Spor turizminin gerçekleĢtiği ülkelere olumlu ve olumsuz etkileri yer almaktadır. Olumlu etkilerin çok daha fazla olmasından dolayı pazar her geçen gün büyümektedir. Ross‟a (2001) göre, genel olarak spor turizminin düzenlendiği ülkelere sağladığı yararlar Ģöyledir: Turizm sektörüne yatırım fırsatı sağlar
Turizmin büyüme oranına katkı sağlar
Perakende iĢletmeleri, yiyecek-içecek iĢletmeleri ve konaklama iĢletmelerinin ürünlerine talep artıĢı sağlayarak iĢ yoğunluğunu artırır, ekonomik geliĢme sağlar
Düzenlendiği ülke veya Ģehrin imajını güçlendirir Yeni ürünler ve yeni spor alanları yaratır
Tesislerin tam kapasiteyle kullanılmasını sağlar Toplumsal destek oluĢturan iliĢkileri güçlendirir Genç nüfus için fırsatlar oluĢturur
Daha fazla getiri sağlayan ve tekrar gelen ziyaretçi tipini çeker Altyapı eksikliğini giderir ve altyapıyı geliĢtirir
Yeni oluĢturulan spor olanaklarının yönetilmesi için finansal dayanak sağlar Toplumun spora olan ilgisini ve desteğini artırır
3.6.1. Spor Turizminin Ekonomik Etkileri
Spor turizmi faaliyetlerinin gerçekleĢtiği ülkede yapılan organizasyonlara sporcu, yönetici, seyirci, görevli gibi farklı konumlarda katılan bireylerin harcamaları sonucunda ortaya çıkan etkiler spor turizminin ekonomik etkilerini oluĢturmaktadır. Milyarlarca dolarlık bir iĢ hacmine sahip spor turizmi, küresel çapta 4,5 trilyon dolarlık büyüklüğe sahip seyahat ve turizm endüstrisinin en hızlı büyüyen alanlarından birisidir. Spor turizmi, seyahat katılımcılarını, seyircileri, politika ilgisini, yatırımları ve medya ilgisini kapsayan uluslararası çapta çok büyük bir sektördür. Dünya genelinde Ģehirlerin, bölgelerin ve hatta ülkelerin ekonomileri golf, kayak, futbol, rugby gibi sporları izlemek ve yapmak için seyahat eden kiĢilerin ziyaretlerine giderek daha bağımlı hale gelmektedir. Bazı ülkelerde, toplam turizm gelirlerinde sporun payının % 25‟i bulduğu söylenebilir. Bundan dolayı da spor turizmi milyarlarca dolarlık bir endüstri olarak değer kazanmaya baĢlamıĢtır (Philippine Turizm Bürosu, 2010, s. 3). Hudson‟ a (2003) göre, geliĢmiĢ ülkelerin milli gelirinde spor turizminin payı % 1-2 arasında olup turizmin milli gelire toplam katkısı % 4-6 arasında değiĢmektedir. Bununla birlikte, spor turizminin yıllık büyüme hızının da % 10 civarı olduğu tahmin edilmektedir.
Sports Travel Magazine isimli dergi, 1999 yılında yaptığı araĢtırmada spor turizm
endüstrisinin sadece ABD‟de 118,3 milyar dolarlık bir hacme sahip olduğunu belirtmiĢ ve Ģu bilgileri eklemiĢtir (Neirotti, 2003, s. 13):
Takımların ve katılımcıların seyahatleri 6,1 milyar dolar Ailelerin ve spor izleyicilerinin seyahatleri 47,3 milyar dolar Macera ve eğlence seyahatleri 62,8 milyar dolar
ĠĢletmelerin özendirme seyahatleri 2,1 milyar dolar
Neirotti, bu çalıĢmasında ayrıca spor turizminin ekonomik etkilerini Ģekillendiren boyutları Ģöyle sıralamıĢtır:
Sporun türü-Yüksek katılımcı ve izleyici sayısı olan sporlar ile ekonomik gelir seviyesi
ve sosyal statüsü yüksek bireylerin katıldığı sporların ekonomik yansımaları daha fazladır.
Organizasyonun şekli ve süresi-Katılımcıların ve izleyicilerin daha uzun süre
Takım ya da sporcuların eleme süreci ve sıralamaları-Bir organizasyona katılan
takımların ya da sporcuların karĢılaĢma takvimi ne kadar uzun sürerse o bölgede kalıĢ süresi ve harcama miktarı o kadar artar. Örneğin, FIFA‟nın düzenlediği dünya kupası organizasyonuna katılan takımların grup maçlarının dağılımı ve eleme turlarının sonraki aĢamalara alındığı statünün uygulanması organizasyonun ekonomik getirilerini artırır. Rekabetin kapsamı-Rekabetin yoğun olduğu organizasyonlara sporcu ve izleyici
açısından ilgi daha fazla olacağı için ekonomik getiriler de buna bağlı olarak yükselecektir.
