A. SEÇĠM SAYISI
4. Diğer Sistemler
Seçim sayısı hesaplandıktan sonra örneklerimizde de görüldüğü üzere partilerin temsil edilemeyen artık oyları kalabileceği gibi; o çevrede seçilmesi gereken temsilci sayısına ulaĢılamadığı için açıkta kalan temsilcilikler de çıkabilmektedir. Açıkta kalan temsilcilikleri ve artık oyları asgari düzeye indirmek amacıyla bazı sistemler geliĢtirilmiĢtir344. Bunlardan en bilinenleri Ģunlardır:
a) Hagenbach-Bischoff Sistemi
Ġsmini aldığı Ġsviçreli fizik profesörü Eduard Hagenbach-Bischoff tarafından geliĢtirilen345 bu sistemde, artık oy ve açıkta kalan temsilcilik sorununu çözmek için farklı bir formül izlenmektedir346. Çevre seçim sayısından farklı olarak, Hagenbach-Bischoff sisteminde seçim sayısı; seçim çevresinde kullanılan geçerli oy sayısının o seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısının bir fazlasına (+1) bölünmesiyle elde edilir347.
342 TEZĠÇ, 2013, s. 346.
343 BURAN, s. 76.
344 Ancak bu sistemlerle dahi, artık oy sorunu tam anlamıyla çözülemeyecektir. Artık oy sorununun tam anlamıyla çözüme kavuĢturulduğu sistemleri bir sonraki baĢlık altında inceleyeceğiz.
345 Eduard Hagenbach Bischoff, 1888 yılında Ġsviçre‟nin Basel Ģehrinde yayımladığı “Die Frage der Einführung einer Proportionalvertretung statt des absoluten Mehres” isimli kitabı ve ardından 1905 yılında yine Basel‟de yayımladığı “Die Verteilungsrechnung beim Basler Gesetz nach dem Grundsatz der Verhältniswahl” isimli kitabı ile bugün kendi adıyla anılan bu seçim sistemini duyurmuĢtur. Vladimír DANČIŠIN, “Misinterpratation of the Hagenbacj-Bischoff Quota”, Annales Scientia Politicia, c. 2, S. 1, Prešov (Slovakia), 2013(a), s. 75.
346 Hagenbach‟ın sistem üzerine açıklamaları için bkz. Eduard HAGENBACH-BISCHOFF, Die Verteilungsrechnung beim Basler Gesetz nach dem Grundsatz der Verhältniswahl, Berichthaus, Basel, 1905. Bu kitabın Almanca orjinalinin tamamına ayrıca Ģu adresten de
ulaĢılabilir:http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/index.html?c=viewer&lv=1&bandnummer=bsb00068051&pimage=00001&suchbeg riff=&l=de (E.T. 05.01.2015).
347 Sisteminin açıklandığı farklı kaynaklar için bkz.: ARMAOĞLU, s. 135-141; BURAN, s. 77-78; Jean-Marie COTTERET/Claude EMERI, Seçim Sistemleri, (çev. Ahmet Kotil), ĠletiĢim Yayınları, 1991, Ġstanbul, s. 54-55; DANČIŠIN, 2013(a), s. 75-77; GÖZLER, s. 732; SEZEN, s. 196-197; TÜRK,
69 Formül 3: Hagenbach-Bischoff Sistemi’ne Göre Seçim Sayısı
(Bir seçim çevresinde kullanılan geçerli oylar) ÷ (O seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısı+1)
Bu sistemin temelinde yatan düĢünceye göre, seçim sayısını bulmak için yapılan bölme iĢleminde bölen ne kadar büyük olursa elde edilecek sonuç da o kadar küçük çıkacaktır. Dolayısıyla partilerin aldığı oylarda bu sayı daha fazla çıkacak ve açıkta temsilcilik kalma ihtimali daha düĢük olacaktır348.
Belçika, Ġsviçre ve Lüksemburg‟da uygulanmıĢtır349. Günümüzde Yunanistan‟da uygulanan ve geçerli oyların seçim çevresi, bölge çevresi ve milli çevre olmak üzere üç kademede değerlendirildiği nispi temsil sisteminde, ilk kademede bu sistem uygulanmaktadır350. Bu sistem ayrıca, Lüksemburg, Slovakya ve Yunanistan‟da Avrupa Parlamentosu seçimlerinde uygulanmaktadır351. Türkiye‟de de, 14.07.1965 tarihli ve 656 sayılı Kanuna göre, Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde birden fazla temsilci seçilecek seçim çevreleri için; Millet Meclisi seçimlerinde ise sadece iki milletvekili seçilecek seçim çevreleri için bu sistemin uygulanması öngörülmüĢtür (m. 13)352. Bu sistemi çevre seçim sayısında verdiğimiz Örnek 1‟deki verilerle açıklayacak olursak:
Örnek 2: Hagenbach-Bischoff Sistemi
Parti A B C D E F
Alınan Oy 220,000 110,000 130,000 60,000 70,000 10,000
Hagenbach-Bischoff sistemine göre bu seçim çevresindeki seçim sayısı:
60,000‟dir [Kullanılan Geçerli Oy Sayısı (600,000) ÷ (Seçilecek Temsilci Sayısı(9) +1= 10)]. Her bir partinin aldığı oylarda bu sayı (60,000) ne kadar varsa, partiler o
2006, s. 87; Fazıl YOZGAT/Sezgin ZABUN, “Seçim Sistemleri ve Uygulamaları”, Cumhuriyet Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, c. 10, S. 2, Sivas, 2009, s. 86.
