Turizm sektörü, birbiriyle etkileĢim halinde olan ve birbirini tamamlayan bir hizmetler bütünüdür. Sektörde var olan her bir kurum bir diğerinin tamamlayıcısı olmasından dolayı diğeri olmadan hareket yeteneğini yitirmektedir. Bu hizmetler turizm endüstrisini oluĢturmaktadır. Turizm endüstrisi, turistlerin seyahatleri sırasında ihtiyaç duydukları, ulaĢtırma, konaklama, yeme-içme, eğlence ve diğer ihtiyaçlarını karĢılayan faaliyet alanlarının tümüdür (Kozak vd, 2001: 41). Her geçen gün giderek daha çok önem kazanan turizm sektöründe çalıĢan her birey, Ģüphesiz ki ülke turizmine katkıda bulunmakta ve en önemlisi de ülkesini temsil etmektedir. Bu açıdan bakıldığında, ev sahibi ülkeler ve ziyaretçiler arasında bağ kuran turist rehberleri (Güzel, 2007: 8), turizmde önemli ve merkezi bir rol üstlenmektedir (Prakash vd., 2010). Turist rehberi, ülkeye gelen turistin havaalanından karĢılanıp, uğurlanmasına kadar ziyareti esnasında en uzun süre beraber olduğu kiĢidir. Turistin elinde rehber kitaplar, haritalar, tanıtıcı broĢürler bulunsa da, turist gideceği ülkenin dilini, gelenek ve göreneklerini bilmediği için turist rehberine ihtiyaç duymaktadır. Bu bağlamda, rehberin davranıĢları turiste, toplum ve ülke hakkında bilgi vermektedir (Çimrin, 1995: 41). Kısacası turist rehberleri, kültür aracısı olarak önemli görevler üstlenmekte, turistler ile yerel halk arasında iletiĢim sağlamakta (Leclerc ve Martin, 2004: 181) ve turist memnuniyetini de doğrudan etkilemektedir. Ayrıca turist rehberleri, kaynakların uzun vadeli kullanılmasında, turist davranıĢlarının yönlendirilmesinde ve sürdürülebilir turizm anlayıĢının benimsenmesinde önemli ve etkin bir rol sahibi olmaktadırlar (Avcıkurt, 2009: 76).
Ülkelerarası yoğun rekabetin yaĢandığı turizm sektöründe, ülkeler kendi ülkelerinin tercih edilen destinasyon olması için farklı stratejiler geliĢtirmektedirler. Bu bağlamda ülke imajı potansiyel turistlerin tatil tercihini etkilemekte ve ülkeler için önemli bir rekabet stratejisi oluĢturmaktadır. Özellikle ilk ziyaretlerde ve organize turlarda, destinasyonla, ülke ve ülke insanlarıyla ilgili ilk izlenimde, oluĢacak imajda rehberin etkisi oldukça büyüktür. Diğer yandan, turist rehberinin performansı sadece destinasyon imajını etkilememekte, aynı zamanda turistin ülkeden memnun olarak ayrılmasında da katkısı bulunmaktadır. Turistler, rehberler tarafından doğru ve yeterince bilgilendirildiği takdirde, turistin olumsuz ön yargıları değiĢmekte, yanlıĢları düzeltilmekte ve eksik bilgileri tamamlanmaktadır. Ayrıca rehberin sözlü sunumu, yazılı kaynakları tanıtması, ilgili kurumlara atıfta bulunması ve sıcak diyalog kurması turistlerin kendisine olan güvenini arttırmaktadır. Kısacası turist rehberliği mesleği, ülkemizin tanıtımından, turistin tatilinden doyum sağlamasına, olumsuz değer yargılarının silinmesine kadar birçok konuda görev üstlenmektedir (Güzel, 2007: 1; Akmel, 1992: 219; Bowie ve Chang, 2005: 305; Soykan, 2002: 100).