Destinasyonun çekiciliği-Spor turizmine kaynaklık edecek doğal veya yapay çekicilerin
çokluğu, o destinasyona gelecek katılımcı sayısını ve onların kalıĢ sürelerini artırır. Spor organizasyonlarının yapıldığı yerin şehir merkezine yakınlığı-Düzenlenen spor
organizasyonu halkın uzak olduğu yerlerde gerçekleĢiyorsa katılımcıların yaptığı harcamaların yerel ekonomiye etkisi yeterince hissedilmez.
Altyapı imkânlarının yeterliliği-Spor faaliyetlerinin yapıldığı bölgelerde geliĢmiĢ ulaĢım
imkanları katılımcıların daha rahat hareket etmesi ve daha fazla ekonomik fayda sağlaması için fırsat oluĢturur.
Spor turizmi ekonomik açıdan genel anlamda, gerçekleĢtiği yerlere istihdam, spor ürünleri üreten firmalara doğrudan gelir, spordan beslenen tarım, inĢaat gibi yardımcı sektörlerdeki paydaĢlara üretim açılarından etki eder.
3.6.2. Spor Turizminin Politik Etkileri
Spor ve siyaset, uluslararası birliklerin kurulduğu tarihten bu yana ilke olarak hep birbirinden uzak tutulması gereken kavramlar olarak görülmesine rağmen, birçok ülkede iç ve dıĢ politikada önemli bir yer tutmuĢtur. Hatta öyle ki, bazı ülkelerde yerel yönetimler bazında politikalar doğrudan spor üzerinden yürütülmüĢtür (Harvey, 1989). Spor tesislerinin kurulması için toplumsal baskı oluĢturulmuĢ, yöneticilerden bu konuya eğilmeyenlerin tekrar görevlendirilmesinin önüne geçmek için propagandalar yürütülmüĢtür. Olimpiyat oyunları, dünya kupası gibi olay tabanlı spor turizmi organizasyonlarının düzenlenmesi bizzat ülke politikası haline gelmiĢ (Ritchie, 1984, s. 7), merkezi yönetim bu organizasyonları alabilmek için bütçeden önemli pay ayırarak doğrudan garantörlüğünü kendisi üstlenmiĢtir. Ülkemizde de yerel seçimler öncesi adaylardan bazılarının söylemleri arasında, adayı olduğu ilin futbol takımını en üst lige çıkarma, yıldız futbolcu transfer etme sözünün olması sporun toplum üzerindeki etkisinin politika malzemesi edilmesine örnektir.
Spor turizminin, gerçekleĢtiği ülkelere sağladığı tanıtım, altyapı ve ekonomik faydaların yüksek olması (Daniels, 2007, s. 340), bu pazardan pay almak isteyen ülkelerin ortak çıkar etrafında bütünleĢerek birbirlerine karĢı olan düĢmanlıkları veya yaptırımları ortadan kaldırmalarını sağlar. Aralarında yaptıkları antlaĢmalarla ülkeler arasındaki politik iliĢki yeni bir boyut kazanır. Örneğin, Avrupa Futbol ġampiyonası‟nı düzenleme hakkını tek baĢına alamayan ülkemiz uzun süre siyasi gerilimler yaĢadığımız komĢumuz Yunanistan‟la iĢbirliği yaparak ortak Ģampiyona düzenlemeye karar vermiĢ ve çalıĢmalara baĢlamıĢtır. ġampiyona düzenlenmesine iliĢkin statünün UEFA tarafından değiĢtirilmesinden dolayı her ne kadar sonuca ulaĢılamamıĢ ve organizasyon düzenlenememiĢ olsa da bu aĢamaya kadar atılan adımlar bile iki ülke arasındaki iliĢkilerin iyileĢmesine katkı sağlamıĢtır.
Olay tabanlı spor turizmine katılım için seyahat eden izleyicilerin, etkinliklerin düzenlendiği ülkelerde kendi ülke takımlarının turnuvadan erken elenmesinden sonra, turnuvaya devam eden kendilerine en yakın gördükleri ülkeyi desteklemeleri de ülkeler arasındaki iliĢkilerin spor turizmi aracılığıyla geliĢmesine politik etkinin örneğidir.
