Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın Kurulması

Sırp – Hırvat – Sloven Krallığı'nın kuruluşu, Güney Slav halklarının derin köklerinin bulunması nedeniyle bir tarihi süreci ifade eder. I. Dünya Savaşı esnasında, Güney Slav halkları milli güvenlik ve milli kalkınma ilkeleriyle hareket ettikleri için bir devlet çatısı altında birleşmelerinin temelleri bu dönemde atılmıştır. Bölgeden Türklerin çekilmesiyle birlikte Sırbistan Devleti’nin güneyindeki Makedonya

30 _{Jovanovic Vladan, JugoslovenskaDrzava i JuznaSrbija, s. 31.} 31 _{Jovanovic Vladan, JugoslovenskaDrzava i JuznaSrbija, s. 35.} 32 Ayşe Özkan, a.g.m., s. 58-60

bölgesinin kendi hâkimiyeti altına alınmasıyla bu mıntıka için Güney Sırbistan ifadesi kullanılmıştır.

Sırp tarihçiler Makedonya’yı kendi himayeleri altına alabilmeleri için ya da almak heveslerinden dolayı tarihin hiç bir döneminde Makedonya ifadesini telafuz etmeyip bunun yerine Güney Sırbistan ifadesini kullanmayı tercih etmişlerdir. 1913 yılında Makedonya’nın Sırbistan hâkimiyetine girmesiyle bu bölgeler Sırbistan Anayasa'sında Güney Sırbistan ifadesi ile anılmıştır. 1912’den 30 Haziran 1919 tarihine kadar Makedonya bölgesi Sırbistan Krallığı Anayasa'sında “12 bölgeden oluşan Güney Sırbistan” ifadeleri ile anılmıştır. 33

I. Dünya Savaşı ile birlikte imparatorluklar yerini ulus devletlere bırakmıştı. Birçok imparatorluğun hâkimiyeti altına giren Slav unsurları, kendilerinin hâkim olacağı bir devlet kurma düşüncesini ortaya attılar34 I. Dünya Savaşı sırasında,

Sırbistan yönetimi Güney Slavlarını birleştirme misyonunu ilerletmek için çaba harcadı. Avusturya - Macaristan sınırları içerisindeki Slav unsurları (Sloven ve Hırvat) ile temasa geçtiler. Bu çabalardan sonra Yugoslav Komitesi kuruldu. Sırbistan’ın ise en büyük hayali Makedonya’ya sahip olmaktı. Hırvat Köylü Partisi ve Sloven Halk Partisi’nin hedefi Avusturya – Macaristan içerisindeki yaşayan Slavları birleştirmekti. Bu devletin kurulması için hazırlık safhasına geçerek 15 – 20 Temmuz 1917 tarihinde Yunanistan’ın Korfu adasında bir Deklarasyon hazırlığına başladılar. Bu toplantı tarihe “Korfu Deklarasyonu” olarak geçmiştir. Korfu’da Sırpları temsil eden Sırbistan Krallığı ile Hırvat ve Slovenleri temsil eden Yugoslavya Komitesi arasında sıkı müzakerelerin ardından alınan en önemli kararlar şunlardır:

1. Yeni kurulacak Krallığın ismi Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı olacak ve bu yeni Krallık Anayasal, Demokratik ve Parlamenter Monarşi ile Kral Karadjordjevic ailesi önderliğinde yönetilecektir.

33_{Jovanovic Vladan, Jugoslovenska Drzava i Juzna Srbija., 2002, s. 5-7.} 34 _{Bilgin Çelik, a.g.e., s. 29.}

2. Bu Krallıkta tek bir arma, tek bir devlet bayrağı ve tek bir milli marş olacak, devletin hedefleri, arma ve bayrağ yansıtılacak ve bayrak ülkede yaşayan bütün milletlerin sembollerini içerisinde barındıracaktır.

3. Resmi dili Sırpça- Hırvatça ve Slovence olmakla birlikte başkenti Belgrad olacaktır.

4. Devletin kullanacağı resmi alfabeler ise Kiril ile Latin Alfabesidir ve bu alfabelerin Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın her bölgesinde rahatlıkla kullanılması için gereği yapılacaktır.

5. SHS Krallığı’nda Ortodoks, Katolik ve İslam dinlerinin varlığı resmen tanınmıştır. Vatandaşlar dinlerini özgür ve serbest bir biçimde yaşayabilirler.

6. SHS Krallığı içindeki bütün vatandaşlar, etnik ve dini ayrıma gözetilmeksizin devlet ve kanunları karşısında eşit haklara sahiptir35. İşte bu deklarasyon ile birlikte SHS Krallığı’nın temelleri atılmıştır.

SHS Devletinin yasama görevini yerine getirmesi için 29 Ekim 1918’de Zagrep’te bir meclis açıldı. Karadağ Kasım ayında, ardından Voyvodina’da bulunan Pan-Slav hareketi yeni oluşturulan Meclise katılma kararı aldı. SHS Krallığı ile birlikte Güney Slavları ilk devletlerini kurmayı başardılar. Avrupa kıtasının orta kesiminde bulunan bu yeni Krallığın yüzölçümü 248.666 km2 _idi36_.

4 Aralık 1918’de toplanan Meclisin ilk oturumunda SHS Krallığı’nın kurulduğu açıklandı37. 10 Eylül 1919’da imzalanan St. Germain Barış Antlaşması ile

yeni kurulan Devlet uluslararası toplum tarafından tanındı. SHS Krallığı siyasi tarihini, 1918 – 1929 Parlamenter Demokrasi, 1929 -1941 Diktatörlük Devri olarak ikiye ayırmak mümkündür.

