Turizm Şekiller

Turizm şekilleri, seyahat şekilleri bakımından turizmin sınıflandırılmasıdır. Bunlar aşağıda kısaca tanımlanmıştır34.

i. Ulaştırma Araçları Bakımından Turizm Şekilleri:

32 _{OLALI, H. ve TİMUR A. (1988) a.g.e. s.85-86.}

33 _{KÜÇÜKASLAN, N. (2005) Özel İlgi Turizmi. Ekin Kitabevi, Ankara.} 34 _{OLALI, H. ve TİMUR A. (1988) a.g.e. s.65.}

23

Bu tür bir sınıflandırmadaki esas, turizm faaliyeti sırasında seyahat için tercih edilen aracın türüdür.

Örneğin, havayolu, karayolu, denizyolu veya demiryolu ile yapılan seyahatler gibi. Burada seyahatin hangi araçla gerçekleştirileceği ya da gerçekleştirildiği turist kabul eden ülkenin ulaştırma sektörüne yapacağı yatırımlar açısından önemlidir.

ii Gidilmesi Hedef Alınan Yer veya Yapılan Faaliyetin Amacı Bakımından Turizm Şekilleri

Turistik faaliyetin oluştuğu yerin özelliğine göre dağ turizmi, banyo turizmi, deniz turizmi gibi turizm şekilleridir35.

iii Zaman Elemanının Bir Fonksiyonu Olarak Turizm Şekilleri

Bu sınıflandırmada turizm için kullanılacak zamanın süresi esas alınır. Bunlar; konaklama turizmi (uzun süreli), geçit turizmi (kısa süreli) ve hafta sonu turizmi şeklinde sınıflandırılabilir.

iv Mevsimler Bakımından Turizm Şekilleri

Bu sınıflandırmada turistik faaliyete katılanların hangi mevsimde turistik faaliyete katıldığı esas alınır. Yaz turizmi, kış turizmi veya yarı mevsim turizmi gibi.

v Turist Sayısına Göre Turizm Şekilleri

Bu açıdan turizm seyahate katılanların sayısına göre, bireysel turizm, kolektif turizm ve kitle turizmi olarak üçe ayrılır36.

vi Organizasyon Şekli Bakımından Turizm Şekilleri

35 _{SARKIM, M. (2007) Sürdürülebilir Turizm Kapsamında Turistik Ürün Çeşitlendirme Politikaları}

ve Antalya Örneği. Doktora Tezi. İzmir. s.26-30.

24

Turistin seyahatini gerçekleştirirken bir seyahat aracısı kullanıp kullanmadığına göre bir sınıflandırma yapılabilir. Kişilerin doğrudan doğruya seyahat etmeleri ve seyahat acentası tur operatörü aracılığı ile yaptıkları seyahatler olmak üzere ikiye ayrılır.

vii Konaklama Şekli Bakımından Turizm Şekilleri

Konaklama şekli bakımından turizm şekilleri, otelde yapılan konaklamaların oluşturduğu turizm ve kamping, ikinci konut, akraba yanı, tatil köyleri gibi para otelcilik adı verilen konaklama tesislerinde yapılan turizm şekilleridir.

viii Kişilerin Yaş Durumlarına Göre Turizm Şekilleri

Gençlik turizmi, aktif yaş turizmi ve üçüncü yaş turizmi olarak üçe ayrılır. viiii Turistik Tüketimin Aşamalarına Göre Turizm Şekilleri

Prof. Kurt Krapf tarafından yapılan bu sınıflandırma da turizmi aktif ve reseptif turizm olarak ikiye ayrılır. Dinamik turizm adı da verilen aktif turizm, kişinin konaklama yerini geçici olarak terk etmesi ve psiko-fizik hareketlere uymakla nitelenen sosyal faaliyetleridir. Statik turizm olarak da bilinen reseptif turizm ise, seyahatten ve konaklamadan doğan ihtiyaçları karşılamak amacı ile yapılan teknik ve ekonomik donatımdır37.

x Turistin Hareketlerin Yönüne Göre Turizm Şekilleri

Dünya Turizm Örgütü’ne göre turizm, turistik hareketlerin yönüne göre iç turizm, aktif dış turizm (inbound- incoming tourism) ve pasif dış turizm (outbound- outcoming tourism) olarak ayrılmaktadır38.

İç turizm, bir ülkedeki yerleşik kişilerin kendi ülkeleri içinde seyahatleri ve bu seyahatlerinden doğan tüm ilişkileri kapsar. Ülkeye döviz girişinin olmadığı bu

37 _{OLALI, H. ve TİMUR A. (1988) a.g.e. s.67.}

25

turizm şekli, ülkeyi dış turizme hazırlar. Dış turizm ise, bir ülkedeki yerleşik kişilerin kendi ülkeleri dışında başka ülkelere seyahat etmeleri ve konaklamalarından doğan ilişkileri kapsar. Dış turizm, aktif dış turizm ve pasif dış turizm olmak üzere ikiye ayrılır.

