Ulusal Düzeyde Baraj

“Ülke barajı” veya “genel baraj” da denilen bu uygulama ile⁴⁹², seçimlere katılan siyasi partilerin parlamentoda temsilcilik kazanabilmeleri için ulusal düzeyde kullanılan toplam geçerli oyların asgari belirli bir oranını almaları gerekmektedir⁴⁹³. Bu oran ülkelere göre değiĢkenlik gösterir. Bazı Avrupa ülkelerine ait ulusal düzeyde seçim barajları Tablo 22‟de gösterilmiĢtir.

489 Tablo tarafımızca TUĠK, s. 18 (Tablo 16)‟deki bilgiler ve

http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/secim_sorgu.secim_cevresi_partiler?p_secim_yili=1987&p_il_

kodu=60 adresindeki veriler ile esas alınarak hazırlanmıĢtır (E.T. 16.02.2015).

490 [kullanılan geçerli oy sayısı (306.392) † seçilecek temsilci sayısının bir eksiği (6-1=5)].

491 [kullanılan geçerli oy sayısı (306.392) † seçilecek temsilci sayısı (6)].

492 GÖZLER, s. 734.

493 TÜRK, 2006, s. 98.

105 Tablo 22⁴⁹⁴: Ülkelere Göre Ulusal Düzeyde Seçim Barajları

Almanya (%5) Avusturya (%4) Belçika (%5) Danimarka (%2) Hollanda (%0.66) Ġspanya (%3) Ġsrail (%3.25) Ġsveç (%4) Ġtalya (%4) Macaristan (%5) Norveç (%4) Polonya (%5) Romanya (%5) Rusya (%7) Yunanistan (%3) Türkiye (%10) Görüldüğü üzere Avrupa‟da ulusal düzeyde baraj genelde %3-5 arasında değiĢmektedir. Tabloda yer vermememize rağmen çoğunluk sistemlerinin uygulandığı Ġngiltere, Fransa, Belarus gibi ülkelerin yanı sıra; nispi temsil sistemlerinin uygulandığı Finlandiya, Ġrlanda, Ġsviçre, Lüksemburg, Malta ve Portekiz gibi ülkeler de ulusal düzeyde baraj uygulanmamaktadır⁴⁹⁵.

Ġsrail‟de uzun bir süre %1 olarak uygulanan baraj sırasıyla %1.5 ve %2 olmak üzere arttırılmıĢtır. 2014 yılında yapılan kanun değiĢikliğiyle ise bu oran %3.25 olarak düzenlenmiĢtir⁴⁹⁶. Bu değiĢiklik, özellikle Arap seçmenlerden oy alan küçük partiler için olumsuz bir durum oluĢturmuĢtur.

Almanya‟da %5 olarak belirlenen ulusal barajın yanında küçük partiler için Ģöyle bir kolaylık sağlanmıĢtır: Seçim çevresi düzeyinde üç temsilcilik kazanan partiler bu baraj uygulamasından muaf tutulmuĢtur⁴⁹⁷.

Ġsveç‟te %4‟lük ulusal düzeyde barajın altında kalan küçük partiler için de en az %12 oranında oy topladığı herhangi bir seçim çevresindeki daimi temsilciliklerin dağıtımına katılma hakkı tanınmıĢtır⁴⁹⁸.

494 Tablo tarafımızca http://www.electionresources.org/ (E.T. 14.02.2015) adresindeki veriler ve çalıĢmanın sonunda belirtilen adı geçen ülkelerin resmi parlamento sitelerindeki bilgiler esas alınarak araĢtırmacı tarafından hazırlanmıĢtır. Tabloda yer alan ülkelerden Rusya bu sitede ele alınmamıĢ olup; Rusya Federal Meclisi Duma‟nın resmi internet sitesi sadece Rusça dilinde düzenlendiği için Rusya‟daki seçim sistemine ait bilgiler Ģu makaleden alınmıĢtır: Stephen WHITE,

“Russia: The Authoritarian Adaptation of an Electoral System”, (ed. Michael Gallagher ve Paul Mitchell), The Politics of Electoral Systems, Oxford University Press, New York, 2009, s. 313-330. Makalede Rusya‟daki baraj sistemi ile ilgili açıklamalar için özellikle bkz. s. 317 ve 321.

495 Adı geçen ülkelerin parlamentolarının resmi internet siteleri için Kaynakça‟ya bakınız.

496 http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_beh.htm (E.T. 14.02.2015).

497 http://www.bundestag.de/htdocs_e/bundestag/elections/electionresults/election_mp/245694 (E.T.

14.02.2015). Alman seçim sistemi için ayrıca bkz. Thomas SAALFELD, “Germany: Stability and Strategy in a Mixed-Member Proportional System”, (ed. Michael Gallagher ve Paul Mitchell), The Politics of Electoral Systems, Oxford University Press, New York, 2009, s. 209-229.

