Cemiyet Fırkası ve 8 Şubat 1925 Genel Seçimleri

Cemiyet bu seçimlerde Hükümet'te bulunan Radikal Partiye sırt çevirip, seçime ilk defa muhalefetin yanında katılma kararı almıştır. 10 Aralık 1924 tarihinde Cemiyet yetkililerinin düzenlediği konferansta bu tarihe kadar Hükümet ile yapılan işbirliğinin Cemiyet’e ve Müslüman halka hiç bir fayda sağlamadığı gerekçesiyle, Radikal Parti ile koalisyon ortaklığını bozmuşlar ve Cemiyet üyelerinden (seçmenlerinden ve destekçilerinden) Radikal Partiye verdikleri desteği tamamen çekmelerini istemişlerdir.

Koalisyondan ayrılmalarının nedenleri arasında Radikal Partinin oluşturduğu SHS Krallığı Hükümeti’nin, Cemiyet üyelerinin – milletvekillerinin isteklerini karşılamaması ve Hükümet’e bağlı kişilerin ülkenin çeşitli bölgelerinde Cemiyet üye ve seçmenlerine zulüm yapılmasına göz yummaları yer almaktadır.

80_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e. s. 131-133.}

81Toplam 212.456 toplam kayıtlı seçmenden 132.794 kişi oy kullanmıştır, Cvetkovska Nadejda, a.g.e.,

s. 148-149.

82_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 150-152.}

Konferanstaki müzakerelerden sonra Cemiyet Fırkası oy birliğiyle 8 Şubat 1925 Genel Seçimlerine muhalefet cephesiyle birlikte katılma kararı almıştır. Muhalefette yer alan Demokrat Parti ise Cemiyetin aldığı bu karar üzerine Cemiyetin tüm isteklerinin kabul edileceğini bildirmiştir.

Cemiyet bu karardan sonra Monarşinin - Kral'ın yanında duracağını ve aldıkları bu saf değiştirme kararının kendilerinin Kral’a karşı sadık olmayacakları anlamına gelmediğini, sadece zulme ve haksızlığa karşı duracaklarını göstermek amacıyla bu kararı aldıklarını açıklamıştır. Ancak Cemiyet bu hamlesinden sonra Hükümet’in büyük baskılarına maruz kalmış ve resmen bir düşman örgüt gibi görülmüştür. Bunun yansıması olarak 26 Ocak 1925 tarihinde Üsküp’te, Cemiyetin yayın organı olan “Hak Yolu” gazetesi Hükümet tarafından ilk sayısı çıktıktan sonra yasaklanmış ve çıkan sayı yakılmıştır. Bu gazetenin sahibi eski İçişleri Bakanı Nastas Petrovic idi. Gazetenin ilk sayısı yakılmakla kalmayıp, şehirde satılan bütün sayıları da toplatılmıştır. Gazetenin sahibi ise Adalet Sarayı önünde protesto gerçekleştirerek haklarını arayacaklarını bildirmiştir. Cemiyet ise yasağa uymayıp gazetenin tekrar yayınlanacağımı duyurmuştur. Gazete sahibi Nastas Petrovic Kral’a bir mektup göndererek Emniyet Güçlerinin temel insan haklarını çiğnediklerini, masum ve kabahatsiz insanları gereksiz yere hapis cezasına çarptırdıklarını bildirmiştir

Seçimlerin gerçekleştiği gün, silahlı Çetnik birlikleri Türk tüccarlarının seçimlere katılmasına ve oy kullanmasına izin vermemişlerdir. Üsküp'te bulunan İrfan İlkokulu önünde bir Türk tüccar Çetnikler tarafından dövülmüştür. Yine Üsküp'teki Vuk Karadzic İlkokulunda Cemiyetin seçim gözlemcileri de aynı muameleye maruz kalmışlardır. Milletvekili adayı Zeynel İbrahim de saldırıya uğramıştır. Bütün Üsküp Türklerinin ve Müslümanlarının, oylamaya katılmaları halinde Anadolu’ya sürülecekleri ve tütün satışının yasaklanacağı gibi tehdit içeren ifadeler kullanılmıştır. 83

Bütün seçim bölgelerinde oy kullanma işleminin gerçekleştiği yerlerde Çetnik birlikleri yanlarında taşıdıkları şarjör, bomba ve bıçaklarla birlikte, oy