3.6.3. Spor Turizminin Sosyo-Kültürel Etkileri
Turizmin var olduğu bölgelerde, gelen turistlerin alıĢık olunmayan davranıĢları sergilemesi durumunda yerel halkın bu ortamdan rahatsızlık duyması ve tepki göstermesi gibi genel etkiler spor turizminde de görülmektedir. Örneğin, Ġngiliz holiganların tuttukları takımları desteklemek, izlemek için gittikleri ülkelerde olaylar çıkarmaları ve o ana kadar sakin bir hayat yaĢayan yerel halkla karĢı karĢıya kalmaları iki ülke arasındaki iliĢkilerin bile etkilenmesine neden olmaktadır.
Sportif amaçları gerçekleĢtirmek için oluĢturulan takımları desteklemek adına bir bölgeye seyahat eden turistlerin davranıĢ, deneyim ve motivasyonlarını anlamak bölge yöneticileri için son derece önemlidir. Spor ekiplerinin taraftarlarının davranıĢları bu sporların yapıldığı bölgede önemli yararlar sağlayabileceği gibi, ciddi zararlar da verebilir. Spor turizm organizasyonlarına ev sahipliği yapan ülkeler; tesislerini, elemanlarını, konaklama tesislerini ve alıĢveriĢ merkezlerini gelen insanların hizmetine sunarak, karĢılıklı olarak belirli oranlarda kültürel değiĢmelere yol açarlar (Stephen, 2001). Spor etkinlikleri, düzenlendikleri Ģehir veya ülkenin imajının güçlenmesine, değiĢtirilmesine katkı sağlar ve ev sahibi Ģehir ya da ülkede yaĢayan topluma moral kazandırır. Toplumsal değiĢme, toplumla bütünleĢme ve ülke için toplumsal gönüllülük duygusu spor etkinliklerinin diğer sosyal yararları arasındadır (Argan, 2004, s. 165).
Toplum nezdinde saygınlık kazanma ve kimlik oluĢturma çabasında olan, kendisini herhangi bir spor takımının taraftarı olarak gören kiĢi belli bir kesime karĢı bağlılık duyarak
bu durumu ulusal kimliğinin bir parçası olarak görmektedir. Bununla beraber temel amaç spor karĢılaĢmasına katılım olsa da spor, kültürlerin birbirleri ile olan temaslarını ve etkileĢimlerini artırmada denge görevi de üstlenmektedir. Bu etkileĢim spor yapmak için uygun yer arayıĢı sonucu oluĢan bir etkileĢim ve tanıĢma da olabilir. Örneğin golf sporu gibi doğal ortamda oluĢturulmuĢ geniĢ araziler gerektiren ve uygun mevsimler arayan bir spor dalında insanların sadece spor vasıtasıyla baĢka bir yerde bulunma zorunluluğu belirmektedir. Spor turizminin sosyo-kültürel açıdan etkilerine bakıldığında sadece olumlu yönden değil aynı zamanda olumsuz yönden örnek teĢkil eden Ģiddet tarafı da mevcuttur. YarıĢmalarda kaybeden tarafın Ģiddet gösterileri sonucu oluĢan istenmeyen olaylar sadece ülkeler arası yapılan karĢılaĢmalarda olmamakta aynı ülkede yer alan iki takımın taraftarları arasında da bu tür olaylar gözlenmektedir (Kasap ve Faiz, 2008, s. 25). Erkek egemen olan toplumlarda özellikle spor faaliyetleri sebebiyle gelen kadın turistlerin toplum içerisindeki iĢlevinin, görevinin, gerekliliğinin ve sahip oldukları saygınlığın gözlemlenip o topluma uyarlanmasıyla kadınlara yönelik toplumsal tutumun değiĢimi mümkün olabilmektedir.
3.6.4. Spor Turizminin Çevresel Etkileri
Temelde olumlu ve olumsuz Ģekilde ele alınabilecek spor turizminin çevresel etkilerine iliĢkin en belirgin sonuç kuĢkusuz doğada meydana gelen tahribatlar ve bunun insan yaĢamına olumsuz yansımalarıdır. Elbette burada kastedilen fiziksel çevredir. ÇeĢitli kaynaklarda ekonomik, sosyal, politik çevre vb. Ģeklinde ayrımlara gidilmiĢ olsa da çalıĢmamızda bu ayrım faktörlerinin her biri spor turizminin etkileri baĢlığı altında ele alınmıĢtır. Spor turizminin bir öğesi olan golf sporunun gerçekleĢtirilmesi için yapılacak yatırımların ve oluĢturulacak birimlerin fiziksel çevrede yarattığı etkinin daha somut olması bu konuda spor turizminin diğer öğelerine göre daha çok ön plana çıkmasına neden olmaktadır.