106 Türkiye‟de genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde seçim yapılan çevrelerin tümünde toplam geçerli oyların %10‟unu geçemeyen partiler milletvekili çıkaramazlar (2839 S.K. m. 33/1). Toplam geçerli oy sayısı hesaplanırken yurtdıĢı seçmenleri tarafından kullanılan oylar da Yüksek Seçim Kurulu tarafından hesaba katılır (298 S.K. m. 94). Anayasa Mahkemesi, %10‟luk ulusal düzeyde barajın kaldırılması için açılan iptal davasında “% 10'luk baraj yönetimde istikrar ilkesine uygundur ve temsilde adalet ilkesiyle de bağdaşmaktadır” demek suretiyle ulusal düzeyde uygulanan %10‟luk baraj sistemini Anayasa‟ya aykırı bulmamıĢtır⁴⁹⁹.

Doktrinde pek çok yazar Türkiye‟de uygulanan %10‟luk ulusal düzeyde seçim barajını yüksek bulmaktadır⁵⁰⁰. Bununla beraber %10‟luk seçim barajını Türkiye‟nin menfaatine bulan yazarlar da vardır⁵⁰¹. SABUNCU, ulusal düzeyde baraj uygulaması ile ulaĢılmak istenilen amaçların tamamının yönetimde istikrar ilkesini sağlamaya yönelik olduğunu savunmaktadır⁵⁰². Doktrinde %10‟luk baraj uygulamasını eleĢtirenlerin büyük çoğunluğu 3 Kasım 2002‟de yapılan 22‟inci dönem TBMM seçimlerini örnek göstermektedir. Bu bakımdan 31,528,783 geçerli oyun kullanıldığı seçimlerde ulusal düzeyde seçime katılan partilerin ve bağımsız adayların aldığı oylar ve çıkardıkları milletvekili sayısı aĢağıdaki gibidir.

498 TÜRK, 2006, s.99.

499 AYM, E.N. 1995/54, K.N. 1995/59, R.G. 21.11.1995.

500 ATAR, 2013, s. 201; Yavuz SABUNCU, “Seçim Barajları ve Siyasal Sonuçları”, Anayasa Yargısı Dergisi, c. 23, Ankara, 2006, s. 195; TEZĠÇ, 2013, s. 368; TÜRK, 2006, s. 99.

501 Kuzu, %10‟luk ulusal düzeyde barajın indirilmesine karĢı olmakla beraber siyasi partilerin seçim ittifakı yapmasını önermektedir. KUZU, 2006, s. 316.

502 SABUNCU, s. 193.

107 Tablo 23⁵⁰³: 22. Dönem TBMM Seçimleri Türkiye Geneli Sonuçları

Partiler^ Aldıkları Geçerli Oy % MV

Adalet ve Kalkınma Partisi 10,808,229 34.28 363

Cumhuriyet Halk Partisi 6,113,352 19.39 178

Doğru Yol Partisi 3,008,942 9.54 -

Milliyetçi Hareket Partisi 2,635,787 8.36 -

Genç Parti 2,285,598 7.25 -

Demokratik Halk Partisi 1,960,660 6.22 -

Anavatan Partisi 1,618,465 5.13 -

Bağımsızlar 314,251 1.0 9

2002 genel seçimlerinin en çok eleĢtirilen yönü %10‟luk baraj yüzünden TBMM‟ye sadece iki partinin girebilmiĢ olması olmuĢtur. Bu seçimlerde oyların

%45.33‟ü temsil edilememiĢtir.

Kanaatimizce de %10‟luk ulusal düzeyde baraj gerçekten çok yüksektir.

Ancak bir an için Türkiye‟de 2002 genel seçimlerinde bu oranın %5 olduğunu varsayalım. Bu durumda TBMM‟ye 7 farklı siyasi parti girecek ve bunlardan hiçbiri tek baĢına hükümet kurabilecek sayıda (276) milletvekili çıkaramayacaktı. Yahut bu oranın %7 olduğunu varsayalım. Bu sefer de 5 farklı siyasi parti girecek ve yine benzer bir durumla karĢı karĢıya kalınacaktı: Koalisyon hükümeti. GeçmiĢ yıllarda yaĢanan koalisyon hükümetlerinin baĢarısızlıklarını göz önünde bulundurursak;

seçimler yine siyasi krizlere sebep olabilirdi. Bunların tamamını birlikte değerlendirdiğimizde ise, mevcut sistemde %10‟luk ulusal düzeyde baraj uygulamasını yönetimde istikrarın sağlanabilmesi için gerekli görüyoruz. Ancak bu baraj uygulaması elbette ki tek çözüm değildir. Zira mevcut seçim sistemini baraj veya kontenjan adaylığı uygulamaları ile ıslah etmektense; hem yönetimde istikrarın

503 Tablo tarafımızca 10.11.2002 tarihli 24932 sayılı Resmi Gazete‟deki bilgiler esas alınarak hazırlanmıĢtır.

 Bu seçimlere ulusal düzeyde 18 farklı siyasi parti katılmıĢtır. Ancak çalıĢmamızda en çok oy alan 7 siyasi partiye yer ayıracağız.

108 sağlanabileceği hem de temsilde adalet ilkesinin gözetildiği yeni ve dinamik bir seçim sistemi geliĢtirilebileceği kanaatindeyiz⁵⁰⁴.