Aktif dış turizm, başka ülke vatandaşlarının turistik bir amaçla bir ülkeye gelmesi sonucu ortaya çıkan turizm olayıdır. Pasif dış turizm ise, bir ülke vatandaşlarının turistik bir amaçla başka bir ülkeye seyahatleridir. Aktif iç turizmde ülkeye döviz girişi olurken, pasif dış turizmde ülkeden döviz çıkışı vardır.

xi Kişilerin Ekonomik Güçlerine Göre Turizm Şekilleri

Bu sınıflandırmada turistin yıllık gelir miktarı ve refah seviyesi dikkate alınır. Ekonomik güçleri, gelirleri yüksek olanların katıldığı lüks turizm; tüketim olanakları normalin üzerinde olan ve geleneksel seyahat ve konaklama işletmelerinin hizmetlerinden yararlanarak seyahat edenlerin oluşturduğu yaygın (geleneksel) turizm39 ve ekonomik güçleri zayıf olanların çeşitli yardım ve teşvikler ile yaptıkları seyahat ve konaklamaları kapsayan sosyal turizm olarak üçe ayrılır40.

xii Turizmin Diğer Bilimlerle İlişkisi

Bir bilim dalı olarak turizmin diğer bilim dalları ile olan ilişkilerine kısaca bakacak olursak turizmin özellikle diğer sosyal bilim alt dallarıyla sıkı bir ilişki içinde olduğunu görürüz41.

xiii Sosyal Bilimler Çerçevesinde Turizm

Turizm, sağladığı yararlarla tüketiciyi, üreticiyi, toplumu ve ulusal ekonomiyi ilgilendiren büyük boyutlu bir olaydır. İnsanların seyahat ve geçici konaklamalarından doğan ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili olduğu için sosyal bir

39 _{USTA, Ö. (1988) a.g.e. s.44.} 40 _{SARKIM, M. (2007) a.g.t. s.25-35.}

41 _{AKAT, Ö. (1997) a.g.e. s.15-17, ÖZDEMİR, M. (1992) a.g.e. s.24-28 ve TOSKAY, T. (1983)}

26

nitelik taşır. Sosyal olaylar ise sosyal bilimlerin konusu olduğu için, turizm de sosyal bilimlerin bir alt dalı olarak kabul edilebilir. Turizm bilimi de, turistik olayların kapsamını, durumunu, gelişme şartlarını, etkilerini bilimsel yöntemlerle sosyal ve ekonomik açıdan araştırarak, turistik olaylar arasında neden ve sonuç ilişkilerini bulur ve bu ilişkilerin temel ilkelerini ortaya koyar. Günümüzde turizm bilimi birçok bilim dalının faaliyet alanına girilmekte ve bu çok ve çeşitli bilim dallarının bulgularından yararlanmak zorunluluğu doğmaktadır. Turizm bilimi-ekonomi, işletme, maliye, politika, hukuk, mimarlık, çevre bilimi, sosyoloji, demografi, psikoloji ve benzeri birçok bilim dalından yararlanarak insanın yaşadığı yer dışındaki geçici konaklama ve seyahatlerinden doğan tüm olay ve ilişkileri bilimsel yöntemlerle ele alan ve inceleyen bir sosyal bilim dalıdır42.

a) Turizm ve Ekonomi

Turizmin bir kitle hareketi olarak ortaya çıkışından uzunca bir süre sonra ekonomi bilimi olaya eğilmiştir. 1920'lerin sonlarına doğru turizm bazı ülkelerin ekonomileri için önemi hızla artan faaliyet niteliği kazanmış, özellikle ödemeler bilançosu yönünden ağırlığı arttıkça dikkatleri üzerine çekmeye başlamıştır. Bu durumun en önemli gerekçesi turizmin uluslararası, ulusal ve bölgesel düzeyde yarattığı parasal ve reel ekonomik etkileridir43.

Kişi, turizme katılma aşamalarında bir dizi problemi tercihleriyle çözmek durumundadır. Kişinin kararlarında iktisadi faktörlerin etkisi vardır. Bu, mikro ekonominin konusu olmaktadır. Boş zamanın hangi tüketim amacına ne oranda ayrılacağı, yine gelirin çeşitli ihtiyaçlara nasıl dağıtılacağı ve boş zamanın tüketimi ile turizme ne kadar gelir tahsis edileceği, turizm olayının alacağı biçim iktisadi analize konu olacaktır. Geniş anlamıyla toplumda ne kadar kişinin turizme katılacağı, ne kadarının geceleme yapacağı, hangi mal ve hizmetlerin talep edileceği, bunların nasıl karşılanacağı, harcamanın hangi bölgelere yöneleceği, harcamalardan yerli

42 _{ÖZDEMİR, M. (1992) Turizmin Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Yapısına Etkileri. TC Turizm}

Bankası AŞ Yayınları, Ankara. s.22-23.