Yapılan golf sahaları, çevresinde yer alan ormanların yangın gibi olaylarla tahrip edilmesine karĢı bir sigorta görevi görür. Çünkü orman yangınlarıyla mücadele politikasının temel unsurlarını oluĢturan yangın riski yüksek ormanlık bölgelerde emniyet alanları açmak, yangınların çıkıĢ ve yayılıĢını önlemek için yanma ısısı düĢük kısa boylu ağaççıklar ve çalılarla perdeleme bölgeleri oluĢturmak gibi uygulamalar aynı zamanda golf sahalarının düzenlemesinde de geçerli olduğu için golf tarihi boyunca hiçbir golf sahasında ve çevresinde yangın yaĢanmamıĢ olması bunun bir kanıtıdır (www.tgf.org.tr). Bitki örtüsünün tahrip edilerek erozyona zemin hazırlanması, aktivelere katılmak için bölgeye gelenlerin bıraktığı çöp miktarındaki artıĢ, kültürel mirasın yok edilmesi, tarihi yapıların kaçırılması ve bozulması vb. gibi faktörler çevreye verilen olumsuz etkilerdir. Kullanılan araçların düzensiz olarak ormanlık alanda gezinmesi ve gerçekleĢtirilen yoğun doğa sporu etkinliklerinin üst toprağı
sıkıĢtırarak toprak geçirgenliğini azaltması doğal ortamın doğrudan veya dolaylı olarak tahribatına yol açmaktadır. Kıyı bölgelerde ve göl kenarlarında gerçekleĢtirilen etkinliklerin çokluğundan dolayı sahilde yer alan kumlar araçların ve insanların çiğnemesi sonucu erozyon baĢlatmakta ve kumlar tarım arazilerine akarak verimsizliğe neden olmaktadır (Koçak ve Balcı, 2010, s. 218). Spor turizm alanları yaratmak için yapılan faaliyetlerin yoğunlaĢtığı bölgelerde ekolojik yapı, bitki örtüsü, su kalitesi, hava kalitesi ve doğal yaĢam alanı bozulmaları görülmektedir (Ürger, 1992, s. 276).
Spor turizminin çevre üzerindeki bu olumsuz etkilerine karĢın olumlu ektileri de mevcuttur. Avcıkurt‟un (2003, s. 33) çalıĢmasında turizmin çevre üzerindeki olumlu etkilerinden bahsettiği gibi doğal alanların korunması, arkeolojik, tarihi, kültürel mekânların ve mimari tarzın korunması, çevre bilincinin ve kalitesinin artması, altyapının iyileĢtirilmesi spor turizminin çevreye olumlu yansımalarıdır. Çünkü spor turizmine konu olan birçok aktivite kendi doğal ortamında, kendiyle özdeĢleĢmiĢ tarihi yapısında yapılmakta veya ihtiyaç duyduğu yeni mekânların yapılmasını sağlamaktadır.
3.6.5. Spor Turizminin Psikolojik Etkileri
Olimpiyat oyunları gibi önemli spor olaylarını düzenlemek, ev sahibi toplumda prestij ve moral artıĢı faydalarını ortaya çıkarabilir (Ritchie, 1988). Bunun yanında, fiziksel olarak spora aktif katılım sağlayan pek çok sporcuda çeĢitli etkiler görülmekte ve bu fiziksel etkiler spor turizminin geliĢmesine katkıda bulunacak veriler sağlamaktadır. Modern yaĢamın beraberinde getirdiği sağlık sorunlarına karĢın spor yapmanın önemli bir önleyici tedavi yöntemi olduğu kabul edilmektedir. Çünkü kan dolaĢımını hızlandırması, kaslardaki stresi azaltması ve bireyin vücut üzerindeki kontrol yeteneğini arttırması insanların spor yaptıktan sonra kendilerini çok daha iyi hissetmelerini sağlamaktadır (De Knop, 1987). Sporun insan psikolojisi üzerindeki etkilerinden yararlanmak isteyen sağlık bilimciler alternatif tedavi yöntemleri arasına kiĢilerin özelliklerine uygun spor aktivitelerinden yararlanarak terapi sağlamayı eklemiĢlerdir. Bu amaçla bulunduğu çevrede sağlayamadığı hizmetleri temin etmek için uygun olan yerlere seyahat eden kiĢiler spor turizminin geliĢimine katkıda bulunmuĢtur. Bu duruma örnek olarak uygun iklim koĢulları ve kaynak gerektiren doğa sporları ve akarsu sporları verilebilir.