Turizm Arzının Özellikler

Turizm olayının çok yönlü oluşu ve turistik arz potansiyelinin ülkeden ülkeye değişmesi nedeniyle, turistik arz verilerinin sınıflandırılmasında farklı yaklaşımlarla karşılaşılmaktadır59.

Turizm arzının özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Turizmde arz ancak büyük yatırımlarla oluşabilir:

2. Turizm sektöründeki krizler, turizm talebindeki mevsimlik dalgalanmalar, politik huzursuzluklar ile tesadüfi faktörlerden çok etkilenen turizm endüstrisinin ürettiği mal ve hizmetler stok teşkiline elverişli değildir.

3. Turizm arzında ikame imkanlarının yüksek olması risklerin dağıtımını güçleştirmektedir.

4. Yapısal Özellik: Zamanımızda teknik gelişmeler üretimin yapısını değiştirmiş ve üretim faktörlerinin üretimdeki nispi önemi farklı bir durum almıştır. Söz konusu değişmeler turizm endüstrisinin ekonomik ve sosyal yapısının yeni ihtiyaçlara uydurulması problemini ortaya çıkarmıştır. Ancak bazı hizmet sektörlerinde olduğu gibi, turizm sektöründe de insan gücü yerine makinelerin ikame edilmesi sayısız güçlükler ve imkansızlıklar ortaya çıkardığından teknik gelişmeyi paralel bir prodüktivite artışı sağlanamamıştır. Bu nedenle sermaye-yoğun üretimde yeni teknolojilerin uygulanması mal ve hizmet üretiminde maliyet azalmalarını getirirken, emek-yoğun üretimin hakim olduğu turizm

41

arzında ve bilhassa konaklama endüstrisi maliyetlerinde bir azalma görülmemiştir.

5. Turizm arzı, diğer turistik istasyondaki fiyatların etkisi ve tüketicideki değişik eğilimler ve gereksinimler gibi dış etkenlerin etkisi ile ayrıcalıklar gösterir.

6. Turizm arzı inelastik bir özellik gösterir: Turizm endüstrisi ve diğer endüstriler gibi ekonomik değişkenlere karşı tepki gösterir. Örneğin, konaklama ücretlerinin artışı ve konaklama tesis kurmak için gerekli üretim faktörlerinin fiyatlarının azalması karşısında yatak sayısının artması veya aksi durumda yatak sayısının azalması gerekir. Diğer ifade ile yatak sayısının artışı, yeni konaklama tesislerinin yapımının azalışı ve mevcutların kapatılmasına bağlıdır. Ancak bütün bu değişmeler için belli bir sürenin geçmesi gerektiğinden turistik arz analizinde “zaman faktörü”nün göz önüne alınması gerekir.

Zaman faktörü söz konusu olduğunda üç dönemden bahsetmek gerekir: Çok kısa dönem (piyasa dönemi), kısa dönem, uzun dönem. Diğer sektörlerde olduğu gibi turizmde de çok kısa dönem diğer ifadesi ile piyasa döneminde arz elastikiyeti sıfırdırdır. Ancak turizm sektöründe diğer sektörlerden farklı olarak kısa dönemde de arz katıdır. Uzun dönemde, ise arz esnekliğinden söz edilebilir. Ancak bu elastikiyet birim esneklikte değil, birimden daha az esnektir. Örneğin otel fiyatlarındaki artış oranında, yatak sayısında bir artış beklenemez. Yatak sayısının artışı, uzun dönemde daha büyük ölçüde gerçekleşir. Bu bakımdan turizm arzı inelastiktir.