Rehberin bilgi birikimi, bilgilerini iletme ve sunuĢ biçimi, kültürü, entellektüel donanımı, rehberlikteki tutumu, davranıĢı ve turu yönetmekteki baĢarısı sonucunda turist ziyaret ettiği yer hakkında yeni bir imaja sahip olmakta ve böylece daha önce var olan destinasyon ve ülke imajı değiĢmektedir (Yarcan, 2007: 39). Bu bağlamda turist rehberleri, ülke turizminin geliĢmesinde, olumsuz imajın olumluya dönüĢtürülmesinde stratejik bir öneme sahip olan turist rehberleri, özellikle Türkiye gibi turizmden gelir elde eden ülkeler açısından oldukça önem teĢkil eden aktörlerdir (Yenipınar vd., 2014: 87).
Rehberler “milyarlarca doların döndüğü, milyonlarca insanın katıldığı, sayısız programların yer aldığı, doğal ve insan yapısı binlerce cazibe merkezinin sunulduğu, bilinemeyecek sayıda dükkânların, hatıra eĢya satan yerlerin, otobüs Ģirketlerinin, çok sayıda otellerin ve restoranların iĢ gördüğü ve birçok yan hizmetlerin yapıldığı” turizm sektöründe, çok önemli bir bağlantı rolünü oynamaktadırlar (Güzel, 2007: 9). Özellikle kitle turizminin artıĢ gösterdiği son yıllarda seyahat amacı ne olursa olsun, kataloglarla, broĢürlerle, fuarlarla, diğer tanıtım ve reklam araçlarıyla kazanılan müĢterilerin, sürekli müĢteri haline getirilmesinde turist rehberlerinin rolü büyüktür. Bir turist rehberi, beĢ yıldızlı bir hizmeti daha kaliteli bir hale getirebildiği gibi, çok kalitesiz bir seviyeye de indirebilmektedir. Dolayısıyla bir turist rehberi, gerek ülke turizminin gerekse turizm iĢletmelerinin aynası durumunda olup, turistler, o aynada iyi Ģeyler görebildiği ölçüde ülkenin daimi konuğu olacaklardır (Batman vd., 2000: 3).
Turist rehberleri, turistlere ziyaretleri süresince eĢlik etmektedir. Böylece rehberler, turistlerin seyahatlerini kolaylaĢtırarak sorunsuz ve eğlenceli geçmesini sağlamakta ve gezilip görülen yerlerle ilgili onlara doğru ve detaylı bilgiler aktarmaktadırlar. Bu bağlamda rehberler ziyaretçilerin hem memnuniyet düzeylerini belirlemekte hem de bilgi, beceri, tutum ve davranıĢlarıyla Türkiye ve Türk insanının imajını yansıtmaktadırlar. Dolayısıyla turist rehberleri, olumlu izlenimlerle memleketlerine dönen ziyaretçilerin Türkiye‟yi tekrar ziyaret etmeleri açısından oldukça önemli bir rol üstlenmektedir (KuĢluvan ve ÇeĢmeci, 2002: 236).
Turistlerin beklenti, ihtiyaç ve isteklerine uygun çeĢitliliğin sunulması için, onlarla birebir iliĢki kuran, yönlendiren ve sorunlarının çözümünde yardımcı olan turist rehberlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebepten dolayı turist rehberleri, Türkiye‟yi sadece doğası ve tarihsel zenginlikleri ile birlikte turistlere en iyi biçimde tanıtmaz veya sevdirmez, bunun yanı sıra, Türkiye‟nin iç ve dıĢ siyasetinden sosyal ve etnik yapısına kadar birçok farklı yönlerini ve zenginliklerini de doğru bir Ģekilde anlatmakta ve görsel kılmaktadır (Gündüz, 2002: 243).
