Uhuvvet

Kardeşlik anlamına gelir. 1919 yılında çıkmaya başlamıştır. Gazetenin sloganı “Müslümanların enteresleri için hizmet eden Müslümanların bağımsız haftalık

gazetesi” olmuştur. Gazetenin sahibi Halil Kâzım idi. Baş muhabirlik vazifesini A.

Kemal yapıyordu. Toplamda 12 sayı çıkan bu gazetenin son sayısı 3 Ekim 1919 tarihinde basılmıştır. Gazete Üsküp’te basılmaktaydı.

1.3.10.2. Rehber

Bu gazetenin sloganı “Müslümanların entereslerinde olan bağımsız bir

gazetedir.” Gazete haftada iki defa Salı ve Cuma günü yayınlanıyordu. Gazetenin

sahibi Kazım Emin’di. Baş muhabir A. Kemal sorumlu yazarı ise A. Basri’ydi. Gazete sadece 1920 yılında yayınlanıp 14. sayısında kapanmıştır143_.

141 _{.., a.g.m., s. 4.}

142 _{Çelik Bilgin, a.g.e., s. 96.} 143 _{Kaya Fahri, a.g.m., s. 253.}

1.3.10.3. Sosyalist Fecri

7-8 Ocak 1920 yılındaki ilk eyalet konferansında o zamana kadar Sırpça basılan bu gazetenin Türkçe olarak da basılmasına karar verilmiştir.

Gazetenin Logosu

20 Ağustos 1920 tarihinden sonra yayınlanmaya başlamıştır. Bu gazetenin 12. sayısında basımı durdurulmuştur. Sorumlu yazar görevini Duşan Çekiç yürütüyordu. Yasaklandıktan sonra gazetenin arşivine polis el koymuştur. Sosyalist Fecri gazetesi Makedonya ile eski Sırbistan bölgesinde yaşayan Türk ve diğer Müslüman azınlıkların haklarını ve eşitliklerini (fakir olan Türk ahalisinin) zengin olan ağa ve beyler ile “Cemiyet” Fırkasından kurtulmaları hususunda çok yardımda bulunmuştur. Bu gazete zengin olan kişilerin iç yüzünü meydana çıkararak büyük bir gerçeği ortaya koymuştur.

Komünist Parti kendi yayın organı olan Sosyalist Fecri gazetesini kendi iddia ve gayelerini Türk halkına yaymak amacı ile Türkçe olarak da basmaya karar vermiştir. Gazete Türk işçileri arasında büyük yankı uyandırmıştır. Gazete ilk defa 10 Eylül 1920 tarihinde Türkçe basılmıştır. Sosyalist Fecri Gazetesinin 1920 yılında toplam 12 sayısı çıkmıştır. Bu gazete Türk işçilerinin seslerinin duyulmasında büyük bir rol oynamıştır.

En çok üzerinde durulan husus ise Cemiyet Fırkasının zenginler tarafından yönetilen bir parti olduğu ve idarede bulunan şahısların kendi çıkar ve menfaatleri doğrultusunda çalıştıkları iddiasıydı. Vidovdan Anayasa'sının geçmesi için verdikleri

destekten bahsetmiştir. Böylelikle yayınlanan bu haberlerin etkisiyle Türk işçileri Cemiyetten yavaş yavaş uzaklaşmaya başlamışlardır. 144

Sosyalist Fecri, Hükümet karşıtı politikalarını sürdürmeye devam etmiştir. Örnek olarak; 1.10.1920 tarihli ve 4 numaralı baskısında Gostivar’dan gelen bir mektubu yayınlamıştır. Bu mektupta Kocacık köyünden olan Hacı Hüseyin Yahya’nın vahşice öldürülmesini anlatmış ve Gostivar’daki halkın jandarma güçleri tarafından zulüm ve eziyete maruz kaldığını açıklamıştır. 28 Kasım 1920’de yapılan Parlamento seçimleri hakkında Komünist Partiye (Türklere ve Müslümanlara adil davrandıklarını belirterek) oy vermelerini istemiştir145_.

