“Bugün avlanmaya gidersen, Birimizden biri ölür" dedi. Altın Tana böylece
Acı çığlıklarla ağlayıp durdu. (ESD/İD: 35/87 – 90)
5. 10. Ak Tayçı Destanı 5. 10. 1. Destanın Özeti
Destan kahramanı Ak Tayçı'nm babası Ak Bökö bereketli bir coğrafyada yaşamaktadır. Onun eşi Altın Topçı gençliğinde bir erkek çocuk doğurmuş, fakat o çocuğu Erlik Biy çalmıştır. Altın Topçı yıllar soma yaşlandığında bir erkek çocuk daha doğurur. Ak Bökö buna çok sevinir. Çocuğuna kundak yapmak için samur, beslemek içinse geyik avlamaya çıkar.
Ak Bökö birçok hayvan avlayıp eve dönerken altmış kulaç kuyruklu bir kurt (Ak Börü) yolunu keser, canına karşılık ne vereceğini sorar. Ak Bökö eşini ve atını teklif eder. Ak Börü bunları kabul etmez, yeni doğan çocuğunu ister. Ak Bökö çaresiz kabul eder. Evine gelip olanları eşine ve yönettiği halkına anlatır. Onun yiğitleri çocuğu Ak Börii'ye vermek yerine savaşmak isterler. Ak Börü'nün geleceği yolun üzerine yemesi için kulunlu kısraklar konulur. Kendileri de pusuya yatarlar. Ak Börü
bu kısraklara bakmadan doğruca Ak Bökö'nün sarayına yönelir. Ak Bökö ve askerleri ona karşı koyamaz. Ak Börü çocuğu alıp kaçırır.
Çocuğu kendi yaşadığı dağa getiren Ak Börü onu beslemeleri için iki maral getirir. İki maralın beslediği çocuk iki günde anne, altı günde baba deyip yürümeye başlar. Bunu gören Ak Börü oynaması için çocuğa sırasıyla iki tilki ve iki ayı getirir. Çocuk tilki ve ayıları hırpalayarak bitap düşürür. Bu arada Ak Börü de sürekli Erlik'in çocuğu kaçırmaması için yeraltına açılan deliğin ağzını kontrol eder.
Ak Börü tarafından büyütülen çocuk kısa sürede yiğit olur. Ak Börü ona savaş elbiseleriyle birlikte silâhlarla donatılmış bir at getirir. Bu atın adının Ak Boro, çocuğun adının ise Ak Tayçı olduğunu ve onun artık kendi yolculuğuna çıkması gerektiğini söyleyerek öğütler verip gönderir.
Yola çıkan Ak Tayçı yolda ilk olarak birbirine benzeyen yüz geline rastlar. Onlarla tanışıp konuştuktan sonra yoluna devam ederken yüz yiğit karşı gelir. Onlarla da tanışıp konuşan Ak Tayçı onlara Teneri kağanın kızını babasına almaya gittiğini söyler. Yüz yiğitten ayrılan Ak Tayçı yola devam ederken önüne çok geniş bir kavak ağacı çıkar. Ak Tayçı Ak Börü'nün söylediği gibi parmağını kanatır, kargısına kan sürerek naralar atar. Onun bu hareketleriyle birden hava soğur, fırtına çıkar. Atı bir ayıya dönüşerek kazdığı çukura girer. Ak Tayçı da kavak ağacına girerek ak börünün verdiği içkiyi içer.
Bir süre soma kavak ağacından çıkan Ak Tayçı ağaç boyunda kar yağdığını görür. Büyük bir ateş yakar, kargısını bu ateşe tutar. Birden hava ısınır, bahara döner. Nereye gideceğine karar veremez. Tekrar Ak Börü'nün yerine dönmek üzere yola çıkar. Ak Tayçı yolda yüz gelinin ve yüz yiğidin donup öldüğünü görür. Yolda rastladığı güzel bir kızı da yanına alarak geri döner.
Ak Tayçı Ak Börü'nün yerine gelir. Getirdiği kızı Ak Börü'ye vermek ister. Ak Börü bunu kabul etmez. Ona anne ve babasının kim olduğunu söyler. Ak Tayçı yolda yanına alıp sonra da kendisine eş yaptığı Altın Tana ile babasının evine gelir. Ak Bökö ve Altın Topçı oğullarını tanıyamazlar. Nihayet Altın Topçı Ak Tayçı'nm
gözünü kendi gözüne, sesini de Ak Bökö'ye benzetir. Omuzundaki benden oğullarını tanırlar. Eğlence başlar.