35_{Petranovic Branko}, İstorija Jugoslavije (Knjiga 1- Kraljevina Jugoslavija), Beograd, Nolit Yayınları,

1988, s. 17.

36_{Branko Petranovic, a.g.e., s. 32.} 37 _{Bilgin Çelik, a.g.e., s. 27.}

28 Kasım 1920 tarihinde SHS Krallığı’nda parlamento seçimleri düzenlendi. Toplamda 419 milletvekilinin meclise girmesi sözkonusuydu. Türklerin Partisi Cemiyet bu seçimlerde 21.428 oy alarak Vardar Makedonyası bölgesinde toplam oyların %19.57’sini alarak 5 milletvekili ile meclise girmiştir. Bu seçimin başka bir önemli tarafı ise Komünist Partisinin Krallık genelinde 198.736 oy alarak Parlamentoya 58 Komünist Parti milletvekilinin girmesidir. Bu seçim sonuçlarından iktidar memnun kalmayıp geniş çaplı önlemlere yönelmiştir. Komünizm ideolojisinin ülkede daha fazla yayılmasını önlemek amacıyla Krallık Hükümeti 29 Aralıkta “OBZNANA” ismiyle bir bildiri yayınlamıştır. Bildiriyle Komünist Partiyi devlete karşı bir örgüt olarak suçlanmış ve Hükümet bütün siyasi partilere baskı uygulayarak Meclis’ten geçirdiği kanunla her türlü Komünist etkinliği yasaklamış, Komünist Parti ve Komünist örgütler kapatılmış, Komünist zümreye ait olan gazete ve dergiler yasaklanmış, kamudan bütün Komünist üyeler uzaklaştırılmıştır. İlkokul, ortaokul ve üniversitelerde burs alan bütün komünist öğrencilerin bursları durdurulmuştur. Bu yasadan sonra Vidovdan Anayasa'sının hazırlanması için harekete geçilmiştir. 28 Haziran 1921 tarihinde bu anayasa yürürlüğe geçmiştir.

1921 yılında hazırlanan Vidovdan Anayasasının yürürlüğe girmesiyle SHS Krallığı tamamen Sırp hegemonyası altına giriyordu38_{. SHS Devleti, anayasal düzenle}

yönetilen bir yönetim biçimine sahipti. 1921 Anayasası ile devletin en yüksek mertebesinde Kral ve Meclis bulunuyordu. Kral'ın yetki alanı o kadar genişti ki istediği vakit Başbakan'ı ve diğer bakanları görevden alma yetkisine sahipti. Bu yetkiler Kral’a Anayasa tarafından verilmekteydi. 39

Devleti merkezileştiren ve Sırp egemenliğini meşrulaştıran 1921 Anayasası Hırvat ve Sloven Partileri ve Yugoslav Müslüman örgütünün muhalefetine rağmen kabul edildi40. I. Dünya Savaşı sonunda kurulan SHS Krallığı 7 pokrainaja – özerk

bölgeye ayrılmıştı. Makedonya bölgesi de 7 bölgeden birini oluşturuyordu. Makedonya bölgesine Juzna Srbija – Güney Sırbistan ismi verilmişti. Özerk bölgeler 38 Erol Seyfettin Mehmet, “İki Savaş Döneminde Balkanlar”, Balkanlar El Kitabı, Akçağ Yayınları,

Ankara, 2013, s. 628.

39 _{Jovanovic Vladan, JugoslovenskaDrzava i JuznaSrbija, s. 67.}

40Armaoğlu Fahir, 20 Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914–1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1994, s.

182.

ise okruglara bölünmüştü. Makedonya ise Manastır, Üsküp, Kalkandelen, Bregalnica, Kumanova, Ohri ve Tikveş bölgeleri olmak üzere 7 okruga bölünmüştü. 28 Haziran 1921 tarihinde yeni Anayasa ile ( Vidovdan Anayasası md.95) o tarihe kadar yapılan özerk bölge uygulaması kaldırıldı ve yerine oblast, okrug, okolini ve opştini adı altında idari bölgeler oluşturuldu. Bir oblastın en fazla 800.000 nüfusu olması şartı getirilip ülke 33 oblasta bölündü. Makedonya ise Üsküp, Manastır ve Bregalnica olmak üzere 3 bölgeye ayrılmıştı. Bu coğrafi taksim krallığın ismi değişene kadar yani 3 Ekim 1929 tarihine kadar devam etmiştir.41

Yeni Anayasa42 ile birlikte Krallık yönetimi kendini garanti altına almak için 2 Ağustos 1921 tarihinde “Devleti Koruma Kanunu” ile “Devletin Kamu Güvenliği ve Düzenini Koruma Kanunu” kabul etmiş ve 4 Ağustos 1921 tarihinde Komünist Partisinin tüm milletvekillerinin (58 vekil) vekilliği düşürülmüştür. Bu olaydan sonra Komünist üyelere karşı hapis sürgün ve ölüm cezaları da verilmiştir. 43 Devamında

Krallık’taki bütün halklar Sırp baskısına maruz kalmıştır. 1928 yılında Hırvat Köylü Partisi Lideri Stepan Radic, Parlamentoda Radikal Parti üyesi bir Sırp tarafından öldürülünce ülkedeki sıkıntılar alevlenmiştir44_.