83_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 186-187.}

kullanmaya giden seçmenleri kovup, milletvekili adaylarına saldırıda bulunmuşlardır. Kumanova’da, Voyvoda M. Stankovic 32 askeri ile birlikte etraftaki bütün köy halkını toplayarak kendi destekledikleri partiye oy kullanmalarını, aksi takdirde hepsinin öldürüleceğini ve evlerini ateşe vereceklerini söyleyerek Müslüman ahaliyi korku içinde bırakarak kendi istedikleri partiye yani hükümet partisine oy kullandırtmışlardır. 84

8 Şubat 1925 genel seçimlerinde toplam 315 vekil Meclise girmiştir. 315 vekilin 163’ünü, yani oyların % 33,4’ünü alan Radikal Parti kazanıp tekrar Hükümet'te kalmayı başarmıştır. Vardar Makedonyası’nda ise Cemiyet büyük bir düşüş yaşayıp toplamda 4.680 oy alıp hiç bir milletvekili çıkaramamıştır. Bu genel seçimler Cemiyet Fırkası için büyük bir hüsranla sonuçlanmıştır. 85

Yukarıda sözünü ettiğimiz baskıların seçmen üzerinde ne ölçüde etkili olduğunu görmek için biraz rakamlara balmak gerekir. Vardar Makedonyası’nda seçim 7 bölgede yapılmıştır. Manastır Seçim Bölgesinde Cemiyet toplam 961 oy (% 2,9) alarak milletvekili çıkaramamıştır. Bregalnica Seçim Bölgesinde, Cemiyet hiç bir oy alamamıştır. Kumanova Seçim Bölgesinde, Cemiyet hiç bir oy alamamıştır (toplam 37.108 kayıtlı seçmenden 24.083 kişi oy kullanmıştır). Ohri Seçim Bölgesinde Cemiyet hiç bir oy alamamıştır86. Üsküp Seçim Bölgesinde ise 2815 oy (% 9.8) alarak milletvekili çıkaramamıştır. Aynı şekilde Kalkandelen Seçim Bölgesinde Cemiyet 658 oy alarak (% 3,3) milletvekili çıkaramamıştır. Tikveş Seçim Bölgesinde ise Cemiyet hiç bir oy alamamıştır.87 _{Bu seçimlerde Hükümet yani Radikal Parti Cemiyeti}

bitirmeyi başarmıştır. Özellikle Üsküp'te Cemiyetin seçmenleri oylarını Radikal Partiye vermişlerdir.88

Cemiyet bu seçimlerde marjinal ya da Türk ve Müslüman halk tarafından istenilmeyen bir parti olmuştur. Muhalefet saflarına geçmesi pahalıya patlamış ve

84_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 190.}

85 Bölgede toplam 224.554 kayıtlı seçmenden 150.379 kişi oy kullanmıştır, Cvetkovska Nadejda, a.g.e.,

s. 191.

86..., Rezultati İzbora, 10 Şubat 1925, Politika, Beograd, s. 1. 87_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 192-194}

88 .., Yucerasnyi izbori, 9 Şubat 1925, Politika, Beograd, s. 3.

meclise hiç bir milletvekili göndermeyi başaramamıştır. Cemiyetin bu noktaya gelmesinin altında bir kaç sebep yatmaktadır.

Bunları maddeler halinde açıklamak gerekirse:

 Hükümet ile işbirliği halindeyken Hükümetten ayrılmaları durumunda kendilerini nelerin beklediğinin hesabını yapamamışlardır. Hükümet ile koalisyonda yer aldıkları zaman Cemiyet yetkilileri ya da partinin üst düzey yöneticileri her fırsattan yararlanmışlardır.

 Kendi seçmenlerinin isteklerini umursamayıp daima – sürekli kendi menfaat ve çıkarlarını düşündükleri için kendi halkında ve seçmenlerinde güven ve itimat kaybına uğramışlardır. Müslüman halk nezdinde bütün güvenlerini yitirmişlerdir.

 Muhalefete geçişi çok geç bir dönemde gerçekleştirdikleri için toparlanmaya zaman bulamamışlardır. Dolayısıyla yalnız ve desteksiz kaldıkları zaman Hükümet tarafından gelen baskılara yenik düşmüşlerdir.