Turizm arzına inelastik özellik kazandıran başlıca etkenleri şu şekilde sıralayabiliriz60:

a) Turizm arzının en önemli verisini oluşturan turistik petrimuanın, doğal faktörlerin arttırılması, değiştirilmesi çok güç, hatta

42

imkansızdır. Çünkü potansiyelin en önemli kaynağını teşkil eden doğal verilerin miktarı sınırlıdır, mobilite yoktur, dolayısı ile bunların istenildiği zaman çoğaltılmaması turizm arzına inelastik bir özellik kazandırır.

b) Turizm arzı turizm yatırımlarının bir fonksiyonudur: Sт – Turizm arzı

Sт = f (It) f – Fonksiyon

It – Turizm yatırımları

Turizm arzı turizm arttığı oranda artmakla birlikte, değişen şartlar karşısında yatırım kararının alınması ile yatırımların gerçekleşmesi arasında bir zaman farkı bulunduğundan arzın kısa dönemde arttırılması imkanı oldukça sınırlıdır.

c) Fiyat değişmeleri karşısında turizm arzı, fiyat değişim oranından daha az bir oranda değişme gösterir. Turizm arzının elverişli veya elverişsiz şartlar altında özellikle fiyat değişmeleri karşısında, kısa dönemler içinde değiştirilmesi mümkün değildir.

d) Turizm arzı, sert bir maddi ve mali yapıya sahiptir: Sosyal verilerin büyük bir kısmı değiştirilemeyeceği gibi, turizm endüstrisinde bağlı varlıkların payı döner varlıkların payına nazaran çok büyüktür.

7. Turizm endüstrisinde hizmet arzının niteliğini şu noktalarda toplayabiliriz:

a) Turizm arzı konaklama tesislerinde yapılır, arz tesisteki yatak sayısı olarak bir kapasite ifade eder.

b) Bu kapasitenin kullanılması “geceleme” sayısına (olayına) bağlıdır.

c) Hizmet üretimi “geceleme” ile başlar, d) Üretim ve tüketim aynı yerde olur.

Böylece hizmet üretimi, geceleme olayının gerçekleşmesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.

43

8. Turizm arzı, kapasite kullanımına dayalı bir esnekliğe sahiptir; Konaklama tesislerinde kapasiteyi yatak sayısı ifade eder. Bu nedenle kapasite kullanımı günlük, aylık, mevsimlik ve aylık geceleme sayısı ile hesaplamamız gerekmektedir.

Kapasite kullanım oranı (doluluk oranı) şu şekilde formüle edilebilir61:

K - Kapasite kullanma oranı

100 Tesisteki yatak oranı

- Yıl içinde işletme günü toplamı - Geceleme sayısı

Formülde de görüleceği üzere, kapasite kullanma oranı (doluluk oranı), geceleme sayısının yıl içindeki işletme günü sayısı ile tesisteki yatak sayısı çarpımına bölünmesi ile elde edilir.

Turizm arzının kapasite kullanımına dayalı arz esnekliğini bu açıklamalara bağlı kalarak şu şekilde belirleyebiliriz: Herhangi bir konaklama tesisindeki üretim birimini yatak olarak kabul ettiğimizde, yatak sayısı konaklama tesisinin “bir günlük potansiyel hizmet üretimi kapasitesini ifade eder. Tesisin açık kalış süresi arttıkça, buna paralel olarak potansiyel hizmet üretim kapasitesi artar. Kapasite kullanımı bu durumda geceleme olayı tarafından belirlenir62.

9. Turizm arzının diğer bir özelliği de, turizmi tam rekabet piyasasından uzaklaşmasıdır.

Bir ekonomideki temel girdiler (doğa, emek, sermaye) turizm sektöründe otel, restoran, müze, dinlenme ve eğlence merkezi gibi arz kaynaklarının oluşturulması için de gereklidir. Turizme mal ve hizmet sunmak üzere ekonomide faaliyet gösteren işletmeler için gerekli yapılar ve tesisler (sermaye) sabit üretim faktörleri olarak kabul edilmektedir. Değişken üretim faktörleri ise üretimin gerçekleşebilmesi ve hizmetin sunulabilmesi için gerekli olan işgücü, enerji ve hammadde miktarı

61 _{TİMUR, A. (1998) a.g.e. s.82.} 62 _{TİMUR, A. (1998) a.g.e. s.85.}

44

olmaktadır. Dolayısı ile gerek sabit, gerekse değişken nitelikte olsun bu kaynaklar ya da üretim faktörleri turistlere mal ve hizmet üretmek amacı ile kullanılır ve üretilen bu mal ile hizmetler de turistlerin yararlandıkları diğer olanaklarla birlikte turizm arzını oluşturur.