1.3.10.4. Hak

En uzun süreli çıkan gazetedir. SHS Müslümanlarının siyasi teşkilatı “Cemiyet”in organı olarak Makedonya Kosova ve Sancak’ta Müslümanlar arasında önemli bir rol üstlenmiştir.

Hak Gazetesinin sahibi Halit Aydın, Türklerin Yugoslavya’da birleşmesi uğruna çeşitli faaliyetlere katılmıştır. Müdürü Fahri Gulbegovic, Sırbistan ordusunun saflarında savaşmıştır. Genel yayın yönetmeni Hasan Sabri Vranja idi. Vladan Jovanovic'in verdiği bilgiye göre bu şahıs Sırp devlet menfaatleri açısından tehlike arz eden bir şahıstı. Gazetetenin başlığı Sırpça ve Fransızca da yazılıdır. Sloganı; “Cenup

Müslümanları Teşkilatının vasıta-i neşir ve efkârıdır”. 522 sayısından yani 8 Mayıs

1923 tarihinden itibaren Çarşamba dışında her gün yayınlanmıştır. Üsküp’te basılmıştır. 15. yüzyılın ikinci yarısından inşa edilen Burmalı Camiini yıkmak isteyen hükümeti sert bir yazı ile eleştirdiği için ve 19 Kasım 1924 tarihinde 938 sayısındaki giriş yazısı sebebi ile kapatılmıştır. Giriş yazısı ise “Rüşvet devri” başlığı altında devlete suçlama yöneltmiştir. 146

144_{Todorovski Gligor, a.g.m.,s. 53.}

145_{Gligorovski Todor, “ 1918 –} 1929 kadar Üsküp’te çıkan Türkçe gazeteler”, Birlik, Üsküp,

1 Kasım 1962, s. 8.

146Yıllara göre çıkan sayıları şöyledir: Yıl 1 sayı 1, 23 Şubat 1920 — sayı 138, 31 Aralık 1920, Yıl 2

sayı 139, 1 Ocak 1921 — sayı 267, 1 Aralık 1921, Yıl 3 sayı 268, 1 Ocak 1922 — sayı 445, 31 Aralık 1922, Yıl 4 sayı 446, 1 Ocak 1923, — sayı 694, 31 Aralık 1923, Yıl 5 sayı 695, 1 Ocak 1924 — sayı 956, 11 Aralık 1924, Jovanovic Vladan, Jugoslovenska Drzava i Juzna Srbija, s. 345.

Hak Yolu ve Mücahede adlarıyla çıkan gazeteler ise bu gazetenin devamıdır, fakat onların da ömrü uzun sürmemiştir.

1.3.10.5. Mücahede

Gazete 29 Ocak 1925 tarihinde yayınlanmaya başlamıştır. Sahibi Nastas Petrovic, müdürü ise H. Sabri’ydi. Üsküp’ün “Krajnicanats” matbaasında basılmıştır. Başlığın adı ve tarihi kiril harfleriyle de yazılmıştır.

1.3.10.6. Hak Yolu

26 Ocak 1925 tarihinde basılmaya başlayan bu gazetenin sahibi Nastas Petrovic’tir. Müdürlük görevini ise H. Sabri yapmıştır. Üsküp’ün “Krajnicanats matbaasında basılan bu gazetenin sloganı ise; “Pazartesiden maada her gün intişar

eden siyasi ve içtimai Türkçe gazetedir” şeklindedir. Elde bulunan son sayısı 3 Şubat

1925 tarihinde basılmıştır147_.