348 TÜRK, 2006, s. 87.
349 FARRELL, s. 244.
350 TEZĠÇ, 2013, s. 350.
351 Andre FREIRE/Marina Costa LOBO/Pedro MAGALHAES, “The Clarity of Policy Alternatives Left-Right and the European Parliament Vote in 2004”, (ed. Hermann Schmitt), European Parliament Elections After Eastern Enlargement, Routlege, 2010, s. 144; DANČIŠIN, 2013 (a), s. 75.
352 RG. 20.7.1965, S. 12053.
70 kadar temsilci çıkaracaktır. Örneğimizde A Partisi 3, C Partisi 2, B-D-E Partileri 1‟er temsilci çıkarırken F Partisi temsilci çıkaramayacaktır.
Bu seçim çevresinde, seçim sayısı çevre seçim sayısı sistemine göre hesaplandığında dokuz temsilciliğin sadece altısı dağıtılabiliyordu. Seçim sayısı, Hagenbach-Bischoff sistemine göre hesaplandığında ise temsilciliklerin sekizi dağıtılmaktadır. Ancak halen bir temsilcilik açıktadır.
b) Imperiali Sistemi
Ġsmini aldığı Belçikalı siyasetçi Pierre Guillaume Charles des Princes des Francavilla Imperiali tarafından geliĢtirilen353 bu sistemin Hagenbach-Bischoff sisteminden tek farkı, seçim sayısı hesaplanırken kullanılan geçerli oy sayısı seçilecek temsilci sayısının bir fazlasına (+1) değil; iki fazlasına (+2) bölünerek bulunmasıdır354.
Formül 4: Imperiali Sistemi’ne Göre Seçim Sayısı
(Bir seçim çevresinde kullanılan geçerli oylar) ÷ (O seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısı+2)
Hagenbach-Bischoff sisteminde verdiğimiz örnekte Imperiali sistemini uygulayacak olursak: seçim sayısı 60,000 değil, 54,545 olacaktır355. Bu durumda da A Partisi 4, C Partisi 2, B-D-E Partileri 1‟er temsilci çıkaracak ve hiçbir temsilcilik açıkta kalmayacaktır.
Bu sistem Ġtalya‟da Ġkinci Dünya SavaĢından sonra çıkarılan 1946 tarihli ve 74 sayılı Kanunla uygulanmıĢtır. Ancak Ġtalya‟da uygulanan sistem biraz farklıydı.
Öncelikle tüm seçim çevrelerinde kullanılan geçerli oy sayısı tespit edilirdi. Eğer seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısı yirmiden fazla ise, kullanılan geçerli oy sayısı seçilecek temsilci sayısına iki eklenerek (+2) bölünür ve belirli bir seçim sayısı elde edilirdi. Ancak bu iĢlem sonucu partilerin kazandıkları temsilci sayısının o
353 Vladimír DANČIŠIN, “Notes on the Misnomers Associated with Electoral Quotas”, European Electoral Studies, c. 8, S. 2, Köln, 2013(b), s. 163.
354 Imperiali sisteminin açıklandığı farklı kaynaklar için bkz.: ÖZBUDUN, 1995, s. 524; TÜRK, 2006, s.
87; YOZGAT/ZABUN, s. 84.
355 [Kullanılan Geçerli Oy Sayısı (600,000) † (Seçilecek Temsilci Sayısı+2 (9+2=11))].
71 seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısından fazla olma ihtimali mevcuttu. Bu durumda da, Hagenbach-Bischoff sisteminin uygulanması öngörülmüĢtü (yani bölen=seçilecek temsilci sayısı+1). Tüm bu iĢlemler sonucunda halen açıkta kalan temsilcilik bulunmaktaysa, ulusal seçim sayısı sistemi uygulanarak bütün seçim çevrelerindeki artık temsilciliklerin dağıtımı yapılacaktı. Bu iĢlem sonucunda da artık temsilcilik oluĢması durumunda ise, en büyük ortalama sistemi ile artık oylar değerlendirilecekti356.