 Parti yönetimi içerisinde kutuplaşma ya da güvensizliğin artmasıyla Cemiyet parçalanmanın eşiğine gelmiştir.

 Parti yönetiminde bulunan Türk ve Arnavut idarecilerin anlaşmasızlıkları günden güne artarak kargaşaya yol açmıştır.

 Parti kurucuları arasında yer alan Kenan Ziya partiden ayrılmış ve başka bir parti kurmuştur.

 Hükümet cephesinden gelen Türk ve Arnavut seçmenlere ya Radikal Partiye oy verin ya da seçimlerde bağımsız kalarak oy kullanmayın gibi tehditler işe yaramıştır. Cemiyet Fırkası siyasi sahnede saf dışı bırakılmıştır. 89

1925 Genel Seçimlerinde Cemiyet hiç bir milletvekili kazanamamıştır. Bunun tek nedeni ise Parti Yönetimi'nde üst düzeyde bulunan Türk ve Arnavutlar

89 ₁₉₂5 seçimlerinin gerçekleştiği gün Üsküp'te bir grup (işi gücü olmayan kesimden oluşan kişiler)

Cemiyete oy vermemeleri için Türk tüccarlarını korkutarak baskı yapmışlardır. Cemiyetin vekil adayı Zeynel Ibrahim saldırıya uğramıştır, Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 195-196.

arasındaki anlaşmazlıkların – kavgaların partiyi yıpratıp bu noktaya getirmesdir. Parti bu çekilmelerden sonra kapanma noktasına gelmiştir.

Radikal Parti 1925 seçimlerinde en çok oyu, Cemiyetin fazla oy potansiyelinin bulunduğu bölgelerden almıştır. Bunun sebebi ise açık ve netti. Partideki Türk ve Arnavutların çekişmesi partiyi yıpratmış ve kendi seçmenlerinin partiden uzaklaşmalarına neden oldmuştur. Türk ve Arnavut seçmenler kendi temsilcilerini cezalandırma maksadı ile oylarını Hükümet'te bulunan Radikal Partiye vermişlerdir. Bahsi geçen Türk seçmenler Üsküp, Kosova, Kalkandelen ve Manastır bölgelerinde yaşayan Türklerdir.

Veles şehrinde seçimlerde alenen hile yapılmıştır. Seçim günü bütün seçim sandıklarını doldurup tüm oyları Radikal Partiye armağan etmişlerdir. Oysa bu seçim bölgelerinde Türk köylerindeki nüfus % 100 Türklerden oluşuyordu. Seçim günü Kumanova’da Jandarma Güçleri iki adet bomba patlatmıştır. Seçimlerde usulsüzlük yapılan başka bir yer ise Topolnica köyü idi. Muhalefet partilerinin seçim gözetmenleri kovulmuş ve 1921 nüfus sayımlarında 2145 Türkün yaşadığı köyde, seçim sonuçlarına göre Radikal Parti 419 oy, Demokratlar 3 oy, Cemiyet ise hiç bir oy kazanamamıştır.90

SHS Krallığı’nın Makedonya bölgesi hakkında uzman olan akademisyen Nadejda Cvetkovska objektif bir şekilde Cemiyet Fırkasının, Sırp Radikal Partisi tarafından kurulduğunu belirterek sebeplerini ise şöyle açıklamıştır. Cemiyet vekilleri Halk Meclisinde, Radikal Parti’nin geçirmekte zorlandığı kanunlarda kendilerine destek vermiştir. Buna en iyi örnek ise Agrar Reformu konusunda Cemiyet vekillerinin Radikal Parti ile aynı safta durmalarıdır. Oysa bu reform Türk Müslüman halkının aleyhineydi. Çünkü bu reformla birlikte SHS Krallığında birçok Türk – Müslümanın toprakları zorla zaptedilmiştir. Bir başka kanıt ise Radikal Partisi Başkanı Nikola Pasic’e Cemiyetin en önemli şartları arasında saydığı beylerin mülklerinin tekrar beylere iade edilmesi hususunu kabul etmesi halinde Cemiyet Fırkasından destek alacağına dair teminat verilmiş olmasıdır.91

90 _{Jovanovic Vladan, Jugoslovenska Drzava i Juzna Srbija, s. 168-169.} 91_{Cvetkovska Nadejda, a.g.e., s. 66.}