Turizm arzı, ekonomik olarak, "belirli bir piyasada belirli bir fiyata ya da bedelsiz olarak turistik tüketicilere sunulan mal ve hizmetler bütünüdür" şeklinde tanımlanmaktadır. Diğer bir tanımda ise turizm arzı; "Turistik tüketimde yer alan ve turizm talebinin gereksinimlerini karşılamak için gerekli mal ve hizmetlerin tedarik edilmesini içeren üretime dayalı işlemlerin tümü" olarak tanımlanmaktadır. Yukarıdaki iki temel tanım, üç kavramı da beraberinde getirmektedir; piyasa, ürün ve fiyat. Bu bölümde turizm arzının temel özellikleri verilerek ürün, fiyat ve piyasa kavramları üzerinde durulacaktır.

Yukarıdaki tanımlar ışığında turizm arzının başlıca özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

• Turizm sektöründe arzın oluşturulması büyük yatırımları gerektirir. Bir otel işletmesinin tamamlanarak faaliyetine başlaması için belirli bir dönem gerekmekle birlikte sabit üretim faktörleri için de yüksek miktarda harcama yapılması gerekmektedir.

• Turizm arzı, diğer turistik bölgelerdeki fiyatların etkisi, tüketici eğilimleri ve gereksinimlerindeki farklılıklar gibi, dış faktörlerin etkisi ile sunulan mal ve hizmetler açısından da farklılıklar gösterir. Diğer bir deyişle, turizm sektöründe arz her turist tipinin sosyo- ekonomik, sosyo-demografik ve psikolojik özelliklerine uygun olarak mal ve hizmetlerin sunulmasını gerektirir.

• Turizm sektöründe üretilen mal ve hizmetlerin ya da kazanılan deneyimlerin stok edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle turizm arzını oluşturan, mal ve hizmetlerin üretildiği anda tüketilmesi zorunluluğu söz konusudur.

45

• Turizm arzının temel özelliği, diğer hizmet sektörlerinde olduğu gibi emek-yoğun üretime dayalı olmasıdır. Ancak son yıllarda bilgi teknolojisinde meydana gelen gelişmeler turizm arzının bu özelliğini değiştirecek güçtedir.

• Turizm arzı kısa dönemde inelastik bir özelliğe sahiptir. Talep miktarında meydana gelen değişme ya da girişimci tarafından düşünülen bir proje sonucunda turizm arzını kısa dönemde artırmak mümkün olmayabilir.

• Bir turistik tüketici turizm faaliyetlerinden tam olarak yararlanabilmek için turizm arzını oluşturan faktörlerle doğrudan temasa geçmek durumundadır. Diğer bir deyişle üretim yerine gitmek zorundadır. Sanayi ya da tarım sektöründe, tüketici malı çoğu zaman aracı kurumlardan kendi yaşadığı yerde almakta iken turizm sektöründe bir otel odası için otele, bir akşam yemeği için restorana gitmek durumundadır. Bu nedenle arzın bulunduğu yer aynı zamanda tüketim yeridir.

• Turizm arzı çok değişik alanları ilgilendiren bir özelliğe sahiptir. Bir bölgedeki fiziksel, doğal, kültürel ve insani değerler bu bölgeyi ziyaret turistin aklında bir bütün olarak yer almakta ve turistin tatil deneyiminin oluşmasında bir bütün olarak katkıda bulunmaktadır. Diğer bir deyişle, bütün faktörler zincirin bir halkasını oluşturmaktadır. Bu zincirin bir halkasında oluşan olumsuz bir deneyim turistlerin tatil konusundaki bütün izlenimlerini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle, bir kıyı turizm bölgesindeki otel işletmesini deniz ve kumsaldan ya da hizmeti sunmakla görevli personelden ayrı düşünmemek gerekir.