27

şirketlerin ne kadar pay alacağı gibi meseleler ekonominin konusu olmaktadır. Turizmin kurumsal olarak incelenmesi ise işletme iktisadının konusudur.

b) Turizm ve Coğrafya

Bölgelerin coğrafi yapı ve özelliklerini, iklim durumunu doğal faktörleri ve beşeri coğrafyayı inceleyen bir bilim dalı olan coğrafya, bir mekan içinde oluşan ve mekanla çok sıkı ilişkisi bulunan turizm olayı ile yakından ilgilidir. Bu iki bilim dalı arasındaki yoğun ilişki turizm coğrafyası alt disiplininin gelişmesine yol açmıştır.

c) Turizm ve Tarih

Her bir ilmin tarihi olduğu gibi, turizmin de kendi tarihi vardır. Turizmin tarihi çok eskilere dayanmakla birlikte, hangi yüzyıldan başladığını söylemek mümkün değildir. Turizmin ortaya çıkışı; insanların kabile şeklinde yaşaması ve ilk insan sivilizasyonu ile alakalıdır44.

Tarih bilimi toplumların geçmişindeki olay ve olguları yer ve zamana göre mümkün olabildiği kadar gerçeğe yakın bir biçimde incelemeye ve açıklamaya çalışır. Tarihçiler sosyal olayları neden-sonuç ilişkisi çerçevesinde incelemeye önem verirler. Her toplumun bir geçmişi olduğu ve geçmişteki olayların toplumun bugünü ve geleceğini etkilediği gerçeği göz önüne alındığında, turizm ile tarih bilimi arasında ilişkinin yakınlığı ortaya çıkar. Tarih bilimi toplumların yalnızca sosyal ve siyasi tarihlerini değil, aynı zamanda sanat ve medeniyet tarihlerini, kültürlerini de inceler. Turizmin, seyahat olayının oldukça eski bir tarihi de olduğu göz önüne alındığında, özellikle turizm bilimcileri için tarihin özel bir önemi vardır. Aynı zamanda tarihi kültür ürünleri, turistlerin başlıca ilgi alanı içerisindedir.

d) Turizm ve Arkeoloji

"Arkheologia" eski Yunanca'da "eski şeyler bilgisi" manasına gelen bir kelimedir. Bu kelime Yunanlılar, hatta Romalılar tarafından, sadece "tarih"

28

manasında kullanılırdı. Kelime sonradan özelleşmiş, bugünkü anlamıyla arkeoloji yer yüzündeki toplumların en eski ve tarihten önceki zamanlardan başlayarak, az çok yeni zamanlara, hatta bundan yarım yüzyıl öncesine kadar ki sosyal hayatlarının ürünü olan maddi kültürlerinin bilimi haline gelmiştir. Arkeolojinin Türkçe karşılığının ise "antika bilgisi" olması düşünülebilir. Bu nedenlerden dolayı arkeolojinin turizmle çok yakından ve doğrudan ilişkisi vardır.

e) Turizm ve Sosyoloji

Turizm, farklı sosyal ve kültürel yapılara sahip toplumların birbirleriyle ilişkiler kurmasına; farklı bilgi, görgü, gelenek ve kültür düzeyleri arasında bir etkileşim ve bunların sonucunda sosyal yapının, ahlak anlayışının ve giderek toplumsal davranış kalıplarının değişmesine yol açan bir sosyal olaydır.

Turistlerin yabancı bir ülkeye gelmesiyle doğan sosyal etkileşim ve değişmeyi, turizm olayının doğuşunda ve oluşumunda etken olan sosyolojik faktörleri inceleyen bir alt bilim dalı olan "turizm sosyolojisi" günümüzde ilginç bir araştırma alanıdır. Yukarıdaki açıklamaların ışığında, diyebiliriz ki turizm ve sosyoloji birbirlerinin ilgi alanlarına her zaman girmekte ikisi de birbirinden yararlanmaktadır. Onun için sosyolojinin her zaman turizmle; ortaya çıkışından sonuç ve etkilerinin belirlenmesine kadar çok yakından ve sıkı bir ilişki içinde olduğu ifade edilebilir.

f) Turizm ve İşletme

Turizm olayı, konaklama, yeme-içme, seyahat işletmeleri ve benzeri turizm kuruluşları açısından ele alındığında işletmecilik bilimi ile ortak bir çalışma alanı doğmaktadır. Turizm alanında; yatırım kararları ve projelerin değerlendirilmesinden başlayarak turizm işletmelerinin kurulmasına, yönetilmesi ve teşkilatlandırılmasına ve finansman, pazarlama, üretim ve personel yönetimi gibi sorunların çözümüne kadar değişen konular, "turizm işletmeciliği" alt disiplininin çalışma alanın oluşturmaktadır. Günümüzde otel, lokanta, seyahat acentası ve benzeri turizm işletmelerinin etkin bir biçimde faaliyetlerini yürütebilmeleri ve turizmden beklenen

29

yararların sağlanabilmesi açısından işletme bilimi içinde geliştirilen çok ve çeşitli yönetim bilgi ve tekniklerinin büyük bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Yukarıda saydığımız bilim ve dalları dışında psikoloji, hukuk, siyaset bilimi, mimarlık, mühendislik ve antropolojinin de turizm ile yakından ilgisi vardır.