1.3.10.7. Yeni Vakit

4 Ağustos 1925 tarihinde ilk defa basılan bu gazetenin sahibi ve Baş muhabiri Smailagic Yusuf Ziya’dır. Gazetenin müdürü ise İbrahim Hilmi’di. Üsküp’ün “Bratsvo” matbaasında basılan gazetenin sloganı “Salı ve Cuma günleri neşrolunur

ilmi, içtimai, edebi, müstakil gazete’dir” 148

1.3.10.8. Saday-ı Millet

Gazetenin Sloganı, “Cumartesi ve Çarşamba günleri neşrolunur, menafi-i

İslamiyeyse hadim siyasi, içtimai, iktisadi müstakil gazetedir” şeklindedir. Gazetenin

sahibi ve baş muhabiri Alexander Bukvic’tir. Heyeti tahririyesi ise İslam

147Eren İsmail,”Yugoslav Topraklarında Türkçe Basın”, Sesler Aylık Toplum-Sanat Dergisi, S:9 (1966),

s. 62.

148 _{Kaya Fahri, a.g.m., s. 255.}

münevverlerinden bir gruptu. Üsküp’ün Bratsvo matbaasında basılan gazetenin 6 Ocakta ilan edilen diktatörlükten sonra basımına son verilmiştir149_.

1.3.10.9. Işık

Gazetenin sloganı “Şimdilik Pazartesi, Çarşamba ve Cuma günleri intişar

eder” şeklindedir. Cenubi Müslümanlarına mahsus siyasi, içtimai ve iktisadi

gazetedir. Gazetenin sahibi ve müdürü: Avukat Dimitrije Anastasijevic- Taşula’dır. Heyeti Tahririye, Hüseyin Hüsnü ve Fevzi Hacıhamzic’den oluşmaktadır. Basım yeri Krajnicanats matbaasıdır. Başlığı Sırpça -Hırvatça dilinde de basılmıştır150_.

6 Ocak Diktatörlüğü ile beraber SHS Krallığı’nda bütün hürriyetler kısıtlanmış, dolayısıyla Türkçe yayınlanan gazeteler yada Yugoslavya’daki Türk basınına da büyük bir darbe indirilmiştir. Bu süre zarfında yapılan bütün girişimler başarısızlıkla sonuçlanmıştır151. Ancak 1937 yılında İslam Cemaati yönetim

organlarının seçimi arifesinde Üsküp’te Doğru Yol adında Türkçe – Sırpça bir gazete çıkarılmıştır.

1.3.10.10. Doğru Yol

Cuma günleri neşrolunurdu. İmam Maticar Cemiyetinin neşri efkârı, din ilim, içtimai gazetesidir. Yıl 1 sayı 11 9 Nisan 1937. Mesul müdürü Hafız Ramiz Palevats’tı. Baş muhabiri Süleyman Aşki’ydi. Gazete 4 sayfadan oluşuyordu. 2 sayfası Sırpça 2 sayfası da eski Türkçe yani Osmanlıcadan ibaretti. Yazarlar Halit Efendi, Zufer Music’ti (Sırpça bölüm sorumlusu).152 _{1918 –} 1941 yılları arasında yayınlanan tüm

gazeteler siyasi partilerin destekleriyle çıkarılmıştır. Dönemin Sırp Partileri bile kendi propagandalarını yapmaları maksadı ile Türkçe çıkan gazeteleri desteklemişlerdir.

149Yayın yılları ve sayıları şöyledir: Yıl 1 sayı, 1 25 Haziran 1927 — sayı 96, 26 Haziran 1928, Yıl 2

sayı 97, 3 Temmuz 1928 — sayı 110, 11 Ocak 1929, Eren İsmail, a.g.m., s. 67.

150 Yayın yılları ve sayıları şöyledir: Yıl 1 sayı 1 21 Temmuz 1927— sayı 131, 19 Temmuz 1928, Yıl 2

sayı 132 — 21 Temmuz 1928 — sayı 186, 1 Ocak 1929Eren İsmail, a.g.m., s. 63.

151Emel Çavuşoğlu Osman, a.g.e., s. 135.

152 Eren İsmail,”Yugoslav Topraklarında Türkçe Basın”, Sesler Aylık Toplum-Sanat Dergisi, S:20

(1967), s. 13-14.