Eğlence devanı ederken Ak Tayçı'nm atı Ak Boro, yeraltı kağanlarından Temir Bökö'nün Elce Ködükey adlı elçisinin yeraltındaki düğüne davet için çeldiğini söyler. Çare olarak da davete diğer atını göndermesini tavsiye eder. Ak Tayçı da halk içinde bindiği sıradan atını sihirle bahadır atı yaparak Elce Ködükey'le gönderir. Yolda bu ata binen Elce Ködükey atın belini kırarak öldürür. Daha sonra Temir kağan ikinci elçisi Sokor Kara'yı gönderir. Sokor Kara ile yeraltındaki düğüne gitmek üzere yola çıkan Ak Tayçı yolda Sokor Kara'yi öldürerek yeraltına atar. Evine dönüp huzurla yaşamaya devam eder. Sonra Temir Kağan üçüncü elçisi Çarjmak Bökö'yü gönderir. Ak Tayçı gitmek istemez, onu da yener.
Atı Ak Boro gelerek Ak Tayçı'ya Erlik Biy ile Temir Kağanın onun peşini bırakmayacaklarını söyler. Çare olarak Ak Tayçı Ak Böra'den yardım istemeye gider. Ak Börü de yeraltından başka biri daha çıkmadan Ak Tayçı'nm yeraltına inmesi gerektiğini söyler. Dönüp annesi, babası ve eşi Altın Tana ile vedalaşan Ak Tayçı yeraltına gitmek için yola çıkar.
Yeraltına inen Ak Tayçı Temir Kağan'ın taş sarayına girer. Burada bir süre durduktan sonra düğünün nerede yapıldığını öğrenip saraydan çıkar. Atı ona düğün davetinin yalan olduğunu söyler. Ak Tayçı yolda gördüğü ak saraydan içeri girer. Temir Kağan'ın kızı içeridedir. Ona tükürür ve çıkar. Gümüş saraya girer. Orada yer üstünden zorla getirilen yedi güzel gelini görür. Bu arada sırasıyla kurt, ayı, yılan ve Temir Kağan'ın adamları gelerek Ak Tayçı'ya saldırırlar. Ak Tayçı onların hepsini yener. Daha sonra Temir Kağan'ın sarayına döner. Temir Kağan'ın sarayına gelen Ak Tayçı Temir Kağan'ı ve oğlunu yener, onlara bir daha yeryüzüne çıkmayacaklarına dair yemin ettirir. Ak Tayçı yer üstünden zorla getirilen yedi gelini çakmak taşma çevirip cebine koyar. Bu durumu farkeden Erlik onu yakalamak için peşinden halat atar. Ak Tayçı'nm atı halatla birlikte Erlik'i de yer üstüne çıkarır. Ak Tayçı Erlik’i dövmeye başlar. Erlik yalvarır, bir daha yeryüzüne kötülük göndermeyeceğine yemin eder. Onu tekrar yeraltına gönderir. Bu arada Temir Kağan'ın kızı Temene
Koo'nun aslında Ak Börü'nün eşi olduğu anlaşılır. Hep beraber Ak Bökö'nün yurduna gelirler. Burada Ak Börü kendisinin onların kaçırılan ilk çocuğu olduğunu söyler. Anne ve babası da ona doğduğunda Omok Mergen adım vermiş olduklarını söylerler. Aile tekrar bir araya gelir. Büyük bir toy düzenlenir.
5. 10. 2. Ak Tayçı Destanında İnanç Motifleri AHİRET
Ölümsüz vücudun ölecek, Öbür dünyaya gideceksin! (Ak. TD/İD: 138/870, 871)
DUA
Oğulları Ak Tayçı'yı tanımayıp, Sağ dizleri üstüne çöküp. Oturup dua ettiler
(Ak. TD /İD: 133/670 – 672)
Ak Bökö'yle Altın Topçı Böylece yalvarıp durdular, Durmaksızın dua ettiler. (Ak. TD /İD: 133/688 – 690)
Rahat gidip, dön diye Hayır dua edin!
ÖLÜM
Ölümü bilmedim. (Ak. TD /İD: 149/1270)
Senin gibi bir genç Erlik elinde ölmektense, Tekrar yurduna dön!
(Ak. TD /İD: 151/1341 – 1343)
ŞÜKÜR
Altmış kulaç kuyruklu Ak Börü’ye şükürler olsun! (Ak. TD /İD: 169/1975, 1976)
5. 10. 3. Ak Tayçı Destanında İnanış Motifleri BÜYÜ
Rahvan boro atı alıp getirdi. Sihirle, büyüyle
Bahadır atına dönüştürdü. (Ak. TD /İD: 135/798 – 800)
Demir sarayın kapısının karşısına Kara çelik palasını sapladı, Altın yapraklı kavak oldu. Gümüş inciye büyü yapıp, Onu güneşten parlak yaptı. (Ak. TD /İD: 161/1696 – 1700)
Dokuz kancalı bakır oltasını Büyü ve sihir yaparak fırlattı. (Ak. TD /İD: 163/1756, 1757)