el işleri ve kuaförlük gibi işleri içermektedir. Çoğunluğu (%74) ev temellidir; geri kalanlar da semt pazarlarında, sokak tezgahlarında ya da kendilerine ait olan veya kiraladıkları küçük dükkanlarda çalışmaktadırlar. Bu kadınlar, iş alanlarını geliştirmek, sabit varlıklar satın almak ya da işletme maliyetleri için finansmana ihtiyaç duymaktadırlar. Ulaşılabilir kredi kaynakları, ürün için kredi veren ve toptancılar ya da bankalar tarafından kayıtlı işlere verilen ya da 2 kefille verilen 1.000 TL ve üzerindeki ihtiyaç/tüketici kredilerinden oluşmaktadır. Oysa mikro girişimcilerin büyük çoğunluğu (%80) kayıtlı değildir ya da kefil bulamamaktadırlar. Maya, ekonomik olarak aktif olan veya olmak isteyen, ancak bankaların talep ettiği koşulları ve teminatları sağlayamadığı için finansal hizmetlere ulaşamayan dar gelirli kadınları hedeflemektedir. Bu sebeple geleneksel teminat sisteminin yerine kadınlar arasındaki dayanışmanın temel alındığı “Dayanışma Grupları”na kredi vermektedir. Her üyenin kendi borcuyla beraber diğer üyelerin borcundan da sorumlu olduğu bu Dayanışma Grupları, hem Maya’ya bir tür sosyal teminat

87

sağlayarak riskini azaltır, hem de kadınların sorunlarını paylaşmaları ve birbirlerine destek olmaları için bir zemin sağlayarak toplum içindeki dayanışmayı güçlendirir. Maya’nın kredilerinin koşulları: a) Krediler 3-5 kadından oluşan Dayanışma Grupları’na verilmektedir. b) İlk kredi meblağı en az 100 TL, en fazla 800 TL’dir. c) Krediler 6-12 ay vadelidir ve geri ödemeler haftalık olarak yapılmaktadır. d) Maya’nın sürdürülebilirliğini sağlayacak bir hizmet bedeli alınmaktadır. e) Krediden yararlananlar istedikleri takdirde tekrar kredi alabilmektedirler. f) Kredi miktarı tekrar kredilerde %25’i bulan düzeyde artar. Maya, dar gelirli kadınların kredi ve girişimcilikle ilgili temel bilgileri edinmeleri ve daha bilinçli kredi kullanıcıları olabilmeleri için, kredi öncesinde kadınlara eğitim de vermektedir (www.kedv.org.tr, 2018).

3.2. TGMP-Türkiye Grameen Mikro Finans Programı

2003 yılında Prof. Dr. Aziz Akgül tarafından gündeme getirilen mikro kredi projesi Dünya Bankası’nın 500 milyon USD kredi vermesi ve Başbakanlığın da ek olarak 130 milyon USD bütçe ayırmasıyla hayata geçirilmiştir. Türkiye İsrafı Önleme Vakfı, Diyarbakır Valiliği ve Grameen Trust (Bangladeş’teki Prof Dr. Muhammet Yunus Başkanlığındaki mikro finans kuruluşu) işbirliğiyle Diyarbakır’da 11 Haziran 2003 tarihinde proje uygulanmaya başlanmış ve 18 Temmuz 2003 tarihinde ilk mikro kredi çekleri verilmiştir. Bu krediler en az 500 TL en çok 2.000 TL tutarında ve 1 yıl vadeli olup, haftalık geri ödeme esasına göre verilmiştir. Bu kredilerin geri dönüşünde sorun yaşanmamış ve %100 geri dönüş oranı sağlanmıştır (www.israf.org.tr, 2018). Mikro kredi uygulamasına artan taleple TGMP’nin şube şayısı kasım 2018 itibariyle 93, Mikro girişimci sayısı 31.358, toplam mikro kredi dağıtımı 793.412.945 TL, çalışan sayısı 206 kişi olarak gerçekleşmiştir. TGMP'den kredi kullanmak; 1) Öncelikle TGMP’ye mikro kredi başvurusunda bulunacak olan adayın aklında bir iş fikrinin olması gerekmektedir. İlk defa mikro kredi alacak olan üyeler en fazla 1.000 TL mikro kredi kullanabilirler. 2) Bir iş fikri olan ve 5 kadından oluşan bir grup oluşturmanız gerekir. Grupta yer alan kadınlar yakın akraba olamaz. Örneğin anne ve kızları veya kardeşleri, vb. kişiler aynı grupta yer alamaz. 3) 5 kadının yer aldığı bir grup oluşturulduktan sonra 3 gün sürecek olan eğitimlerde, kurum işleyiş sistemi ve mikro kredi geri ödemesi hakkında bilgi verilmektedir. 4) Verilen eğitim sürecinin tamamlanmasının ardından, mikro kredi almaya hak kazanan grup üyeleri kredilerini almaktadır (www.tgmp.net, 2018).