Açıkta kalan temsilcilik ve temsil edilmeyen oy sorununu çözmek amacıyla yukarıda saydığımız sistemlerin (Hagenbach-Bischoff, Imperiali vb.) dıĢında birtakım farklı sistemler de geliĢtirilmiĢtir. Bunlardan biri V. Joachim tarafından geliĢtirilen sistemdir. Buna göre, seçim sayısı hesaplanırken kullanılan geçerli oy sayısı seçilecek temsilci sayısı ile seçimlere katılan parti sayısının toplamının yarısına bölünmesiyle bulunur357.
Formül 5: V. Joachim Formülü
[Kullanılan Geçerli Oy Sayısı] † [(Seçilecek Temsilci Sayısı+Seçimlere Katılan Parti Sayısı)†(2)]
Bir diğer sistem B. Bobek tarafından geliĢtirilmiĢtir. Oldukça karıĢık bir formüle dayanan bu sistem de ise, seçim sayısı Ģu formül ile hesaplanır358:
Formül 6: B. Bobek Formülü
[Kullanılan Geçerli Oy Sayısı] † [( (Seçilecek Temsilci Sayısı+Seçimlere Katılan Parti Sayısı)†( Seçimlere Katılan Parti Sayısı+1) )+1]
356 ARMAOĞLU, s. 138. Daha sonraları Ġtalya‟da 1948 ve 1956 tarihli kanunlarla farklı formüllere dayanan seçim sistemleri benimsenmiĢtir. Bunlar için bkz. DANČIŠIN, 2013(b), s. 163-164.
357 DANČIŠIN, 2013(b), s. 163.
358 DANČIŠIN, 2013(b), s. 163.
72 c) Droop Kota
Ġsmini aldığı Ġngiliz matematikçi ve hukukçu Henry Richmond Droop tarafından geliĢtirilen359 bu sistemde seçim sayısı, belirli bir seçim çevresinde kullanılan geçerli oyların o seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısının bir fazlasına (+1) bölünmesiyle elde edilen sayıya bir eklenerek (+1) bulunur360.
Formül 7: Droop Kota
[(Kullanılan Geçerli Oy Sayısı) ÷ (Seçilecek Temsilci Sayısı+ 1)] + 1
Yukarıda verdiğimiz örneklerdeki verileri bu sistem için de uygulayacak olursak Hagenbach-Bischoff sistemi ile çok yakın (hatta benzer) sonuçlar elde ederiz.
Örnek 3: Droop Kota
Parti A B C D E F
Alınan Oy 220,000 110,000 130,000 60,000 70,000 10,000
Droop Kota sistemine göre bu seçim çevresindeki seçim sayısı: 60.001‟dir:
[Kullanılan Geçerli Oy Sayısı (600,000) ÷ (Seçilecek Temsilci Sayısı+1 (9+1=10))]+1. Her bir partinin aldığı oylarda bu seçim sayısı (60,001) ne kadar varsa, partiler o kadar temsilci çıkaracaktır. Örneğimizde, A Partisi 3, C Partisi 2, B ve E Partileri 1‟er temsilci çıkarırken; D ve F Partileri temsilci çıkaramayacaktır.
Hagenbach-Bischoff sisteminde ise 60,000 oy alan D Partisinin de bir temsilciliği vardı.
Bu sistemlerin (Hagenbach-Bischoff, Imperiali, Droop vs.) en büyük sakıncası ise, bazen partilerin kazandıkları toplam temsilcilik sayısı o seçim çevresinden seçilecek temsilci sayısından fazla çıkabilir361. Örneklerimizden
359 FARRELL, s. 127.
360 Droop Kota sisteminin açıklandığı farklı kaynaklar için bkz.: FARRELL, s. 127; GÜRBÜZ, s. 16;
Matthew Søberg SHUGART, “Comperative Electoral Systems Research: The Maturation of a Field and New Challenges Ahead”, (ed. Michael Gallagher ve Paul Mitchell), The Politics of Electoral Systems, Oxford University Press, New York, 2009, s. 39; Murat R. SERTEL/Ersin KALAYCIOĞLU, Türkiye Ġçin Yeni Bir Seçim Yöntemi Tasarımına Doğru, TÜSĠAD Yayınları, Ġstanbul, 1995, s. 55.
361 COTTERET/EMERI, s. 55.
73 hareketle temsilciliklerin dağıtılması bakımından bu sistemler arasında bir nispilik (orantılılık) sıralaması yapacak olursak: “Imperial>Hagenbach>Droop>Hare”
Ģeklinde bir sıralamamız olur.