Hak, Hak Yolu ve Mücaheden isimli gazeteler Müslümanların siyasi teşkilatı Cemiyet tarafından desteklenmiştir.

Sırp Radikal Partisi Sadayı Millet gazetesini, İşçi Partisi Sosyalist Fecri gazetesini, Demokratik Birliği ise Işık gazetesini desteklemişlerdir153.

Sonuç olarak tespit ve araştırmalarımıza göre 1918 –1941 yılları arasında Yugoslavya’nın Vardar Banovinasında 11 Türkçe gazete neşr edilmiştir. Dönemin bütün şart ve durumunu göz önüne aldığımızda, Türk toplumunun her konuda girişken ve milli menfaatlerine son derece sahip çıktığını görüyoruz.

1.3.11. Türklerin Demografik Yapısı

Vardar Banovinası ya da Güney Sırbistan bölgesi dini milli ve kültürel açıdan çokkültürlü ve karmaşık bir yapıya sahipti. Osmanlı Devleti’nin bölgeye uzun zaman hükmetmesinden dolayı bölgede demografik farklılıklar meydana gelmiştir. Krallık Yugoslavyasın'da Türkler genellikle şehirlerde yaşamını sürdürmüşlerdir. 31 Ocak 1921 tarihinde gerçekleştirilen nüfus sayımında Güney Sırbistan bölgesinde (Makedonya, Sancak, Kosova ve Metohiya) 1.476.747 kişinin yaşadığı kaydedilmiştir. Bunların sayıları, 739.278 Ortodoks, 711.481 Müslüman, 18.306 Katolik, 5702 diğer şeklindedir. Bu bölgedeki Nüfus sayımına göre İslam dinine mensup kişilerin oranı % 48,2’tir. Nüfus sayımının sonuçları ise ülkedeki Türk-İslam kökenli ailelerin neden göçe zorlandıklarını en açık bir şekilde göstermektedir. Bunun sebebi bölge nüfusunun yarısının Müslümanlardan oluşmasıdır. 154

Bu sayım belgelerine göre SHS Krallığı’nda Türk nüfusu 150.322 kişidir. Türk halkı azınlık statüsünde yer almıştır155. Makedonya’nın önemli şehirlerindeki

Türk nüfusun sayısı: Üsküp – 26.341, Manastır – 18.007, Tikveş – 17.338,

153Eren İsmail, a.g.m., s. 59.

154 _{Vladan Jovanovic, a.g.e, s.120-122.} 155_{BrankoPetranovic, a.g.e. s. 33.}

Kalkandelen – 14.547, 156 Gostivar 3743, Veles 3718, Ohrid 3676, Prilep 3325, Kumanova 2916, İştip 2430157şeklindedir.

Yukarıdaki istatistikleri geçmiş sayımlar ile karşılaştırdığımızda ortaya büyük farklar çıkmaktadır. Yabancı devletlerin Osmanlı döneminde yaptığı sayımlarda Türklerin sayısı çok daha yüksektir, SHS Krallığı’ndaki sayımda ise bu sayı oldukça düşüktür. Bunun en büyük nedenlerinden birisi ise bölgedeki Sırp idarecilerin Türk varlığını asimile ve eritme çabalarıdır ve sayımlar gerçekleri yansıtmamaktadır.

1931 yılındaki nüfus sayımında konuşulan diller üzerinden milliyetlerin sayısı esas alınmıştır. Güvenlik Bakanlığının açıkladığı verilere göre “Resmi Sayım 1931” Vardar Banovinası ve Güney Sırbistan bölgesinde 353.000 Türk’ün yaşadığını açıklamıştır158. 1933 yılında gerçekleştirilen sayımlarda ise Vardar Banovinasında

1.618.058 kişinin yaşadığı kaydedilmiştir. Dini inançlarına nüfusun dağılımına baktığımızda Ortodokslar – 1.078.072, Müslümanlar - 517.282, Katolikler- 12.173, Yahudiler – 8124 kişiydi.