Dahles (2002: 783), turist rehberliğinin, bir destinasyonun tanıtımında, turistik deneyimlerin kalitesini ve turistlerin kalıĢ sürelerini etkilemede, ayrıca yerel bölgeye ekonomik katkı sağlamada stratejik bir faktör oluĢturduğunu vurgulamaktadır. Avcıkurt (2009) ise, turist rehberinin turist gruplarına sunacağı mesleki hizmetin son derece dikkat ve sorumluluk bilinciyle yapılması, ziyaret edilen yerlerle ilgili bilgilerin objektif olması, önyargı ve propagandadan uzak durulması gerekliliğinden bahsetmektedir.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
TURĠZM VE TURĠST REHBERLĠĞĠ EĞĠTĠMĠ
2.1. Turizm Eğitimi
Turizm; sağladığı sosyal, kültürel ve ekonomik katkılar nedeniyle, bugün bütün ülkelerin üzerinde önemle durduğu bir sektör olmuĢtur. Dolayısıyla ülkeler, turizm faaliyetlerinin amacına ulaĢmasında, turizm sektörüne ülkeler açısından büyük bir önem arz eden, nitelikli yöneticiler sağlayan, mesleki bilgilerinin oluĢturulması ve geliĢtirilmesi fonksiyonunu yerine getiren turizm eğitimine önem vermektedir. Çünkü iyi bir turizm hizmeti verebilmek ancak nitelikli ve eğitimli personelle sağlanabilmektedir (Eren vd., 2013; Değirmencioğlu, 2001).
Aymankuy ve Aymankuy (2002: 30)‟a göre turizm eğitimi; turizm sektöründe faaliyet gösteren iĢletmelerinin gereksinim duydukları teorik, pratik bilgi ve becerilere sahip iĢgücünü yetiĢtiren, iĢlerini daha iyi yapabilmeleri için gerekli bilgileri sistemli bir Ģekilde kazandıran bir mesleki eğitim sürecidir.
Turizm eğitimi alan öğrenciler sektörün potansiyel birer temsilcisidir. Çünkü turizm eğitiminin temel amacı, turizm sektöründe iĢ görecek elemanları temel eğitimden geçirmek, tüm eğitim alanlarına turizm bilincini ve felsefesini kazandırmak, yönetim tekniklerini öğretmek ve yeni kavram, fikir ve teknolojileri kavrayabilecek üst düzey turizm profesyonelleri yetiĢtirmektir (Atay ve Yıldırım, 2008).
Türkiye‟de mesleki turizm eğitimi; örgün ve yaygın olmak üzere iki Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Örgün turizm eğitimi veren öğretim kurumları, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde mesleki turizm eğitimi veren okullardan oluĢmaktadır. Yaygın turizm eğitimi ise; gerek resmi, gerekse özel kurumlar tarafından verilen kısa süreli mesleki kurslar niteliğinde bir görünüm arz etmektedir (Ünlüönen ve Boylu, 2005: 15).
Türkiye‟de lisans düzeyinde turizm eğitimi 2015 ÖSYM Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu‟na göre, “Konaklama ĠĢletmeciliği”, “Seyahat ĠĢletmeciliği”, “Yiyecek-Ġçecek ĠĢletmeciliği”, “Turizm Rehberliği”, “Seyahat ĠĢletmeciliği ve Turizm Rehberliği”, “Turizm ĠĢletmeciliği”, “Turizm ve Otelcilik”, “Turizm ve Otel ĠĢletmeciliği”, “Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik”, “Gastronomi ve Mutfak Sanatları”, “Rekreasyon Yönetimi”, “Turizm ve Otel Yöneticiliği” ve “Otel Yöneticiliği” olmak üzere toplam 13 bölümde verilmektedir.
Bu bölümde “Turizm Rehberliği” bölümünün eğitimi ele alınacaktır. Yönetmelik ve Meslek Yasasında „Turist Rehberi‟ olarak geçtiği için çalıĢmada aynı terim kullanılmıĢtır.